ThS Đào Duy An
Trưởng Phòng khám Sông Trà,
Trưởng Dịch vụ BS & Chăm sóc Sức khỏe tại nhà 24/24 (Inn Care),
Công ty Núi Ấn Sông Trà (Inn Co., Ltd), Tp HCM.
YKN-2011/09/11
Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng là bệnh sốt cấp tính kèm mụn nước ở tay,
chân và có hoặc không có mụn nước/loét ở miệng (Hình 1).
Đây là bệnh thường gặp ở trẻ (độ 5 tuổi trở xuống chiếm 96%)
dù có thể xảy ra ở bất cứ tuổi nào, nam bị nhiều hơn nữ, do
vi-rút đường ruột gây ra, lan truyền từ người sang người qua
đường ăn uống do tiếp xúc trực tiếp với dịch mũi, họng, mụn nước
hoặc phân người bệnh.
Hai vi-rút gây bệnh chính là coxsackievirus A16 và
enterovirus 71.
Bệnh xảy ra quanh năm nhưng thường trội lên vào tháng 3-5 và
tháng 9-12.
Trẻ bệnh lây lan mạnh nhất trong tuần đầu nhưng vi-rút có thể
còn trong phân đến vài tháng sau.
Làm sao biết đó là bệnh tay chân miệng?
Lúc đầu:
·
Sốt nhẹ khoảng 38,3 độ C và kéo dài 2-3 ngày.
·
Ho.
·
Đau họng.
·
Bứt rứt.
·
Biếng ăn.
Khoảng 80% trẻ biếng ăn và đau họng.
Sau 12-36 giờ, xuất hiện ban ở tay, chân và miệng.
 Hình 2 |
 Hình 3 |
|
Hình 4 |
Đặc điểm ban:
Tổn thương ở miệng ban đầu
là những dát đỏ sau đó thành những mụn nước 2-3 mm trên nền dát
đỏ. Tuy nhiên, hiếm khi thấy mụn nước vì chúng nhanh chóng bị
loét. Có khoảng 5-10 vết loét. Mụn nước có ở quanh miệng, vòm
miệng, niêm mạc họng, lợi và lưỡi. Lưỡi bị tổn thương 44% trường
hợp; ngoài loét, lưỡi còn bị phù và đau.
Tổn thương da là đặc trưng và chiếm 75% trường hợp. Tổn thương da bắt đầu là một dát đỏ mà ở giữa là mụn nước hình bầu dục màu xám và trục dọc song song với lằn da (Hình 5).
Hình 5
Tổn thương này không gây
khó chịu gì, mất đi trong 3-7 ngày và không để lại sẹo.
Hình 6
Mu bàn tay và mặt bên các
ngón tay thường bị hơn là lòng bàn tay. Ngoài ra, ban có thể
xuất hiện ở cánh tay, cùi chỏ, mông và gối.
Bệnh
phần lớn tự khỏi trong 7-10 ngày.
Bệnh tay chân miệng thực sự nguy hiểm thế nào?
Phần lớn bệnh lành tính và
tự hết.
Nhiễm coxsackievirus A16 chỉ
có 4% gây biến chứng còn nhiễm enterovirus 71 thì 32% gây biến
chứng và 1,7% bị chết.
Bệnh xảy ra đầu tiên ở Úc
năm 1956 sau đó xảy ra dịch rải rác khắp nơi mỗi 3 năm (như Ấn
Độ, Brunei, Mã Lai, Mông Cổ, Nhật, Singapore, Trung Quốc và Úc).
Bệnh
phát dịch ở Việt
Tỷ lệ tử
vong: 0,2%-0,4%.
Chẩn đoán bệnh tay chân miệng khó không?
Bất cứ bác sỹ ở cơ sở y tế nào (ví dụ trạm y tế, phòng khám) sau
khi hỏi bệnh và xem xét tổn thương da đặc trưng đều chẩn đoán
được bệnh mà không cần phải xét nghiệm gì.
Chữa trị bệnh tay chân miệng tại đâu?
Trẻ chỉ bị mụn nước và loét
miệng thì có thể chăm sóc tại nhà.
Cần khám lại hàng ngày
trong 7 ngày kể từ lúc bị bệnh.
Khi nào thì đưa trẻ bị bệnh tay chân miệng đến bệnh
viện?
Điều cốt lõi là phát hiện sớm các dấu hiệu trở nặng để can
thiệp ngay vì ở trẻ bị biến chứng nặng lúc đầu bệnh có vẻ nhẹ
nhàng nhưng sau đó nguy kịch nhanh chóng.
Khi trẻ có một trong các dấu hiệu sau thì phải nhập
viện ngay:
Sốt từ 39 độ C trở lên
hoặc kéo dài từ 48 giờ trở đi.
Nôn.
Quấy khóc, bứt rứt.
Ngủ lịm.
Cơ co giật (lúc mới
ngủ).
Chân tay múa máy, quờ
quạng (lúc mới ngủ) hoặc đi loạng choạng.
Mắt đảo vòng (lúc mới
ngủ).
Chân, tay yếu.
Thở khó khăn/thở nhanh
(giai đoạn muộn).
Da nổi vằn (giai đoạn
muộn).
Cách chăm sóc bệnh tay chân miệng tại nhà
Cho trẻ uống nhiều nước
mát và ăn thức ăn dễ tiêu.
Không làm trẻ đau họng
thêm bằng cách dùng muỗng mềm cho ăn, không cho ngậm vú
nhựa, không cho ăn uống đồ có vị chua hoặc có gia vị.
Súc miệng bằng nước muối
ấm (1/2 muỗng canh muối hòa trong 200 mL nước ấm) nếu trẻ
súc được.
Chỉ dùng thuốc
paracetamol để hạ sốt và giảm đau và các thuốc khác do bác
sỹ kê.
Ngừa lây lan:
Tránh làm vỡ mụn nước.
Rửa tay sau mỗi lần chăm
trẻ trong vài tháng.
Rửa đồ chơi trẻ bệnh
trước hết bằng xà phòng sau đó tẩy bằng dung dịch Cloramin B
2%.
Giảm tối đa tiếp xúc gần với trẻ bệnh.
Cộng đồng nên làm gì trước dịch bệnh tay chân miệng?
·
Đừng hoảng loạn dù sự thật bệnh vẫn đang tăng.
Hầu hết bệnh tay chân
miệng tự khỏi.
Bệnh xảy ra ở trẻ nhiều
lần trong đợt dịch là điều bình thường vì mỗi lần bệnh do
nhiễm loại vi-rút khác nhau.
Người lớn có thể bị bệnh
tay chân miệng vì mức độ kháng bệnh tự nhiên có trước đây bị
suy giảm nhưng bệnh ở người lớn thì thường là nhẹ. Đây chỉ
là diễn tiến mới của dịch bệnh chứ không phải bất thường.
Cũng như nhiều bệnh do vi-rút khác, bệnh tay chân miệng hiện nay chưa có thuốc phòng và chữa khỏi nhưng phát hiện sớm và can thiệp ngay khi trở nặng sẽ cứu sống trẻ nhiều hơn.
Đừng lơ là khi trẻ
bị bệnh.
Bệnh tay chân miệng lúc đầu
có thể chỉ sốt nhẹ, ho khan, nổi ban…giống như các nhiễm vi-rút
thông thường khác nhưng sau đó một số ít sẽ nguy kịch nhanh. Tốt
nhất là đưa trẻ đi khám tại cơ sở y tế gần nhà khi có bất cứ bất
thường nào dù đang mùa dịch hay không.
Chăm sóc trẻ bệnh
đúng như bác sỹ hướng dẫn.
Theo dõi tình trạng trẻ sát
sao, phát hiện kịp thời các dấu hiệu cảnh báo.
Không kiêng cữ và chữa bằng
các biện pháp dân gian khi trẻ bệnh.
Khi trẻ khỏe lại thì đến nhà
trẻ, trường học bình thường chứ không cách ly quá dài.
