Chọn thuốc trị ho
Thuốc
long đờm giúp làm tăng thể tích các dịch tiết đường hô hấp để chúng dễ bị bật ra
ngoài, tránh vướng cổ gây khó chịu. Thuốc có thể gây các cục đờm, đôi khi làm
tắc nghẽn đường thở. Không dùng loại này cho những người suy hô hấp, hen suyễn,
trẻ em và phụ nữ nuôi con bú.
Ho là động tác
thở hắt mạnh, bật phát qua thanh môn đóng kín một cách cưỡng bức, làm thanh môn
đột ngột mở ra, tống không khí cùng với những chất không mong muốn (gây vướng
mắc khó chịu) ra ngoài khí quản. Đó là một cơ chế sinh lý bảo vệ cơ thể, nhưng
cũng là triệu chứng của một số bệnh.
Các nguyên nhân gây ho gồm lao phổi,
viêm phổi, hen suyễn, tâm phế mạn, ung thư phổi, phổi tắc nghẽn mạn (COPD), giãn
phế quản, áp-xe phổi, tràn khí màng phổi, bệnh do virus, hút thuốc... Phần lớn
trường hợp ho do viêm nhiễm vi khuẩn cấp tính (tai mũi họng, răng hàm mặt, phế
quản, phổi...), do kích ứng, dị ứng và cả dị vật.
Hiện có nhiều loại thuốc trị ho (chưa kể Đông dược), có thể phân ra các nhóm chính sau:
1.
Thuốc trị ho có tác dụng trung tâm: Qua hệ thần kinh trung ương,
thuốc làm tăng ngưỡng của trung tâm ho ở não đối với phản xạ gây ho; hoặc qua hệ
thần kinh ngoại biên làm giảm độ nhạy cảm của các thụ thể ở khí quản. Một số
thuốc có tác dụng làm tê hay giảm đau trên thụ thể, bảo vệ thụ thể chống các
kích thích hoặc gây giãn phế quản. Các thuốc đó là: codein, pholcodin,
dextromethorphan, clobutanol, dropropizin, eprazinon, với các biệt dược
Terpicod, Paderyl, Nospan, Maxcom... Các thuốc nhóm này, nhất là codein,
pholcodin, dextromethorphan, không được dùng cho người suy hô hấp, hen suyễn,
trẻ em, người nuôi con bú.
2. Thuốc long đờm:
Gồm ipecacuanha, muối amoni, muối iod, một số tinh dầu như cajiput, bạc hà,
gừng, natri benzoat, terpin. Các biệt dược: Ho long đờm, Acodin, Terpicod,
Passedyl, Pulmonal, Terpin...
3. Thuốc tiêu chất nhầy: Làm thay đổi cấu trúc niêm dịch, giảm độ nhớt, dễ đào thải. Đó là các hoạt chất autylcystein, carbocystin, metylcystein, mesna... Các biệt dược: ACC, Acemuc, Turant, Rhinathiol, Mucusan... Nhóm thuốc này có thể gây tràn dịch phổi (ngập) và phá hỏng lớp chất nhày bảo vệ niêm mạc dạ dày. Cần thận trọng với người có tiền sử loét dạ dày - tá tràng. Thuốc cũng không nên dùng cho người có thai 3 tháng đầu thai kỳ và người nuôi con bú.
4. Thuốc giống giao cảm: Có tác dụng chủ vận alpha, gây nên co mạch niêm mạc mũi, trị sung huyết. Thuốc dùng toàn thân như phenylephrin, pseudoephedrin... hoặc tại chỗ như naphazolin.
5. Các thuốc kháng histamin: Có tác dụng làm dịu, trị ho và làm
giảm dẫn truyền thần kinh cholinergic, làm giảm tiết dịch mũi (viêm mũi, chảy
nước mũi vào họng khí quản gây ho). Nhóm thuốc này có diphenhydramin,
chlorpheniramin... Các biệt dược: Toptusan, Toplexil, Tiffy, Rhumenol... Thuốc
có tác dụng phụ là gây ngủ ban ngày, rất bất lợi cho nhiều công việc như vận
hành máy, lái tàu xe, làm việc trên cao hoặc nơi nguy hiểm. Tuy nhiên, dùng về
đêm lại có lợi. Thuốc không dùng cho người ho có đờm vì có thể gây ra những cục
đờm tắc nghẽn, không dùng cho người hen suyễn.
6. Các thuốc làm dịu: Có tác dụng ngoại biên gián tiếp, bao lấy
các thụ thể thần kinh cảm giác ở họng như cam thảo, mật ong, sucrose sirô. Nói
chung các thuốc này dùng an toàn. Tuy nhiên, không nên dùng bất kỳ loại mật ong
nào cho trẻ em dưới 1 tuổi.
7. Các thuốc
tê: Tác dụng gián tiếp trên các thụ thể cảm giác. Được dùng qua
đường hít, ngậm trong trường hợp ho khó chữa như viêm đường hô hấp trên, ung
thư. Thuốc có thể làm mất tất cả các phản xạ có tác dụng bảo vệ phổi và gây co
thắt phế quản, tạm thời làm mất phản xạ nuốt; vì vậy phải thận trọng khi dùng.
8. Thuốc trị ho phối hợp nhiều thành phần: Đây là vấn đề mà các
nhà điều trị học còn nhiều bàn cãi và nhiều người cho là phi lôgic, mang lại
nhiều tác dụng phụ. Các chất phối hợp gồm kháng sinh, vitamin, sát khuẩn
(guaifenesin), opioid, các chất làm long đờm, tiêu chất nhày, đặc biệt phải kể
đến các chất giống giao cảm và kháng histamin. Hai thuốc này có rất nhiều tác
dụng phụ nặng nề với những người tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh mạch vành,
bệnh tuyến giáp, glaucoma, u phì đại tuyến tiền liệt, ho có đờm, người mang
thai, trẻ con và người cao tuổi, người suy hô hấp, bệnh tim, bệnh lý đường hô
hấp và tai biến mạch máu não.
Cần cân nhắc và thận trọng với các biệt
dược như Actifed, Actitab, Ameflu, Ametussin, Atussin, Codepect, Contac,
Dicolsin, Tiffy, Rhumenol... Chúng đều là những thuốc phối hợp từ 3 đến 5 chất,
ngoài tác dụng phụ lại còn tương tác bất lợi với các thuốc khác dùng cùng lúc.
Đang dùng thuốc lại vui chén với bạn bè thì khó lường hết những đột biến sau đó.
Ho có thể chỉ là một triệu chứng gây khó chịu, nhưng cũng có thể biểu hiện một
bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt với trẻ em và người cao tuổi.
Phải dè chừng khi ho có kèm theo sốt, khó thở, tím tái, ho kéo dài, suy kiệt...;
bệnh nhân cần được khám xét cẩn thận. Liệu pháp được lựa chọn phải dựa vào đặc
điểm ho khan hay ho có đờm. Ho khan thường do cảm lạnh, cúm, viêm nhiễm đường hô
hấp trên, chảy nước mũi vào trong hoặc do kích ứng; có thể dùng codein,
pholcodin, dextromethorphan và kháng histamin về đêm.
Ho có đờm thường liên quan đến các bệnh đường hô hấp mạn tính. Việc dùng các thuốc long đờm, tiêu chất nhày, giãn phế quản kết hợp với corticoid, các enzym (serrapeptase hoặc chymotrypsin) và kháng sinh là khá hữu ích. Có ít bằng chứng cho thấy, các thuốc ho tác dụng trung tâm có hiệu quả trong trường hợp ho nặng.
DS Phạm Thiệp, Sức Khoẻ & Đời Sống
