THẬN TRỌNG KHI DÙNG CÁC THUỐC CORTICOIDES

PTS. KIỀU KHẰC ĐÔN

Đại học Dược Hà Nội

Các loại thuốc corticoides là những thuốc có nguồn gốc nội tiết tố (hormone) của tuyến vỏ thượng thận. Từ một loại nguyên thủy là cortisone, ngày nay các nhà khoa học đã tổng hợp được nhiều loại dẫn chất có tác dụng dược lý mạnh gấp nhiều lần so với "chất mẹ" ban đầu. Ta gọi các "chất con" này là các loại thuốc thuộc nhóm corticoides. Tác dụng dược lý của chúng được phân loại trong các thuốc kháng viêm và chống dị ứng mạnh.

Các loại thuốc corticoides đã và đang được sử dụng ngày càng nhiều trong điều trị nhiều căn bệnh khác nhau, đặc biệt là các bệnh thấp khớp, hen suyễn và các bệnh dị ứng ngoài da. Công hiệu và tác dụng của các loại thuốc corticoides trên thực tế lâm sàng đã làm cho nhiều bệnh nhân và thầy thuốc rất phấn khởi, chẳng hạn như các bệnh nhân mắc chứng bệnh hen phế quản (là một căn bệnh khá phổ biến) sau khi được tiêm một mũi K-cort, cơn hen bị cắt ngay, hiệu quả được duy trì khá lâu nên thứ thuốc này đã có một thời được mệnh danh là "thần dược". Sự mê tín loại biệt dược này cả về phía bệnh nhân lẫn thầy thuốc đã dẫn tới sự lạm dụng thuốc, và trong thực tế đã để lại những hậu quả hết sức đáng tiếc.

Các loại chế phẩm có chứa corticoides khá đa dạng. Chúng có thể dưới dạng là hormone đơn thuần như một số biệt dược: Celestone, Cortancyl, Dectancyl, Depersolon, Depo-medrol, Dexa 0,5, Prednisolone, Prednisolut, Diprospan, Hydrocortisone, Kenacort retard, Lycortin-S, Solu-Cortef, Solu-Medrol, Syncortyl... Corticoides cũng được điều chế trong các loại dược dành cho chuyên khoa mắt như: Efemoline, Pred Forte, Pred Mild, FML-Neo, Polydexa Eye Drops, Spersacet C, Spersadesoline... Các biệt dược có chứa corticoides được dùng trong các bệnh ở tai ngoài như: Synalar Neomycine, Polydexa Ear drops và dùng ngoài da như: Diprosone, Flucinol, Flucort, Ftorocort, Locraped, Tempovate, Temprosone, Cortibion, Diprogenta, Diprosalic, Flucort-N, Halog Neomycine, Mycolog, Sicroten Plus, Triderm, Celestoderm-V-Cream...

Một số điều cần lưu ý trong khi sử dụng các chế phẩm có corticoides:

- Không dùng các thuốc corticoides ở dạng đơn thuần cho những người bị mắc bệnh loét dạ dày tá tràng, nhất là đang ở giai đoạn tiến triển, vì có thể gây ra tai biến xuất huyết dạ dày rất nguy hiểm đến tính mạng.

- Không nên dùng các loại thuốc này cho những người đang mắc các bệnh nhiễm trùng tiềm ẩn, các bệnh nhiễm nấm, nhiễm virus, bệnh Herpes, Zona có biểu hiện ở mắt, bệnh giãn tĩnh mạch, bệnh loãng xương tiến triển, những người có tiền sử mắc chứng loạn thần, bệnh vẩy nến (psoriasis), bệnh Gout, các bệnh viêm gan do các loại virus A, B, C, E.

- Cần rất thận trọng khi dùng cho các phụ nữ đang mang thai, nhất là trong 3 tháng đầu, trẻ em đang ở độ tuổi tăng trưởng mạnh (tuổi dậy thì), và cho những đối tượng trước và sau khi tiêm chủng các loại vacxin phòng bệnh.

- Đối với loại biệt dược Kenacort retard (K-cort) chỉ nên dùng khi có sự chỉ định và theo dõi của bác sĩ. Khi tiêm cần chú ý tiêm thật sâu vào các vùng có bắp thịt lớn như cơ mông, cơ đùi. Vì đây là loại thuốc chậm tan, có tác dụng giải phóng hoạt chất một cách từ từ, lại có tác dụng giảm miễn dịch nên dễ gây ra apxe tại nơi tiêm nên phải hết sức chú ý khâu vô trùng khi tiêm.

- Các loại corticoides có thể xảy ra sự tương tác thuốc (drug interation) khi dùng đồng thời với nhiều loại thuốc khác. Cần thận trọng khi chỉ định các loại corticoides với các loại thuốc trợ tim glucosides, các thuốc điều trị bệnh tiểu đường, các thuốc chống đông máu loại gián tiếp, các thuốc ngủ nhóm barbituric, các loại thuốc lợi tiểu, các loại thuốc nhóm salicylat hoặc các loại kháng sinh điều trị bệnh lao như Rifampycin.

Tóm lại, các thuốc corticoides đều là những "con dao hai lưỡi". Chúng có hiệu quả kháng viêm và chống dị ứng phải nói là "sắc" nhưng lại có những tác dụng phụ và phản ứng bất lợi không kém phần "bén". Vì vậy cần hết sức thận trọng khi sử dụng loại thuốc này. Khi có điều gì nghi ngại, cần lập tức hỏi ngay ý kiến của các thầy thuốc (cả bác sĩ và dược sĩ).