Trường ĐHYD TPHCM

Ho là triệu chứng bệnh thường hay gặp. Riêng trẻ con rất dễ bị ho, dễ bị viêm nhiễm đường hô hấp, dễ bị các bệnh tai mũi họng đưa đến cơ quan thụ cảm ho bị kích thích.

Trước hết, ta cần biết ho là một phản xạ sinh lý có tính bảo vệ của cơ thể. Chính nhờ ho biểu hiện bằng sự thở ra rất mạnh giúp làm sạch đường thở, đàm, dịch tiết hoặc vật lạ lọt vào đường hô hấp. Có một số trường hợp bị hen phế quản, viêm phế quản cấp cần ho để tống xuất đàm nhớt mà lại dùng thuốc ức chế phản xạ ho là không có lợi, chỉ có hại.

Ở trẻ, chỉ nên dùng thuốc trị ho khi trẻ ho khan, ho quá mức gây mệt, gây nôn ói, mất ngủ.

Thứ đến, ta cần nên biết, ho là một triệu chứng của khá nhiều nguyên nhân bệnh, đặc biệt là các bệnh có ảnh hưởng đến hô hấp như viêm nhiễm đường hô hấp trên, đường hô hấp dưới, bị viêm phế quản, bị hen suyễn, bị viêm xoang, viêm tai giữa v.v... Ho nhiều hay ít ở đây không nói lên mức độ nặng nhẹ của bệnh, nặng hay nhẹ tùy thuộc vào nguyên nhân bệnh gây ho. Điều trị chủ yếu nhắm vào điều trị nguyên nhân, còn thuốc trị ho chỉ dùng khi thật cần thiết và chỉ có tác dụng phụ trợ.

Ở trẻ, cần lưu ý là trẻ có thể bị ho do "hút thuốc lá thụ động", tức do trẻ hít khói thuốc lá người lớn hút (đặc biệt do các ông bố hút phà khói đầy trong nhà) mà sinh ra ho. Như thống kê cho thấy khoảng 40% trẻ có cha hay mẹ hút thuốc lá mà lại phà khói trước mặt trẻ, trẻ sẽ mắc chứng ho và từ đó dễ mắc các bệnh về đường hô hấp. Người lớn chúng ta xin nỗ lực không hút thuốc tại gia đình cũng như tại nơi công cộng để không gây cảnh "hút thuốc thụ động" đặc biệt đối với trẻ.

Trẻ cũng có thể bị ho do cảm lạnh, nhất là vào mùa mưa. Trường hợp bị cảm lạnh thậm chí bị viêm họng (viêm họng ở trẻ có thể do nhiễm siêu vi) bị ho, có lời khuyên không cần dùng thuốc trị ho mà chỉ cần chăm sóc đúng cách: giữ ấm, nghỉ ngơi, dinh dưỡng đầy đủ chất, cho uống nước nhiều hơn (đặc biệt cho uống nước cam, nước chanh), trẻ có thể tự khỏi sau 1 - 2 tuần. Đa số các trường hợp, thuốc trị ho được khuyên dùng trong các trường hợp ho kéo dài trên một tuần và không gây ảnh hưởng nhiều đến trẻ, nhưng nhiều bậc phụ huynh thường lo lắng, không an tâm khi thấy trẻ ho, cho trẻ dùng thuốc trị ho ngay.

Về sử dụng thuốc trị ho ở trẻ, ta nên lưu ý mấy điểm như sau:

Loại thuốc trị ho hay được dùng là thuốc kháng histamin có tác dụng chống dị ứng nhưng cũng có tác dụng làm dịu, giảm ho. Thuốc này dùng cho trẻ có dạng sirô hoặc thuốc nước. Thuốc chỉ chứa một hoạt chất kháng histamin có thể kể: sirô Phénergan, sirô Théralène. Còn thuốc chứa nhiều thành phần giảm ho, trong đó có thành phần là kháng histamin, có: thuốc nước Pulmofar, sirô Toplexil, sirô Atussin v.v... Đặc biệt, thuốc trị ho chứa hoạt chất kháng histamin có tác dụng phụ là gây buồn ngủ. Rất đáng tiếc là có một số bậc phụ huynh lạm dụng tác dụng phụ gây buồn ngủ cho trẻ nhỏ uống sirô Phénergan hay sirô Théralène giống như uống thuốc ngủ để trẻ không quấy, không khóc đêm và dùng dài ngày, từ tháng này sang tháng kia (!). Xin lưu ý, dùng như thế rất có hại cho sức khỏe của trẻ. Không chỉ có thuốc loại này, mà bất cứ loại thuốc nào, nếu không có sự chỉ định của bác sĩ điều trị, ta không bao giờ cho trẻ dùng dài ngày từ tháng này sang tháng kia. Xin lưu ý thêm, loại thuốc kháng histamin trị ho này không nên dùng trong trường hợp ho có đàm như bị hen suyễn, viêm nhiễm đường hô hấp dưới vì thuốc làm khô quánh đàm, giảm ho nên khó tống đàm có thể làm tắc đàm. Cần phải đặc biệt lưu ý, có loại thuốc viên trị ho trong thành phần có chứa CODEIN chỉ dành cho người lớn không được dùng cho trẻ em. Tức là hoàn toàn tránh dùng cho trẻ em các loại thuốc viên như: Néo-codion, Eucalyptine, Terpin Gonnon, Terpin-Codein, Acodine... Bởi vì codein là một dẫn chất của morphin, thuốc gây nhiều tác dụng phụ, trong đó gây ức chế hô hấp nếu dùng cho trẻ. Đã có trẻ nhũ nhi ngộ độc thuốc bị ngủ lịm, ngừng thở.

Đối với trường hợp ho có đàm đặc, khó khạc thì có thể dùng các loại thuốc làm loãng đàm tức làm giảm độ quánh đặc của đàm nhầy trong phế quản như: Mucomyst, Exomuc... Có một số trường hợp, ta thấy bác sĩ điều trị ho cho trẻ có cho dùng kháng sinh do đã xác định ho là triệu chứng của nhiễm khuẩn đường hô hấp hoặc xác định sẽ có bội nhiễm. Hoặc có khi bác sĩ cho trẻ dùng thuốc loại corticoid khi trẻ bị viêm đường hô hấp nặng.

Rõ ràng trong nhiều trường hợp khi trẻ bị ho, cần xác định được khi nào chỉ dùng thuốc làm loãng đàm hoặc khi nào dùng thuốc trị ho khan, khi nào dùng thuốc kháng sinh, phối hợp với thuốc corticoid và nhiều loại thuốc khác, chỉ có thầy thuốc khám bệnh trực tiếp mới chỉ định dùng thuốc đúng đắn.

Xin các bậc phụ huynh lưu ý, khi thấy trẻ ho và đã cho dùng một số thuốc trị ho thông thường như sirô chống dị ứng trị ho kể ở trên dăm ba ngày không thấy đỡ, hoặc thấy trẻ ho mà cách thở, nhịp thở bất thường như: thở nhanh từ 50 lần/phút trở lên, thở khó, lõm ngực khi hít vào hoặc thở khó khăn kiểu suyễn, nên đưa trẻ đi khám bệnh ngay để được điều trị kịp thời.

Tóm lại, ho là triệu chứng do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, có khi là phản ứng có lợi cho cơ thể trẻ. Điều trị ho cho trẻ do đó có khi không đơn giản, phải nhắm vào điều trị nguyên nhân gây bệnh. Thuốc trị ho chỉ có tác dụng phụ trợ, chỉ dùng khi cần thiết trong thời gian ngắn. Nếu ho ở trẻ kéo dài không giảm hoặc có gì bất thường, tốt nhất ta nên đưa trẻ đi khám bệnh để chẩn đoán chính xác và để điều trị đúng đắn, kịp thời.