Vai trò của estrogen đối với sức khỏe phụ nữ
Tác giả : TS. VƯƠNG TIẾN HÒA (Ðại học Y - Hà Nội)
(Tiếp theo và hết)
4. Sử dụng estrogen như thế nào là hợp lý?
Do estrogen đóng một vai trò rất quan trọng trong đời sống người phụ nữ nên khi bị thiếu hụt, như bị cắt bỏ hai buồng trứng, suy sớm buồng trứng (đặc biệt là ở tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh), sự thiếu hụt estrogen càng nhiều, cơ thể đòi hỏi phải được bổ sung estrogen thay thế để giảm thiểu những rối loạn và phiền muộn do thiếu estrogen. Việc điều trị bổ sung estrogen được gọi là liệu pháp hormone thay thế.
Thế nào là liệu pháp hormone thay thế?
Do cơ thể thiếu estrogen gây nên những phiền muộn cả về thể chất lẫn tâm thần nên người ta đã thực hiện điều trị bổ sung estrogen để làm hạn chế hoặc giảm thiểu các triệu chứng trên và được gọi là liệu pháp hormone thay thế. Tuy nhiên liệu pháp này không thể đáp ứng đầy đủ lượng estrogen như khi còn hành kinh bình thường mà chỉ đưa một lượng nhỏ estrogen vào cơ thể, vì vậy còn gọi là bổ sung estrogen. Lợi ích của liệu pháp bổ sung estrogen là để làm giảm các triệu chứng vận mạch, giảm các triệu chứng ngoài da, giảm các triệu chứng teo ở hệ niệu dục, có lợi cho hệ thống xương, làm giảm hiện tượng xốp và tiêu xương, hạn chế và giảm tỷ lệ gãy xương, có lợi đến hệ tim mạch là hạn chế bệnh tăng huyết áp, xơ vữa mạch máu. Bổ sung estrogen còn có những lợi ích khác như làm tăng ham muốn tình dục, tăng tưới máu não, tăng trí nhớ, giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.
Ðiều trị bổ sung estrogen có hại không?
Ðiều trị hormone thay thế là con dao hai lưỡi, có những ưu điểm như đã nêu trên, nhưng cũng tồn tại nhiều nhược điểm nếu sử dụng không đúng chỉ định, theo dõi không tốt và điều trị kéo dài, có thể sẽ dẫn đến những hậu quả nguy hiểm. Những tác hại khi điều trị estrogen là làm quá sản nội mạc tử cung, gây nguy cơ ung thư nội tử cung; Các bệnh vú như đau, cương vú, ung thư, làm tăng huyết áp, tăng các bệnh huyết khối.
Những nguyên tắc cần phải tuân thủ khi điều trị estrogen
Những nguyên tắc chính của liệu pháp hormone thay thế bao gồm:
Phải giải thích cho người sử dụng hiểu rõ việc dùng estrogen chỉ là để cải thiện chất lượng cuộc sống chứ không thể có tác dụng "cải lão hoàn đồng". Phải dùng estrogen liên tục và kết hợp với progesteron ít nhất là 10 ngày/tháng (10-14 ngày). Nên sử dụng sớm ngay ở thời kỳ chuyển tiếp (quanh mãn kinh). Ðặc biệt khi sử dụng estrogen thì bệnh nhân phải được theo dõi cẩn thận (khám phụ khoa định kỳ, làm các xét nghiệm cần thiết).
Ðiều trị estrogen thế nào là hợp lý?
Trước hết là phải được thầy thuốc chuyên khoa thăm khám kỹ xem có cần thiết phải điều trị estrogen thay thế không? Nếu có yêu cầu điều trị thì phải được khám lâm sàng cẩn thận. Xét nghiệm đầy đủ các thông số cần thiết, phải loại trừ những nhóm người có nguy cơ cao về ung thư. Loại trừ các chống chỉ định sử dụng estrogen. Theo dõi cẩn thận và chặt chẽ bằng khám lâm sàng và định kỳ.
Những trường hợp nào không được sử dụng estrogen?
- Ðó là những người trong gia đình có bà, mẹ, chị em bị ung thư vú, ung thư cổ tử cung. Những người ra huyết âm đạo nhưng chưa rõ nguyên nhân, có khối u ở tử cung, cổ tử cung, buồng trứng, các bệnh về gan mật, đang có thai, các khối u lành và ác tính ở vú, lạc nội mạc tử cung, bệnh tim mạch, tai biến mạch máu não, tiểu đường, bệnh lupus ban đỏ...
Các dạng thuốc điều trị hormone thay thế phổ biến hiện nay và cách sử dụng?
Hiện nay trên thị trường có rất nhiều biệt dược (tên thuốc) có chứa estrogen. Hay gặp nhất là các loại viên thuốc tránh thai kết hợp, hoặc viên nén chỉ có riêng estrogen; Loại gel hoặc dạng kem để bôi qua da hoặc âm đạo; Loại nhũ tương như viên nang để đặt âm đạo hoặc miếng dán qua da của hãng TEDIS, có loại estrogen bôi qua da cũng rất tiện lợi.
Loại thuốc dạng uống thì phức tạp và độc hơn, nhưng do thuốc tác dụng đến toàn thân nên đạt kết quả nhanh. Khi muốn dừng thuốc, phải chờ một thời gian để thuốc được chuyển hóa bước đầu tại gan, vì thế có thể gây độc cho gan.
Tốt nhất là dùng thuốc bôi tại chỗ, bao gồm thuốc đặt âm đạo và bôi hoặc miếng dán qua da. Thuốc đặt âm đạo sẽ ngấm qua niêm mạc, làm niêm mạc âm đạo phát triển tốt, chứa nhiều glucogen, sau đó thuốc ngấm đến tạng đích.
Thuốc dán hoặc bôi qua da được các mạch máu dưới da hấp thu từ từ rồi vào máu đi tới tạng đích. Ðường bôi qua da có nhiều ưu điểm hơn.
Sử dụng loại bôi qua da như thế nào?
Thường bôi sau khi đã làm vệ sinh sạch sẽ, bôi lên một diện rộng vừa đủ, da mỏng để thuốc dễ được hấp thu như mặt trước cánh tay, bụng, đùi. Tự mình bôi thuốc và thoa nhẹ nhàng, không nhờ người khác giúp vì sẽ làm giảm lượng thuốc do dính vào tay. Ðặc điểm loại gel estrogen này là không màu, không mùi, không nhờn, không dính, không vấy bẩn và khô rất nhanh.
Kèm theo với ống thuốc có một thước đo, chỉ cần ấn nhẹ hai lần là đầy lòng thước đo (chứa 2,5g gel tương ứng với 1,5mg estrogen). Bôi ngày 1 lần, kéo dài trong 24-30 ngày, nhưng từ ngày thứ 16 phải bổ sung thêm progesteron như Utrogestant 100mg ngày 2 viên uống hoặc đặt âm đạo. Nếu như chẳng may (rất hiếm khi xảy ra) gặp triệu chứng khó chịu vì da bị kích thích do các chất phụ gia của thuốc thì chỉ cần rửa đi là hết.
Khi nào thì biết là đã dùng quá liều estrogen? Ðó là khi thấy xuất hiện những triệu chứng như đau, cương tức vú, buồn nôn, căng tức bụng, tăng cân. Lúc này nên giảm liều. Mỗi cá thể có một liều đáp ứng với estrogen, vì vậy tốt nhất hãy đến thầy thuốc chuyên khoa để được tư vấn và khám cẩn thận, từ đó hướng dẫn sử dụng thuốc một cách chu đáo để tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra.
