BẠN BIẾT GÌ VỀ THUỐC NGỪA THAI
BS. BÙI THANH VÂN
Ngay từ thời xa
xưa, con người đã biết dùng các loại cỏ cây sắc uống để ngăn ngừa thai nghén
khi chưa muốn có con.
Từ khi tìm ra các
Steroid sinh dục, người ta biết được chúng có thể ức chế sự phóng noãn và đã
được sử dụng để điều trị thống kinh do lạc nội mạc tử cung, sau đó thì được
chế xuất dùng để tránh thai.
Năm 1954, khi tổng
hợp được các loại Progesterol ở dạng uống, thì viên thuốc tránh thai mới ra
đời. Đến năm 1960, thuốc tránh thai được sử dụng rộng rãi ở châu Âu và hiện
nay được áp dụng ở khắp thế giới.
I. Cơ chế tác dụng
* Ức chế phóng noãn: Hàng tháng, người phụ nữ thường có
hiện tượng rụng trứng, khi trứng rụng xuống, gặp tinh trùng, thì sẽ xảy ra
sự thụ thai. Ức chế phóng noãn là làm cho trứng không rụng được, do đó khi
tinh trùng vào sẽ không gặp được trứng. Do đó sẽ không thụ thai.
* Ngăn cản sự làm tổ
của trứng:
Trứng gặp tinh trùng sẽ di chuyển dần vào buồng tử cung, ở đây niêm mạc tử
cung phải ở giai đoạn thích hợp thì trứng mới đậu và làm tổ được. Thuốc sẽ
làm cho niêm mạc tử cung không thể đến giai đoạn thích hợp được, do đó trứng
sẽ không đậu và không làm tổ được.
* Thuốc làm tăng hoặc
giảm nhu động của vòi trứng, nên trứng thụ tinh di chuyển đến buồng tử cung ở thời điểm không phù
hợp cho sự làm tổ - quá trễ hoặc quá sớm - làm ngăn cản sự làm tổ.
* Ngăn cản sự di
chuyển của tinh trùng vào tử cung: Do làm cho cổ tử cung không mở, niêm dịch cổ tử cung ít đi, độ dính
giảm, không tạo điều kiện thuận lợi cho tinh trùng xâm nhập vào cổ tử cung.
Tóm lại: Các viên thuốc kết hợp có tác dụng
ức chế phóng noãn là chủ yếu. Các viên thuốc kế tiếp, viên thuốc sau giao
hợp có thể không gây ức chế phóng noãn, song tác dụng chủ yếu đến niêm mạc
tử cung, niêm mạc dịch cổ tử cung.
Khả năng làm thay đổi cấu
trúc niêm mạc tử cung là cơ sở của các phương pháp thuốc kháng thai sau này.
II. Ảnh hưởng của
thuốc đối với cơ thể
1. Một số tác dụng có
ích:
- Giảm đau bụng kinh và
phù trước khi có kinh: 60-90%.
- Lượng máu kinh giảm:
30-50%. Đôi khi có thể thấy mất kinh. Để bớt tác dụng này dùng thuốc 1 năm
rồi nghỉ 2 tháng, sau đó uống lại.
- Giảm mụn trứng cá và
một số dấu hiệu nam tính như lông, râu.
- Nói chung có tăng tình
dục, dùng loại thuốc phối hợp có thể giảm tình dục.
2. Một số rối loạn nhẹ
- Ra máu ít giữa kỳ kinh
có thể gặp khi mới dùng thuốc, cứ tiếp tục uống như bình thường hiện tượng
ra máu sẽ tự hết.
- Tăng cân do ứ nước,
tăng chuyển hóa đường đạm.
- Đau vú.
- Nhức đầu.
- Buồn nôn.
- Có thể hơi rụng tóc,
xạm da, đau nhức, mệt mỏi, giảm thị lực...
Những rối loạn này thường
nhẹ, sẽ tự hết.
III. Khi nào dùng
thuốc ngừa thai được, và khi nào thì không dùng được?
1. Dùng thuốc ngừa
thai được
- Tất cả các phụ nữ trong
lứa tuổi sinh đẻ (trừ một số chống chỉ định), đều có thể sử dụng thuốc tránh
thai. Thuốc sẽ cho kết quả tránh thai cao nhất, đảm bảo 100% nếu uống đúng,
áp dụng đúng theo hướng dẫn.
- Đặc biệt càng nên dùng
thuốc cho những phụ nữ có các hội chứng phụ khoa như: thống kinh (đau bụng
kinh dữ dội), kinh nhiều, rong kinh cơ năng, chu kỳ kinh không đều.
2. Không sử dụng thuốc
ngừa thai được trong các trường hợp sau:
- Các trường hợp ung thư,
đặc biệt là ung thư vú, ung thư cổ tử cung.
- Các khối u lành tính ở
vú và tử cung.
- Có tiền sử tắc nghẽn
mạch, phồng tĩnh mạch, viêm tắc tĩnh mạch.
- Các bệnh về máu, rối
loạn đông máu.
- Các bệnh về tim mạch,
cao huyết áp.
- Các bệnh nội tiết như
Basedow, u tuyến thượng thận.
- Các bệnh rối loạn
chuyển hóa như tiểu đường, cholesterol hay lipid tăng.
- Các bệnh về gan, thận,
khớp, mắt.
- Và đương nhiên khi đang có thai thì không dùng thuốc ngừa thai được, vì vậy nếu đang rối loạn kinh nguyệt mà muốn sử dụng thuốc ngừa thai thì phải đi khám bệnh để xác định xem có thai hay không, rồi mới được uống thuốc theo sự chỉ dẫn của nhân viên y tế.
IV. Cách dùng thuốc
tránh thai
- Tùy theo từng cơ địa của
mỗi người, nên chọn loại thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, dược sĩ.
- Bắt đầu uống thuốc vào
ngày thứ 5 của chu kỳ kinh.
- Mỗi ngày uống 1 viên,
tốt nhất là vào một giờ nhất định.
- Uống liên tục 21 ngày
hoặc 28 ngày (nếu vỉ thuốc có 28 viên).
- Nếu quên uống 1 viên,
thì sáng hôm sau uống ngay viên thuốc bị bỏ quên, tối đến vẫn uống viên kế
tiếp như bình thường - để chắc chắn, nên sử dụng bao cao su trong thời gian
này.
- Nếu quên 2 viên: hãy
uống 2 viên bị quên khi nhớ ra, và vẫn uống viên thuốc của ngày hôm đó vào
giờ thường lệ, cứ tiếp tục lịch uống đến hết vỉ thuốc, nhưng phải nhớ dùng
bao cao su trong thời gian này.
Vì bạn quên uống, nên chu
kỳ này, việc ngừa thai bằng thuốc có thể không đảm bảo 100%, do đó phải sử
dụng thêm biện pháp khác, tốt nhất là bao cao su.
Tuy nhiên, không nên ngừng
thuốc nửa chừng, vì khi ngưng thuốc vài ngày, bạn sẽ ra kinh, và như vậy có
thể sẽ làm rối loạn chu kỳ kinh bình thường của bạn. Vì vậy, dù cho lỡ quên
1-2 viên, không còn tác dụng ngừa thuốc tuyệt đối, vẫn nên uống bù và uống
tiếp tục cho hết vỉ thuốc, để giữ cho chu kỳ kinh khỏi bị rối loạn.
- Sau khi uống hết vỉ đầu
tiên, hãy ngưng lại chờ cho ra kinh. Chờ trong 7 ngày:
Nếu trong 7 ngày này bạn
có ra kinh, thì uống tiếp sang vỉ thứ 2, bắt đấu uống vào ngày thứ 7 của sự
chờ đợi (cho dù lúc đó kinh còn ra hay không).
Nếu sau khi ngưng thuốc,
chờ 7 ngày sau vẫn không thấy ra kinh, thì hãy xin ý kiến bác sĩ hoặc các
nhà tham vấn sức khỏe, trước khi bắt đầu uống vỉ kế tiếp.
- Trong thời gian sử dụng
thuốc, nên chú ý đến: tính chất kinh nguyệt, các rối loạn phụ và cần nhất là
nên đi khám phụ khoa định kỳ.
V. Cấu tạo các loại
thuốc ngừa thai
1. Loại uống
a. Viên thuốc kết hợp: có 2 thành phần là estrogen và
progestogen. Vỉ thuốc có 21 viên, hoặc có 28 viên - mà 7 viên cuối cùng là
những viên placebo (chỉ chứa đường và sắt để uống trong những ngày chờ có
kinh và có kinh). Thuốc được uống từ ngày thứ 5 của chu kỳ kinh, liên tục
mỗi ngày 1 viên. Đây là loại thuốc hiện đang được sử dụng nhiều nhất.
b. Loại viên thuốc kế
tiếp: Hiện nay hầu như không còn được sản
xuất nữa, vỉ thuốc có 21 viên, uống trong 21 ngày, mỗi ngày 1 viên; 14-16
viên đầu chỉ chứa Ethinyl Estradiol, 5-7 viên sau mới phối hợp Ethinyl
Estradiol và Progestogen.
c. Loại Progestogen đơn
thuần, liều thấp, uống liên tục: Hiện nay thị trường có vỉ thuốc Exluton® được dùng trong các
trường hợp:
- Đang cho con bú sữa mẹ.
- Bệnh tiểu đường hoặc có
tiền sử bị tiểu đường khi mang thai.
- Người nhạy cảm với
Ethinyl Estradiol, thể hiện bằng phù, nôn ói, cao huyết áp, nhức nửa đầu...
khi dùng vỉ thuốc ngừa thai loại kết hợp.
- Người bị trầm cảm, giảm
nhiều hoặc mất khả năng sinh hoạt tình dục, tăng trọng khi uống liều cao
Progestogen.
d. Viên thuốc sau giao
hợp: Thị trường
hiện có chế phẩm Postinor đang được sử dụng khá nhiều. Đây là loại thuốc chỉ
chứa một loại Progestogen với hàm lượng cao (Levo - norgestrel 0,75mg). Được
dùng cho những người phụ nữ ít giao hợp, mỗi tháng không được phép sử dụng
quá 4 viên. Giao hợp 1 lần hay 2 lần liên tiếp: chỉ cần uống 1 viên sau lần
đầu.
Giao hợp nhiều lần liên
tiếp, uống 1 viên sau lần đầu, sau đó 8 giờ uống 1 viên nữa, như vậy chỉ còn
lại 2 viên cho tháng đó.
Thuốc không được dùng cho
những người bị bệnh gan mật, tiền sử vàng da, thai nghén, chú ý đặc biệt
những người vị thành niên.
Khi sử dụng loại này có
thể thấy: buồn nôn, ra huyết ít 2-3 ngày sau khi uống, nếu ra nhiều kéo dài,
phải đi khám bác sĩ.
e. Thuốc uống mỗi tháng
một lần: Dùng
Estrogen có tác dụng kéo dài. Thuốc được tích trong mỡ và được giải phóng
dần trong thời gian một tháng. Lần đầu dùng 2mg Quinestrol uống vào ngày thứ
1 của vòng kinh, 3 tuần sau uống viên thứ 2 phối hợp. Sau đó cứ cách 4 tuần
lại uống một viên tương tự. Nghe ra có vẻ rất đơn giản và tiện lợi, tuy
nhiên loại này còn đang trong vòng nghiên cứu.
2. Loại chích
Hiện nay ít được sử dụng,
thuốc được cấu tạo bởi Progestogen tác dụng dài ngày. Thuốc được tiêm vào
ngày thứ 5 của chu kỳ kinh, tiêm một lần có tác dụng trong 3 tháng. Tuy
nhiên là phương pháp tránh thai có khá nhiều tác dụng không mong muốn. Quan
trọng nhất là tác dụng lên chuyển hóa muối - nước, chuyển hóa Lipid và sự
đông máu. Thuốc có tác dụng kháng Estrogen mạnh, khi sử dụng có thể gây vô
kinh, rong huyết. Lợi điểm lớn nhất của thuốc này là dễ dàng tiện lợi cho
người sử dụng, nhưng lại làm khó khăn nhiều hơn cho sự theo dõi bệnh nhân
khi đang dùng thuốc. Hiện tại, ở nhiều nơi, loại Progestogen tác dụng dài
ngày này không còn được sử dụng nữa, chỉ dùng cho các phụ nữ có đủ điều kiện
để ngừa thai bằng thuốc mà không thể sử dụng các loại thuốc ngừa thai khác,
thông thường là do hoàn cảnh kinh tế xã hội chi phối (giờ giấc thất thường,
dịch vụ cung ứng phương tiện tránh thai khó khăn...).
3. Loại cấy dưới da
Norplant®
Về cơ bản cũng giống như
loại Progestogen tác dụng dài ngày. Được sử dụng cho những phụ nữ có hoàn
cảnh kinh tế - xã hội như trên.
Thuốc gồm 6 thanh nang
nhỏ, dài 34mm, đường kính 2,4mm; các thanh này chứa Levonorgestrel 176mg,
được tiết liên tục vào cơ thể người phụ nữ vài giờ sau khi cấy cho đến lúc
nó được lấy ra. Norplant® có hiệu quả ngừa thai từ 24 giờ đầu sau khi cấy
cho tới 5 năm (với loại 6 thanh) và 3 năm (với loại 2 thanh). Thuốc được cấy
dưới da vào ngày thứ 5-7 của chu kỳ kinh hoặc ngay sau sảy thai.
4. Thuốc đặt âm đạo
diệt tinh trùng
Đây là một biện pháp đòi
hỏi sự hợp tác tốt của cả 2 người, nên chỉ sử dụng khi cả 2 đều thấu hiểu và
chấp nhận.
Nhìn chung, hiệu quả không
cao do thời gian bắt đầu có tác dụng chậm, thuốc có thể phân bố không đều do
đặt sai vị trí, mỗi lần dùng thuốc chỉ bảo vệ được cho một lần giao hợp, do
đó, đối với những phụ nữ có cường độ hoạt động tình dục cao thì dễ có khả
năng thất bại khi sử dụng thuốc diệt tinh trùng. Nên chọn một phương pháp
khác.
