THUỐC CÓ MEN TIÊU HÓA

PTS. KIỀU KHẰC ĐÔN

Đại học Dược Hà Nội

Thuốc điều trị bệnh đường tiêu hóa nói chung và thuốc có men tiêu hóa nói riêng đang là các thứ thuốc được dùng khá phổ biến hiện nay. Doanh số các loại thuốc điều trị các chứng bệnh tiêu chảy, đầy bụng, đau bụng do chướng hơi, ậm ạch khó tiêu, kém ăn... và các rối loạn tiêu hóa khác được bán ra tại các quầy thuốc ở bệnh viện cũng như tại các nhà thuốc trong những năm gần đây đã chứng tỏ điều này. Tuy nhiên, đa phần người bệnh còn chưa có được những hiểu biết cơ bản về các loại thuốc này hoặc tiện có thuốc nào thì dùng thuốc nấy. Hơn nữa, nhiều loại thuốc được bán không cần đơn bác sĩ, người bệnh dùng vài viên thấy hết triệu chứng là thôi hoặc dùng kéo dài không đúng cách thức. Đặc biệt đối với những trẻ em bị mắc chứng kém ăn, các bà mẹ thường cho là chúng bị thiếu men tiêu hóa nên mua thuốc về dùng với mục đích trợ giúp mong cho trẻ "hay ăn, chóng lớn" cũng đã và đang là vấn đề có tính thời sự đối với các loại thuốc này.

Thuốc có men tiêu hóa (digestive enzymes) là những loại thuốc có tác dụng điều trị nhiều triệu chứng của đường tiêu hóa. Đặc điểm chung của các loại thuốc thuộc nhóm này là trong thành phần có chứa các loại enzym (thường gọi là men) có tác dụng xúc tác cho các quá trình tiêu hóa các loại thức ăn có nguồn gốc là chất đường hay tinh bột (glucid), chất đạm (protid) và chất béo (lipid). Những enzym này tuy chỉ với một lượng nhỏ nhưng lại có tác dụng chuyển hóa một số lớn thức ăn mà hàng ngày con người đưa vào qua con đường ăn uống. Sự thiếu hụt hay mất cân bằng các loại men tiêu hóa này là nguyên nhân gây ra nhiều rối loạn đường ruột hoặc ngắn ngày hoặc kéo dài. Bệnh xảy ra cả ở người lớn lẫn trẻ em. Do các rối loạn thường kết hợp với các nguyên nhân khác như nhiễm trùng, nhiễm độc thực phẩm nên các loại thuốc có men tiêu hóa lại càng có giá trị nhằm phục hồi các chức năng của đường ruột sau khi đã bị tổn thương.

Hiện nay, thị trường dược phẩm các loại thuốc có men tiêu hóa tương đối phong phú và đa phần là các loại thuốc có nguồn gốc nước ngoài. Mỗi loại thuốc đều có một tên thương phẩm (còn gọi biệt dược) khác nhau. Tác dụng và đối tượng dùng cũng không giống nhau, có loại dùng được cho cả người lớn và trẻ em nhỏ, nhưng có loại chỉ dùng cho các trẻ lớn và người lớn. Tùy theo nguyên nhân của bệnh mà thuốc có thể dùng kéo dài hay không. Dưới đây là một số loại thuốc có chứa men tiêu hóa có thể tìm mua được ở thị trường dược phẩm nước ta và một số thông tin thiết yếu nhất về chúng.

* Zymoplex

Thuốc được đóng dưới dạng viên nang mềm có chứa các enzymes có tác dụng thủy phân chất đạm, chất béo và tinh bột. Thuốc còn có một enzyme có tác dụng phân giải chất xơ (cellulotic enzymes) mà bình thường tuyến tụy của người không bài tiết ra được. Chất dimethicone có trong thành phần dược chất của thuốc có tác dụng hấp thu các chất khí do vi khuẩn sinh ra trong ruột nên được dùng để chữa trị các chứng đầy hơi, tiêu hóa kém, đau bụng do thành ruột bị căng cứng. Chính vì thế mà Zymoplex được chỉ định trong các rối loạn tiêu hóa do thiểu năng men gây ra chứng khó tiêu, nhất là sau các bữa ăn thịnh soạn trong các ngày lễ, ngày tết hay tiệc tùng liên hoan. Thuốc còn được dùng với mục đích chuẩn bị trước khi tiến hành siêu âm khoang bụng do có tác dụng loại các túi khí trong ruột tạo điều kiện dễ dàng và chính xác khi thao tác kỹ thuật này.

* Triase

Ngoài hai loại men tiêu hóa có tác dụng thủy phân tinh bột và chất đạm, thuốc còn chứa natri bicarbonat và calci carbonat là những chất có tác dụng trung hòa bớt lượng acid tiết ra nhiều trong dạ dày. Vì thế thuốc có tác dụng làm giảm đau khá nhanh các chứng đau vùng thượng vị do viêm dạ dày, các chứng đầy bụng khó tiêu do ăn quá no hoặc bất hợp lý trong khẩu phần, đặc biệt là ăn nhiều chất có nguồn gốc tinh bột và chất đường. Do có men amylase nên thuốc giúp cho sự tiêu hóa trở nên nhanh chóng, tạo ra cảm giác thèm ăn nên nó còn được dùng cho những người bị mắc chứng bệnh chán ăn.

* Neopeptine

Thành phần cũng tương tự như Triase nhưng men thủy phân protid là papain và chất chống đầy hơi là simethicone. Thuốc có thể điều chế dưới dạng viên nang hoặc thuốc nước để dùng cho trẻ em. Riêng loại thuốc nước không chứa chất simethicne mà thay bằng 2 loại dầu. Thuốc dạng viên được chỉ định chủ yếu trong các trường hợp ăn khó tiêu, chán ăn, đầy bụng ở người lớn do thiếu hụt men tiêu hóa các chất đạm và tinh bột. Dạng thuốc nước dùng cho trẻ em có tác dụng tăng cường khả năng tiêu hóa của trẻ, nhất là đối với những trẻ vừa thôi bú được thay đột ngột bằng một chế độ ăn gồm các loại thức ăn có nhiều tinh bột và chất đạm như cháo thịt, cháo bột, ăn cơm v.v... Thuốc có tác dụng tạo ra trung tiện nên trẻ tránh được chứng đầy bụng do các vi khuẩn đường ruột sinh ra các loại khí trong quá trình tiêu hóa.

* Panthicone/Panthicone-F

Các men tiêu hóa có trong thành phần của thuốc chủ yếu được điều chế từ tụy tạng của động vật, ngoài ra còn có mật bò có tác dụng nhũ tương hóa chất béo, chất dimethicone có tác dụng trợ giúp rất tốt cho những người bị thiếu hụt men tiêu hóa, đặc biệt là men tiêu hóa chất mỡ (lipase). Chỉ định điều trị cũng tương tự như các loại thuốc trên. Thuốc dùng cho người lớn và trẻ em từ 8 tuổi trở lên.

* Librozym Plus

Thành phần của loại thuốc này khá phong phú: chất diastase là một loại men amylase được điều chế từ mạch nha có tác dụng thủy phân tinh bột rất tốt, pancreatin là chất chiết xuất từ tuyến tụy của bò có chứa cả 3 loại men cần thiết để tiêu hóa thức ăn, chất pepsin là một loại enzym của dạ dày có tác dụng thủy phân các chất protid thành các mảnh polypeptid đơn giản dễ hấp thu hơn. Thuốc còn chứa chất simethicone có tác dụng chống đầy hơi, chướng bụng. Vì thế, Lybrozym Plus được chỉ định khá rộng rãi để điều trị các bệnh đau vùng thượng vị do chướng khí trong dạ dày có liên quan đến sự thiếu hụt các men, chứng khó tiêu sau khi ăn và các rối loạn tiêu hóa khác.

* Một số thuốc khác

Ngoài các loại thuốc trên còn có nhiều biệt dược khác có chứa men tiêu hóa và cũng có các tác dụng điều trị tương tự, chẳng hạn như Pancrelase, Flaviastase, Eurobiol, Pancreal Kirchner, Pereflat v.v...

Điều cần lưu ý là các loại thuốc trên thường được uống hoặc là trong bữa ăn hoặc trước bữa ăn. Chỉ có một số ít trong đó là dùng cho trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ vừa thôi bú mẹ nên khi dùng các loại thuốc này cần thận trọng, đọc kỹ hướng dẫn sử dụng để tránh dùng nhầm. Cũng tùy từng đối tượng mà chọn các loại thuốc chỉ tan ở ruột, không tan trong dạ dày để hạn chế sự phận hủy của dịch vị dạ dày đối với các thành phần trong viên thuốc. Khi dùng thuốc với mục đích thay thế do suy giảm các men tiêu hóa cũng như dùng dài ngày thì nên hỏi ý kiến các thầy thuốc. Ngoài ra, thuốc có thể gây ra các phản ứng, dị ứng đối với một số người có mẫn cảm với một trong số các thành phần có trong thuốc.