HIỆU ỨNG PLACEBO

BS. ĐỖ HỒNG NGỌC

Lý thú trong "nghệ thuật" dùng thuốc chữa bệnh là Placelo, giả dược, hay còn gọi là thuốc vờ. Giả dược khác với thuốc giả, vì "thuốc giả" sẽ bị tóm ngay còn giả dược - hay thuốc vờ - là thuốc giống y như thật nhưng không có tác dụng dược lý, chỉ tạo ra hiệu ứng Placelo đôi khi rất thú vị. Placelo thường được dùng trong nghiên cứu Y học, thử thuốc lâm sàng có đối chứng (controlled studies) hoặc dùng để chữa một số triệu chứng đặc biệt, và cũng có khi dùng để thỏa mãn đòi hỏi của người bệnh ham uống thuốc, chích thuốc, dù bác sĩ thấy không cần thiết. Placelo có đủ loại, thuốc uống, thuốc thoa và thuốc chích. Tên gọi Placelo đã có từ xưa. Trong kinh thánh của người Herbrew (Do Thái cổ) đã thấy có với nghĩa là "Tôi sẽ thỏa lòng". Đến năm 1785, Placelo đã có tên trong tự điển Y học với nghĩa là "thuốc gây niềm tin" (make - believe medicine). Nó là một chất trơ, không gây dị ứng, hoàn toàn vô hại, thế nhưng lại có tác dụng đặc biệt trên một số bệnh nhân, cả tốt lẫn xấu, gọi chung là hiệu ứng Placelo. Dĩ nhiên, có nhiều trường hợp chẳng qua là sự trùng hợp tình cờ. Thí dụ như khi sắp khỏi, hoặc trường hợp bệnh tự khỏi, mà dùng Placelo có thể nghĩ là nhờ Placelo mà khỏi; ngược lại, bệnh sắp nặng, uống Placelo dễ đổ thừa! Các nghiên cứu nghiêm túc cho thấy Placelo có hiệu ứng với một số người nhạy cảm với nó. Những người này có một trạng thái tâm lý khá đặc biệt, dễ tin, dễ cảm xúc và dễ bị thuyết phục hoặc tự kỷ ám thị. Chuyện không lạ trong y học, thí dụ "Hội chứng áo choàng trắng" thấy ở một số người được bác sĩ đo huyết áp, huyết áp thường tăng vọt. Chỉ cần nhìn không khí bệnh viện, thấy bác sĩ với áo blouse trắng, người quá lo đã... tiết ra nhiều adrénaline hơn người khác, chất này làm co mạch mạnh và huyết áp tăng cao lên. Ở trẻ con có hội chứng "đau bụng sáng thứ hai" do sợ đi học và một số thí sinh mắc tiểu hoài khi vào phòng thi là những ví dụ khác! Đây là lãnh vực y khoa tâm - thể (Médecine psycho - somatique) ngày càng được để ý nghiên cứu. Sau này người ta nghiên cứu sâu hơn, phân chia ra nhiều týp hành vi, và người thuộc nhóm hành vi này có thể sẽ dễ mắc một số bệnh mà nhóm khác không bị. Hai chị em cùng đi chơi lễ Thanh Minh mà Thúy Vân khác hẳn với Thúy Kiều.

Trở lại hiệu ứng Placelo, người ta thấy Placelo có thể chữa được các "bệnh" như lo âu, căng thẳng, buồn bã, âu sầu, rối nhiễu tâm lý, các chứng đau, nhức đầu, ho, mất ngủ, say sóng, cảm, đau bao tử, nôn ói, cao huyết áp... Người ta ngạc nhiên thấy Placelo cũng gây "tác dụng phụ" (phản ứng thuốc) dù đó chỉ là thuốc vờ, không phải thuốc thật: nôn ói, chóng mặt, buồn ngủ hoặc mất ngủ, uể oải, trầm cảm, ảo giác, hồi hộp, tiêu chảy, nổi ban... Dĩ nhiên tất cả đều do một sự "tự phản ứng" của cơ thể chớ không phải do thuốc. Sợ quá đến nỗi ruột thắt lại, gây tiêu chảy; lo quá đến chóng mặt, trầm cảm, hồi hộp vẫn là chuyện thường thấy. Nhiều người xem đá pénalty (phạt đền) cũng thấy hồi hộp, tim thắt lại, có người phải che mặt để khỏi nhìn thấy... Người ta làm thí nghiệm cứ mỗi lần chích điện một con thỏ thì rung một tiếng chuông, sau này chỉ cần rung chuông thường xuyên cũng làm cho con thỏ loét bao tử!

Lạ lùng là có người nghiện "Placelo" nữa, đến nỗi mỗi lần đi khám bác sĩ lại đòi cho được đúng thứ thuốc đó! Khi nghiên cứu mối quan hệ giữa thầy thuốc - bệnh nhân, người ta thấy trong những trường hợp mối quan hệ này tốt đẹp, lời nói của bác sĩ đã làm cho bệnh nhân tin tưởng, hy vọng, tạo cho bệnh nhân sự an tâm, hài lòng, cảm thấy nhẹ nhõm thì hiệu ứng Placelo từ đó mà sinh ra. Giải thích cơ chế tác dụng này, người ta cho rằng chính bệnh nhân đã có sự tự tin hơn ở năng lực khỏi bệnh của mình, có động cơ tốt cho sự hồi phục, từ đó hợp tác tốt với bác sĩ, theo đúng y lệnh, có hành vi sống lành mạnh hơn, nhờ đó khỏe ra. Tóm lại, Placelo không chỉ là thuốc mà cả mối quan hệ, cách truyền thông hiệu quả. Hiệu ứng Placelo cũng giúp cho các "lang băm" thành công trong một số trường hợp.

Placelo còn đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu đối chứng tác dụng của thuốc trên lâm sàng (gọi là thử thuốc). Chúng ta biết rằng để cho ra được một thứ thuốc mới, có hiệu quả chữa bệnh, được phép lưu hành trên thị trường phải trải qua rất nhiều khâu thử nghiệm và kiểm chứng, kể cả giai đoạn nghiên cứu trên súc vật, trên nhiều thế hệ của súc vật để loại trừ tác hại về di truyền rồi mới thử trên con người (người tình nguyện) sau đó mới đưa vào lâm sàng dùng cho bệnh nhân. Ở giai đoạn này, để loại trừ hiệu ứng Placelo, người ta chia bệnh nhân thành 2 lô, hoàn toàn giống nhau, có tiêu chuẩn chẩn đoán chính xác, có tiêu chuẩn khỏi bệnh đầy đủ, được chọn một cách ngẫu nhiên dựa trên thống kê, sau đó cho một lô uống thuốc cần thử, còn lô kia uống Placelo. Để cho bảo đảm, thuốc thử và thuốc vờ giống nhau đến nỗi cả bác sĩ lẫn bệnh nhân đều không biết (mù đôi: double - blind), có như vậy mới loại trừ hiệu ứng Placelo do mối quan hệ bác sĩ - bệnh nhân như đã nói trên. Sau đó, theo dõi diễn tiến của bệnh và so sánh kết quả bằng phương pháp thống kê y học để biết chắc có sự khác biệt có ý nghĩa giữa 2 lô hay không. Nếu có sự khác biệt thật sự, hiệu quả rõ ràng, thuốc mới được cho sản xuất, đưa ra thị trường.

Dĩ nhiên, trong quá trình nghiên cứu cũng đảm bảo sao cho không gây nguy hiểm cho bệnh nhân - do sự chậm trễ điều trị chẳng hạn - và những người tình nguyện thử thuốc phải được thông báo rõ ràng. Những quy định về y đức phải rất chặt chẽ.


Thuốc

Kiến thức Dược
Thuốc kháng sinh
Thuốc ngừa thai và hệ sinh dục
Thận trọng và cách dùng thuốc


Danh mục thuốc theo tên hóa học
Khái niệm thuốc
Kiến thức Dược
Thuốc kháng sinh
Thuốc men và cách dùng thuốc
Thuốc ngừa thai và hệ sinh dục
Thận trọng và cách dùng thuốc
Tra cứu dược phẩm
Trang chủ thuốc, dược phẩm, thực phẩm, dinh dưỡng
Vaccine và chủng ngừa