Nhịp điệu sinh học trong giấc ngủ trẻ thơ
Nhiều
người có con nhỏ rất băn khoăn không biết làm thế nào để con mình
ngủ ngon, đủ giấc vì bé cứ hay trăn trở, quấy khóc khi ngủ... Thực
ra, đây không còn là vấn đề nan giải nếu họ nắm được nhịp sinh học
trong giấc ngủ của bé.
Mọi hoạt động sống của sinh vật là một chuỗi những thay đổi định kỳ. Tất cả
những biểu hiện đó được gọi là nhịp điệu sinh học. Điều thú vị là có rất nhiều
nhịp điệu sống của sinh vật tương ứng với nhịp điệu vận động của thiên nhiên mà
chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy. Chẳng hạn như nhịp thức - ngủ của con người,
nhịp hoạt động ngày - đêm của các loài động vật và thời kỳ đâm hoa kết quả vào
mỗi mùa xuân của cây cỏ...
Nhịp thức - ngủ của con người đã được hình
thành từ rất lâu đời do sự tác động qua lại của cơ thể và môi trường. Vì vậy,
nhịp điệu sinh học vừa mang tính nội tại (như khi các phi hành gia không gian
bay vào vũ trụ hoặc khi ta đưa các sinh vật vào hang tối, chúng vẫn giữ được
nhịp thức - ngủ như cũ), vừa mang tính ngoại cảnh (ví dụ công nhân làm ca đêm sẽ
thích nghi bằng cách ngủ bù vào ban ngày, hoặc khi con người đi từ vĩ tuyến này
sang vĩ tuyến khác, vẫn thích nghi được với mọi sinh hoạt ở hoàn cảnh mới).
Nhiệm vụ của chúng ta là điều chỉnh sao cho nhịp điệu nội tại cơ thể và nhịp
điệu của ngoại cảnh luôn hài hòa và hợp nhất, tránh những rối loạn gây bất lợi
cho cơ thể. Đối với con người - đặc biệt là trẻ em, trong quá trình sống và phát
triển, hoạt động luân phiên thức ngủ là một nhu cầu sinh lý tự nhiên không thể
thiếu. Nhịp thức ngủ là “nhịp điệu chìa khóa”, tác động và chi phối mọi nhịp
sống khác của cơ thể.
Thời gian ngủ có liên hệ với độ tuổi không?
Thời gian ngủ tùy thuộc vào tuổi tác và yêu cầu của từng cơ thể. Ở
người lớn, cứ 1 giờ hoạt động phải được bù bằng nửa giờ ngủ. Ở trẻ em, nhu cầu
ngủ rất cao, cứ 1 giờ hoạt động phải bù lại bằng 2 giờ ngủ, tức là gấp 4 lần
người lớn. Tuổi càng nhỏ, nhu cầu ngủ càng cao (trẻ sơ sinh ngủ 20-22 tiếng mỗi
ngày). Khi lớn lên, nhu cầu ngủ sẽ giảm dần, đến 1 tuổi chỉ còn 16 tiếng, 2 tuổi
còn 14 tiếng, 3 tuổi còn 13 tiếng. Khi 16 tuổi, trẻ chỉ còn ngủ 8 tiếng giống
như người lớn.
Thời gian ngủ chủ yếu vào ban
đêm; riêng với trẻ em thời gian ngủ ban ngày cũng rất quan trọng.
Mỗi cá thể đều có nhu cầu ngủ khác nhau. Chúng ta cần đảm bảo và duy
trì đúng nhịp điệu tự nhiên của nó. Phân bố chế độ sinh hoạt và giờ
giấc hợp lý theo từng giai đoạn tuổi và từng cơ thể riêng biệt là
yếu tố quyết định.
Thế nào là giấc ngủ nhanh và giấc ngủ chậm?
Giấc ngủ được cấu tạo bằng nhiều chu kỳ với hai trạng thái khác
nhau, mỗi chu kỳ chia làm 5 giai đoạn. Giấc ngủ chậm chiếm khoảng
80% thời gian ngủ ở trẻ em, biểu hiện bằng các sóng chậm trên điện
não gồm 4 giai đoạn với độ sâu tăng dần. Ở các giai đoạn này, hoạt
động sống của cơ thể như nhịp tim, nhịp thở, chuyển hóa cơ bản giảm
dần đến mức thấp nhất. Giấc ngủ nhanh (hay giai đoạn 5 của chu kỳ)
tiếp nối với giấc ngủ chậm, chiếm khoảng 20% thời gian còn lại. Giai
đoạn này hoạt động điện não được biểu hiện bằng các sóng nhanh gần
giống như lúc thức. Hai loại giấc ngủ này nối tiếp nhau trong đêm
tạo thành nhiều chu kỳ liên tiếp, mỗi chu kỳ của trẻ em chiếm khoảng
90 phút, riêng trẻ sơ sinh là 50-60 phút, người lớn là 120 phút.
Người ta nhận thấy trong giấc ngủ chậm, tuyến tiền yên ở não sẽ tiết
ra kích thích tố tăng trưởng (growth hormone, GH). Kích thích tố này
đóng vai trò rất quan trọng trong việc hồi phục sức khỏe và thúc đẩy
quá trình tăng trưởng của cơ thể trẻ. Khi trẻ hoạt động thể lực
nhiều như chơi đùa, tập thể dục, thể thao, giấc ngủ chậm sẽ gia tăng
làm trẻ dễ ngủ và ngủ sâu hơn.
Khác với giấc ngủ chậm, giấc
ngủ nhanh sẽ giúp trẻ hồi phục nhanh hơn sự mệt mỏi về tâm thần (như
làm việc, học tập, các chấn thương tâm lý) và tác động lên sự trưởng
thành của hệ thần kinh. Nó có tác dụng củng cố trí nhớ, giúp trẻ nhớ
lâu và nhớ vững chắc hơn những thông tin ghi nhận được. Giấc ngủ
nhanh sẽ gia tăng khi trẻ được luyện tập một môn nào đó như múa,
hát. Nếu ngăn cản hay đánh thức giai đoạn này, trẻ sẽ dễ quên, tinh
thần căng thẳng, hay cáu gắt, khó chịu, quấy khóc, đầu óc không minh
mẫn khi học tập.
Làm thế nào để
giúp trẻ có giấc ngủ tốt?
Nên tập cho trẻ có
thói quen ngủ sớm và đúng vào một giờ đã định, nhằm tạo cho trẻ có
một phản xạ nghỉ ngơi, giúp trẻ ngủ dễ dàng trong bất kỳ điều kiện
nào.
Giảm tối thiểu các kích thích của ngoại cảnh cũng như
nội tại lên hệ thần kinh trẻ trong lúc ngủ. Điều quan trọng nhất là
phải tránh tiếng ồn và ánh sáng vì chúng làm giấc ngủ trẻ không sâu
và dễ thức giấc. Ngoài ra, các yếu tố khác như để trẻ đói hoặc ăn
quá no, không vệ sinh thân thể, quần áo quá chật, nằm sai tư thế,
nơi ngủ bẩn chật và không thông thoáng đều gây tác hại xấu đến giấc
ngủ.
Cần hết sức tránh các chấn thương về tâm lý như làm cho
trẻ bị ức chế trước khi ngủ (như dọa nạt, quát mắng, kể những chuyện
gây sợ hãi, cho xem phim ảnh kinh dị...). Trường hợp trẻ có tiêu
tiểu trong khi ngủ, nên nhẹ nhàng làm vệ sinh và cho ngủ lại, không
la mắng.
Cho trẻ vui chơi, vận
động cơ thể đầy đủ cũng góp phần giúp ngủ sâu hơn. Khi trẻ khó ngủ,
có thể dùng lời nói êm dịu để gây ám thị như “con nhắm mắt lại ngủ
ngoan đi, mẹ thương” hoặc: “nhắm mắt lại ngủ giỏi đi con”... để giúp
trẻ dễ đi vào giấc ngủ.
Mỗi trẻ có một nhu cầu về thời gian
ngủ, độ dài và độ sâu khác nhau. Cha mẹ cần tạo mọi điều kiện cho
trẻ ngủ đầy đủ, không nên đánh thức sớm. Thông thường, khi ngủ đủ
giấc, trẻ sẽ tự động thức dậy, không cần phải gọi.
Trong
trường hợp trẻ có rối loạn giấc ngủ (như mất ngủ liên tiếp vài đêm),
cần đưa đi khám bệnh, không nên dùng thuốc ngủ khi chưa có ý kiến
bác sĩ. Có rất nhiều nguyên nhân gây ra rối loạn giấc ngủ. Ở trẻ em,
cần lưu ý đến các rối loạn giấc ngủ có liên quan đến tình trạng
thiếu dinh dưỡng, thường đi kèm với tình trạng chán ăn, giảm ăn,
giảm bú, nôn ói, chậm lớn... Các biểu hiện rối loạn giấc ngủ thường
gặp ở các trẻ này gồm ngủ ít, trằn trọc khó ngủ, thức giấc nhiều lần
trong đêm, mơ, nói mớ, ác mộng, mộng du, cơn khiếp sợ trong khi ngủ.
Những rối loạn này có thể liên quan đến tình trạng thiếu kẽm kèm
thiếu đa chất do giảm ăn như magiê, canxi, acid amin, vitamin nhóm
B. Có thể nhanh chóng chữa khỏi khi trẻ được bổ sung kẽm và các chất
dinh dưỡng thiếu hụt kể trên.
Thời gian thức - ngủ luôn xen
kẽ nhau, tạo nên một nhịp điệu hài hòa, tự nhiên. Đây là một nhịp
điệu sinh học quan trọng nhất của cơ thể, đặc biệt là ở trẻ em, vì
vậy việc chăm sóc giấc ngủ cần hết sức được chú ý và quan tâm đúng
mức.
(Theo Sức Khỏe & Đời Sống)
