Các loại thuốc sử dụng ở bà mẹ cho con bú sữa mẹ
Tác giả : BS. CAM NGỌC PHƯỢNG (BV. Nhi Đồng 1)
Sữa mẹ đã được khoa học chứng minh là tốt nhất đối với trẻ sơ sinh.
Hiện nay, đa số các bà mẹ đều chọn phương pháp nuôi con bằng sữa mẹ.
Tuy nhiên, cần chú ý đến một yếu tố ảnh hưởng đến việc cho con bú
mẹ, đó là khi bà mẹ phải điều trị bằng một loại thuốc nào đó. Nhiều
năm trước đây, người ta đã biết rằng các loại thuốc sử dụng ở bà mẹ
cho con bú có thể gây những tác dụng phụ cho trẻ.
Sự bài tiết của một loại thuốc vào sữa tự nó không phải là chống chỉ định của việc bú mẹ. Mà hầu hết các loại thuốc không qua trẻ sau khi phân bố trong các mô của mẹ và sau khi bị bài tiết một phần.
Nguy cơ ngộ độc thuốc cho trẻ được cân nhắc dựa vào những điểm sau:
a. Độc tính của thuốc.
b. Lượng thuốc thật sự trẻ uống vào, hơn là mối liên quan giữa nồng độ thuốc trong sữa mẹ.
c. Đặc điểm dược động học về phân bố - bài tiết thuốc ở trẻ sơ sinh.
d. Độ nhạy cảm của trẻ đối với thuốc, đặc biệt ở trẻ sinh non hoặc bệnh nặng cần điều trị thuốc khác.
e. Thời gian sử dụng thuốc của bà mẹ vài ngày sau sinh (ví dụ kháng sinh) hoặc kéo dài (thuốc động kinh).
f. Tầm quan trọng của việc bú mẹ.
g. Khả năng cha mẹ theo dõi tác dụng phụ của thuốc.
Tất cả những yếu tố trên phải được xem xét khi quyết định tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc ngưng bú mẹ khi bà mẹ điều trị thuốc.
Nếu bà mẹ uống thuốc và cần ngưng cho con bú trong một thời gian, bà mẹ nên vắt sữa để không bị mất sữa. Việc thay đổi thời gian bú mẹ, để tránh cho trẻ tiếp xúc với thuốc là không thực tế, bởi mỗi cữ bú trong ngày thường cách nhau 2-3 giờ. Đối với loại thuốc hấp thu và bài tiết cực nhanh (ví dụ: Acetaminophen), nếu sau khi cho bú bà mẹ uống thuốc ngay, cần tránh cho trẻ nguy cơ tiếp xúc thuốc. Còn đối với hầu hết các thuốc, nồng độ đỉnh của thuốc đạt đến ở lần bú mẹ sau đó.
Để hỗ trợ cho việc cân nhắc sử dụng loại thuốc nào ở bà mẹ đang cho con bú, nên tham khảo dữ kiện trong phần phân loại dưới đây:
1. Thuốc giảm đau và chống viêm
- Acetaminophen: Không cần ngưng cho bú sữa mẹ - bà mẹ nên uống thuốc ngay sau khi cho con bú, như vậy trẻ sẽ tiếp xúc với thuốc rất ít.
- Aspirin: Ở bà mẹ điều trị thấp khớp với liều 3-5g một ngày, trẻ bú mẹ sẽ có nguy cơ tiếp xúc với thuốc đáng kể. Vì tác dụng phụ của Aspirin trên tiểu cầu và có khả năng gây hội chứng Reye, toan chuyển hóa cho trẻ, nên người ta khuyên bà mẹ cho con bú không nên uống Aspirin.
- Ibuprofen, Naproxen: Không có báo cáo về tác dụng phụ của thuốc, thuốc không vào sữa ở số lượng lớn, vì vậy bú mẹ không gặp vấn đề gì.
- Indomethacin: Có thể gây co giật cho trẻ bú mẹ. Vì vậy bà mẹ nên chọn lựa thuốc khác.
- Prednisone: Bú mẹ an toàn ở liều 20mg/ngày. Ở liều cao hơn, nên cho trẻ bú 4 giờ sau khi mẹ uống thuốc để hạn chế tiếp xúc thuốc cho trẻ.
2. Thuốc chống nhiễm trùng
Hầu hết các thuốc kháng sinh xuất hiện trong sữa với lượng rất thấp, do đó không gây độc. Tuy nhiên, có một số tác dụng phụ không liên quan đến liều. Một số thuốc không có tác dụng toàn thân, nhưng có thể cho tác dụng tại chỗ, ví dụ thay đổi vi khuẩn chí đường ruột và gây tiêu chảy. Ngoài ra, có thể gặp các phản ứng dị ứng như phát ban hoặc sốt. Lần tiếp xúc đầu tiên với thuốc trong sữa có thể gây nhạy cảm cho trẻ, dẫn đến khả năng có phản ứng dị ứng ở lần tiếp xúc sau.
- Acyclovir: Thuốc có ảnh hưởng đến lym-phô bào trong máu ngoại biên.
- Amoxicillin, Ampicillin, Cefadroxil: Bà mẹ uống thuốc này khi cho con bú cần theo dõi tác dụng phụ như phát ban, tiêu chảy.
- Ciprofloxacin: Thuốc gây bệnh khớp và ăn mòn sụn ở súc vật. Quinolone phân bố trong sữa ở nồng độ cao, do vậy nên ngưng cho bú mẹ.
- Chloramphenicol: Nên tránh cho con bú trong khi điều trị thuốc và tối thiểu 12 giờ sau ngưng thuốc, vì có nguy cơ ức chế tủy xương.
- Clindamycin: Có báo cáo trẻ tiêu ra máu khi bú mẹ đang điều trị Clindamycin.
- Dicloxacillin: Đã được dùng điều trị viêm tuyến vú ở bà mẹ và không gây tác dụng phụ.
- Ethambutol: Có khả năng độc cho mắt trẻ, nên tránh.
- Gentamycin: Không cần thiết ngưng bú mẹ vì Aminoglycosid hấp thu kém qua ruột.
- Isoniazide (INH): Chống chỉ định bú mẹ do tác dụng thuốc chống DNA, thiếu máu, viêm gan.
- Metronidazole: Chống chỉ định do tác dụng sinh ung thư. Cần ngưng sữa mẹ tối thiểu 12-48 giờ sau liều thuốc cuối.
- Nalidixic acid, Nitrofurantoin: Mẹ điều trị thuốc này không nên cho trẻ thiếu G6PD bú mẹ vì nguy cơ thiếu máu tán huyết.
- Vermox (Mebendazole): Có thể làm giảm sữa mẹ. Nên ngưng cho con bú mẹ 48 giờ sau liều cuối.
3. Thuốc an thần
- Diazepam (Valium): gây tình trạng li bì, sụt cân cho trẻ sơ sinh nếu mẹ uống thuốc Diazepam kéo dài.
- Pentobarbital: Mẹ uống thuốc này kéo dài sẽ gây tình trạng ngủ nhiều ở trẻ sơ sinh.
- Phenobarbital: Trẻ cần được theo dõi chuyển hóa gan, tình trạng li bì, phản xạ bú, phát ban.
4. Thuốc đường tiêu hóa
- Cimetidine: Chống chỉ định vì tác dụng chống nội tiết.
- Metoclopramide: Theo dõi tình trạng li bì, rối loạn trương lực ở trẻ. Mẹ nên tránh dùng thuốc này khi cho con bú.
5. Thuốc đường hô hấp
- Chlorpheniramine: Theo dõi tình trạng li bì, phản xạ bú.
- Terbutaline (Bricanyl): Theo dõi nhanh nhịp tim và kích thích của trẻ.
6. Thuốc nội tiết
- Thuốc kháng giáp: Iodine chống chỉ định bú mẹ vì phản ứng dị ứng, phát ban, bướu giáp ở trẻ do thuốc ức chế tuyến giáp.
- Thuốc tiểu đường Tolbutamide: Chống chỉ định bú mẹ do ảnh hưởng Insulin trẻ.
7. Thuốc khác
- Atropin: Ức chế bài tiết sữa và nguy cơ ngộ độc Atropin. Nên tránh dùng thuốc này khi bú mẹ.
- Azathiopine: Chống chỉ định do độc và khả năng gây ung thư cho trẻ.
- Ergotamin: Chống chỉ định bú mẹ do tác dụng phụ gây nôn, tiêu chảy, mạch nhẹ, huyết áp không ổn hoặc co giật. Nếu cần điều trị migrain, phải tránh cho trẻ bú 48 giờ sau khi mẹ uống thuốc này.
