NGUYỄN Ý ĐỨC

Bác sĩ Người viết có một gia đình thân hữu rất lưu tâm tới vấn đề sức khỏe qua việc ăn uống. Nước dùng trong nhà phải được chưng cất. Thực phẩm phải năm mầu thuộc loại chứng nhận là "Organic Foods". Cứ như vậy từ nhiều chục năm nay và anh bạn rất vui vẻ nói rằng cả gia đình chưa bị đau ốm bao giờ. Người viết có dịp thăm viếng ở nhà anh bạn mấy ngày, quan sát nếp sống và thấy họ có vẻ khỏe mạnh, điều độ.

Rồi mới đây đọc báo Mỹ thấy có quảng cáo "Organic Beef-It's What's Safe for Dinner" hoặc "Thịt bò tự nhiên của chúng tôi được nuôi toàn bằng chất hữu cơ ". Ấy là sau vụ Bệnh Bò Điên được phát giác mới đây ở tiểu bang Washington, nhiều người e ngại mắc bệnh khi ăn thịt súc vật này.

Bèn hỏi thăm anh bạn để tìm hiểu thêm về vấn đề Organic Foods.

Anh bạn giải thích."Organ" là một cấu trúc hoặc thành phần tự nhiên của động vật hoặc thực vật có công dụng cho một mục đích nhất định. Chẳng hạn tim gan, phổi, cành, rễ, trái.

"Organic" là cái gì liên hệ tới các bộ phận của sinh vật. Về phương diện hóa học thì organic có phân tử Carbon. Còn chất inorganic thì không có Carbon, không có cấu trúc hoặc đặc tính của một sinh vật, như là đá, khoáng chất.

Thực phẩm hữu cơ (Organic Food) còn được gọi là Thực Phẩm Tự Nhiên (Natural food) hoặc Thực Phẩm Lành Mạnh (health food), là vấn đề mà nhiều người rất quan tâm tới và đã được thảo luận từ lâu. Cách đây mươi năm, loại thực phẩm này chưa phổ biến và thường chỉ được bán ở các tiệm Health Food

Lịch sử của Thực phẩm hữu cơ

Vào đầu thế kỷ trước, khi phân hóa học được ồ ạt dùng để bón cây, đã có than phiền là hóa chất này làm giảm dinh dưỡng của rau trái, ngũ cốc. Rồi đến thập niên 1940, nông dân lại dùng phân bón thiên nhiên thì người ta tin rằng cây trái lớn lên bằng phân xanh, không hóa chất, đều tốt lành hơn. Tin tưởng đó vẫn tồn tại trong dân chúng cho đến bây giờ.

Theo J.I. Rodale, cha đẻ của trồng trọt bằng chất hữu cơ ở Mỹ thì thực phẩm hữu cơ là nông sản không dùng thuốc trừ sâu bọ và phân bón hóa học.

Với Bộ Canh Nông Hoa kỳ thì nông sản hữu cơ là do nuôi trồng mà không dùng hoặc dùng rất ít chất bón tổng hợp, thuốc trừ sâu bọ, chất điều chỉnh sự tăng trưởng và thức ăn phụ thêm cho gia súc. Để cây tăng trưởng, người ta dùng phân bón làm từ chất phế thải của động vật, thực vật thối rữa hoặc khoáng chất thiên nhiên

Danh từ thực phẩm hữu cơ nghe không ổn, vì sinh động vật nào chả có chất carbon, dù là nuôi bằng chất hữu cơ hay hóa chất. Để chính xác, có lẽ phải dài dòng "Thực phẩm nuôi, trồng bằng chất hữu cơ".

Ta cần phân biệt thực phẩm từ động vật và từ thực vật.

Thực phẩm động vật hữu cơ là súc vật được nuôi ở vùng riêng biệt mà thức ăn nước uống không có một loại hóa chất nào như thuốc trừ sâu bọ trên đồng cỏ, hóa chất bón cỏ. Súc vật cũng không được nuôi cho lớn bằng kích thích tố tăng trưởng nhân tạo, các loại kích thích tố khác, dược phẩm, ngoại trừ thuốc kháng sinh để chữa bệnh 90 ngày trước khi làm thịt. Và cũng không được nuôi bằng các bộ phận của động vật khác.

Còn thực phẩm hữu cơ từ thực vật thì phải là rau trái tưới bón bằng phân thiên nhiên chứ không phải hóa chất; diệt trừ sâu bọ bằng cách tự nhiên chứ không phải thuốc trừ sâu. Phân thiên nhiên lấy từ phân xác động vật, phân trộn gồm các loại cây cỏ mục nát. Diệt trừ sâu bọ phá mùa màng bằng sâu bọ khác, chim muông hoặc sức lực con người (bắt sâu).

Thực ra, dù hội đủ các điều kiện trên, thực phẩm hữu cơ thế nào cũng vẫn có lẫn một ít thuốc trừ sâu bọ lan sang từ vùng đất lân cận hoặc sót lại trên đất đó từ trước.

An toàn và phẩm chất thực phẩm hữu cơ

Trong mươi năm vừa qua, mãi lực của thực phẩm hữu cơ đã tăng lên gấp mười lần. Khắp nơi trên thế giới đều có bầy bán thực phẩm này. Trước đây ít người biết tới chúng, nhưng ngày nay thì rất nhiều người mua về dùng.

Câu hỏi thường được nêu ra là các thực phẩm này có tốt lành hơn thực phẩm nuôi trồng bằng hóa chất.

Với các nhà sản xuất, họ nêu ra việc nông trại hữu cơ bảo vệ môi trường sẵn có của đất, không dùng hóa chất. Hữu cơ nông nghiệp áp dụng các phương tiện hoàn toàn thiên nhiên để đẩy mạnh sự đa dạng sinh thái, chu kỳ sinh học, làm đất phì nhiêu nhờ tác dụng của các sinh vật. Họ dùng rất ít các vật liệu từ ngoài nông trại để nâng cao sự hài hòa của môi trường

Vấn đề mà bây giờ nhiều người e ngại là trong thực phẩm có thuốc trừ sâu bo, kháng sinh, kích thích tố tổng hợp. Khi nhà nông dùng quá nhiều kháng sinh để gia súc mau lớn thì sẽ đưa đến sự quen nhờn của vi khuẩn với thuốc ở con người. Gia súc hữu cơ chỉ dùng kháng sinh khi nào chúng bị bệnh. Kích thích tố tăng trưởng cũng thường được dùng để súc vật mau lớn và như vậy sẽ có ảnh hưởng không tốt cho người tiêu thụ. Hữu cơ không dùng thuốc mau lớn này. Hữu cơ cũng không dùng phương pháp ghép chuyển di thể vì chưa có gì để bảo đảm sự an toàn của lối canh tác này.

Nghiên cứu của Washington State University vào 19-4-2001 cho thấy trái táo hữu cơ chắc hơn và nhiều đường thiên nhiên hơn táo bón bằng hóa chất; nghiên cứu công bố trên Journal of Applied Nuitrition, 1993, cho thấy trái táo, lê, khoai tây có gấp đôi số chất dinh dưỡng của trái cây nuôi bằng hóa chất; nghiên cứu ở Đức cho hay hữu cơ có ít nitrate.

Giới sản xuất quảng cáo rằng thức ăn của họ có phẩm chất tốt hơn loại nuôi trồng bằng chất tổng hợp và rất an toàn; rằng sản phẩm được chứng nhận hữu cơ đã hội đủ các tiêu chuẩn về nuôi trồng, chuyên trở, không có hóa chất độc hại; rằng thực phẩm hữu cơ có hương vị thơm ngon hơn vì hoàn toàn tạo ra do sự phối hợp của các yếu tố thiên nhiên.

Nhưng cũng có ý kiến khác

Theo Sir John Krebs, Chủ Tịch Food Standard Agency, chưa có chứng cớ khoa học nào chứng minh thực phẩm hữu cơ an toàn hơn, dinh dưỡng hơn thực phẩm nuôi trồng bằng hóa chất. Cơ quan French Food Safety, cơ quan Thực Phẩm Thụy Điển cũng đồng ý như vậy.

Tường trình của Hội Consumer Association trên tạp chí "Which?" vào tháng 5 năm 2003 kết luận là các báo cáo về sự liên hệ giữa thực phẩm hữu cơ với ích lợi cho sức khỏe đều chưa thống nhất và cần được tiếp tục nghiên cứu. Mà nghiên cứu như thế nào? Đo lường chất dinh dưỡng gì? Đo khi thực phẩm mới thu hoạch tại vườn hay khi bầy bán ở chợ?

Các nghiên cứu tại Michigan Experiment Station trong 10 năm, ở United States Plant, Soil and Nuitrition Laboratory, New York trong 25 năm và mấy năm nghiên cứu bên Anh đều cho là không có gì khác biệt giữa hai loại. Theo các nghiên cứu này, điều kiện chăm nuôi, thời gian sử dụng có thể đưa tới hương vị khác nhau. Chất dinh dưỡng như đạm, sinh tố , chất béo, khoáng trong cây trái là do hạt giống, thời tiết , mùa hái lượm quyết định phần lớn. Rồi lại còn thay đổi giá trị dinh dưỡng vì chuyên trở gần xa.

Theo nhiều người thì thực phẩm nuôi dưỡng bằng chất hữu cơ hoặc hóa chất đều có giá trị dinh dưỡng như nhau. Phân bón nào cũng sửa soạn đất tốt chocây. Mà cây thì cũng chẳng phân biệt được là hưũ cơ hay tổng hợp, cứ thấy có

Thêm vào đó, rất khó mà so sánh mức độ dinh dưỡng của hai thực phẩm vì còn nhiều yếu tố khác như thời tiết, ánh nắng mặt trời, mưa gió, loại đất, di truyền ảnh hưởng tới tăng trưởng và chất dinh dưỡng của cây. Các ảnh hưởng này có lẽ cũng quan trọng như là phân bón.

Chính quyền với thực phẩm hữu cơ

Ngày nay, đi chợ vào khu hàng bán đồ ăn, ta thấy có những món được dán nhãn hiệu "Certified Organic Foods". Dịch ra tiếng Việt mình sẽ là "Chứng nhận thực phẩm hữu cơ".

Tại Hoa Kỳ, trước năm 1998, mỗi tiểu bang tự đặt ra quy luật kiểm soát thực phẩm hữu cơ. Đến năm 1998, đạo luật Organic Food Production Act ra đời. Chính phủ liên bang bắt đầu đưa ra những tiêu chuẩn và thực phẩm được bầy bán như Organic Food phải được Bộ Canh Nông chứng thực.

Theo luật này, để được coi là organic, sản phẩm đó phải có ít nhất 50% thành phần là do hữu cơ tạo ra và không được có các chất thêm như nitrate, nitrites, sulfites.

Kể từ 21/10/2002 nhãn hiệu chứng nhận Organic product đã xuất hiện trên một số thực phẩm. Việc dán nhãn này đã được Bộ Canh Nông Hoa kỳ nghiên cứu từ nhiều năm, theo sự yêu cầu của người tiêu thụ cũng như giới nông trại sản xuất. Nhờ đó khách hàng sẽ không bị nhầm lẫn vì khó mà phân biệt thực phẩm organic với thực phẩm nuôi dưỡng bằng hóa chất..

Nhãn hiệu được ghi theo nhiều thứ bậc khác nhau:

-Nhãn "100% Organic" chỉ các thực phẩm không chứa một tí chất thêm nào;

-Nhãn "Organic" là cho thực phẩm có trên 95% chất organic ;

-Nhãn " Made with Organic Ingredients " chỉ món hàng có ít nhất 70% Organic Ingredients và không được có một chút sulfites nào;

-Nhãn "Some organic ingredients" khi có dưới 70% Organic ingredients.

Nhà sản xuất không được quảng cáo Organic nếu họ dùng hóa chất trong 3 năm trước khi thu hoạch.

Vi phạm quy luật sẽ bị phạt vạ tới 10 000 mỹ kim cho mỗi lần vi phạm.

Trước khi được công nhận là "Organic", chính quyền sẽ thanh tra nông trại coi xem sản phẩm và phương thức nuôi trồng có hội đủ các tiêu chuẩn đã đề ra không.

Kết luận

Là khách tiêu thụ, ta có quyền đòi hỏi được cung cấp thức ăn an toàn, bổ dưỡng. Vì thực phẩm xấu có thể là nguy cơ gây ra một số bệnh về ung thư, tim mạch.

Với giới cung cấp thì việc sản xuất, chuyên trở, nấu nướng tại nhà hàng cần được chú ý để thực phẩm ít hóa chất không tốt, khỏi nhiễm độc, hư hao và an toàn vệ sinh.

Theo ý kiến chung, tất cả thực phẩm đều ăn được và đều tốt cho sức khỏe con người, nếu biết cách dùng, dù là trồng bằng phân xanh hay phân hóa học.

Mặc dù con nhiều ý kiến khác biệt, nhưng mỗi ngày mỗi thấy số thực phẩm organic càng nhiều, từ gà vịt organic tới rau trái organic, nước uống organic.

Thực phẩm hữu cơ có một số lợi điểm như sau:

*Có thể có ít thuốc trừ sâu bọ hoặc hóa chất khác.

*Thịt động vật được nuôi trong môi trường thiên nhiên gần với con người hơn; *Thịt không có kháng sinh hoặc kích thích tố;

*Aùp dụng phương pháp canh tác tự nhiên để đất trở lại mầu mỡ.

Nhưng chúng cũng có một số trở ngại:

*Giá đắt nhiều lần hơn thực phẩm thường;

*Dễ hư hao và dễ nhiễm trùng;

*Thực phẩm nhất là rau trái khi còn tươi nom kém hấp dẫn, nhỏ con;

*Thu hoạch mùa màng thường ít hơn và sự chăm sóc cũng công phu hơn.

Người mình vẫn thấy rằng rau bón hóa chất mọc nhanh, mạnh, nom rất đẹp nhưng ăn thấy nhạt nhẽo, không hương vị. Gia súc "chạy bộ" thả tự do ăn sâu bọ thì ngon, ngọt hơn và thịt không bở như gà vịt được thổi lớn bằng hóa chất, kháng sinh. Có người phát biểu là gia súc ta ăn bây giờ khác với con thú mà các cụ ta ăn vào đầu thế kỷ trước. Sao mà nhiều hóa chất trong thịt.

Trong một chuyến xe đò về Hậu Giang, người viết nghe câu chuyện một cậu con điện thoại cho bà mẹ "mẹ ơi mua rau muống luộc cho con ăn tối nay nhé. Mà mua thứ lá có sâu đấy. Mấy thứ kia có nhiều phân hóa chất, ăn độc lắm mẹ ạ". Chả là ở bên mình, nông trại dùng phân hóa học vô tội vạ. Vì không được chỉ dẫn tường tận về cách dùng cũng như về các rủi ro.

Thật quá nhiều rủi ro cho dân mình!!

Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC