Câu chuyện Thầy Lang
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC
Rồi mùa CÚM truyền lan…
Mỗi khi nhắc đến Bệnh Cúm thì nhiều người bảo “ ông thầy thuốc này chỉ ăn cơm mới, nói chuyện cũ không à”.
Nhưng bực mình một nỗi là mỗi năm, vào cùng thời điểm bệnh này lại xuất hiện, hoành hành và gây ra nhiều tử vong. Thành ra nhắc lại chuyện cũ để phòng ngừa, chắc không phải là điều dư.
Trên thực tế, bệnh cúm có mặt trên khắp thế giới.
Riêng ở Hoa Kỳ, hàng năm từ vài tuần trước lễ Giáng Sinh tới sau TẾT ta là rất nhiều người bị cúm. Cúm xẩy ra cho mọi tuổi nhưng nặng và nguy hiểm hơn ở lớp người cao tuổi có sẵn vài bệnh kinh niên như bệnh phổi, tim, tiểu đường đồng thời tính miễn dịch cũng suy giảm.
I-Nguyên nhân
Các cụ ta khi xưa thì cứ tin tưỏng Cúm là do các vị thần linh nào đó gây ra. Nên, để trị cúm, các cụ lễ bái.
Ngày nay, mấy thầy cô y học đã chứng minh rằng Cúm do siêu vi trùng Influenza A và B gây ra.
Những siêu trùng Cúm gây bệnh nguy hiểm nhất đều được các khoa học gia tìm thấy trong các dịch cúm xuất phát từ Á Châu, nhất là Trung Hoa Lục Địa. Vì thế chuyên viên dịch học đều trông đợi coi năm đó trùng Cúm nào sẽ từ Á Châu lan tràn ra thế giới để có thể điều chế thuốc chích ngừa Cúm kịp thời.
Nhiều khi cúm không phải xuất phát từ Á Châu. Nhưng Trung Hoa rất chú ý đến việc coi xem trùng Cúm thuộc loại nào, nên dù bệnh từ một địa phương khác mà được phát hiện từ Trung hoa, thì sẽ được gọi là Cúm Bắc Kinh.
Ngoài ra, theo thống kê của cơ quan Y Tế Thế Giới, Trung Hoa cũng có nhiều trận Cúm khá trầm trọng, đôi khi xẩy ra quanh năm. Lý do một phần vì dân số Trung Hoa lên đến cả trên một tỷ người, y khoa phòng ngừa cũng không về hết nông thôn rộng lớn, nên khi có Cúm là nó lan ra cho một số đông người. Độc hơn nữa là siêu trùng lại hay hoán đổi gene nên ác tính tăng lên.
Trong thế kỷ vừa qua đã có ít nhất hai dịch Cúm trầm trọng xuất phát từ Trung Hoa.
Dịch Cúm năm 1957 do nhóm trùng A, khởi sự từ gia súc là heo và vịt nuôi ở thôn quê. Khi truyền sang người, siêu trùng đã hoán đổi gene, trở nên hung dữ, hệ thống miễn dịch của con người không chống cự nổi, nên gây tử vong rất nhiều.
Ta còn nhớ cách đây mấy năm chính quyền Hong Kong đã phải tiêu diệt cả mấy triệu con gà mắc Cúm, sợ là Cúm gà sẽ truyền sang người. Ngay sau đó, chính quyền Tân Gia Ba cũng phải thiêu hủy mấy ngàn con heo vì sợ người mắc Cúm heo.
Dịch Cúm xuất phát ở Tây Ban Nha năm 1918 đã gây tử vong cho hơn hai chục triệu người trên khắp thế giới.
Tại Hoa Kỳ, bệnh Cúm và bệnh nhiễm độc sưng phổi là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ sáu trong toàn dân chúng. Riêng với người cao tuổi thì cúm là nguy cơ tử vong đứng hàng thứ năm. Hàng năm có cả hơn 30.000 người chết vì Cúm, trên 100.000 người phải nhập viện để chữa Cúm và các bệnh liên hệ tới Cúm.
Cúm là một bệnh rất hay lây, truyền từ người này qua người khác theo đường không khí mà ta hít thở. Bệnh nhân ho, hắt hơi, nói sẽ tung siêu trùng ra không khí, ta hít phải là mang bệnh. Bệnh cũng lây lan khi ta sờ mó vào vật dụng nhiễm virus rồi vô tình đưa tay lên miệng, lên mũi, mắt. Vì thế những người sống chung đụng với nhau như học sinh cùng trường, tội nhân cùng nhà giam, lão nhân trong nhà dưỡng già, nhân viên y tế... đều dễ bị lây cúm, đặc biệt là trong thời gian triệu chứng bệnh Cúm đang trầm trọng.
II-Triệu chứng
Cúm là một bệnh cấp tính, bình thường thì tự giới hạn trong ít ngày.
Cúm thường có những triệu chứng đột ngột như nhiệt độ cơ thể tăng cao, người lạnh run, nhức đầu và các cơ thịt, mệt mỏi khác thường, không có năng lực. Sốt kéo dài từ 3 ngày tới 1 tuần lễ.
Ngoài ra người bệnh còn ho rũ rượi, chẩy nước mũi, đau cuống họng.
Đôi khi các triệu chứng này hành hạ cơ thể có khi cả tuần, làm toàn thân suy nhược, lâu phục hồi.
Để xác định siêu trùng Cúm, ta có thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm và thường là phải mấy ngày sau mới biết kết quả. Nên trong thực thế, việc định bệnh đều căn cứ vào sự xuất hiện của Cúm tại địa phương.
Biến chứng trầm trọng nhất của Cúm là khi phổi bị nhiễm độc vì siêu trùng Cúm hoặc các vi trùng khác và đưa tới bệnh sưng phổi.
Trong mỗi mùa Cúm, số người nhập viện tăng cao vì bị sưng viêm, nhiễm trùng phổi hoặc bị suy tim. Người có bệnh kinh niên về tim phổi, đặc biệt người cao tuổi, thường hay bị các biến chứng nguy hiểm này.
III-Điều trị
Từ lâu, thuốc Amantadine, Rimantadine, Zanamivir đã được dùng để trị Cúm loại A.
Cách đây vài năm, các viện bào chế đã tung ra thị trường hai loại thuốc được giới thiệu là có thể rút ngắn thời gian trầm kha của bệnh Cúm. Đó là thuốc viên uống Relenza và thuốc xịt mũi Tamiflu. Hai thuốc này xem ra rất công hiệu. Thuốc cần có toa và sự chỉ dẫn cách dùng của thầy thuốc.
Ngoài ra, người bệnh cần nghỉ ngơi, uống nhiều nước, uống Tylenol hoặc Aspirin cho bớt đau nhức, giảm sốt, và uống thêm ít thuốc giảm ho như Robitussin.
Đó là chữa theo Tây y. Nếu thân hữu nào ngại uống thuốc, xin trở lại với môn chữa chạy theo tin tưởng cổ truyền ta:
“Tôi lậy ông Cúm bà Co
Oâng ở xứ Ngệ ông bò sang đây
Khôn thiêng có mâm cỗ này
Oâng sơi cho sạch, ông rày tha tôi”.(1)
Với vài đĩa bánh đúc và bát mắm tôm vắt chanh, mà người bệnh được ăn sau khi cúng. Aên xong là khỏi bệnh liền!
IV-Chích ngừa
Thuốc chích ngừa Cúm hiện bây giờ được bào chế dưới dạng siêu trùng bị làm vô hiệu hóa (inactivated, killed virus). Mỗi năm, siêu trùng trong thuốc ngừa có thể thay đổi.
Chích ngừa Cúm vẫn được coi là phương cách hữu hiệu để ngăn chặn Cúm gây ra do cả hai loại siêu vi trùng A và B.
Thuốc chích ngừa rất an toàn, thường thường chỉ gây ra một vài phản ứng nhẹ như sưng ở chỗ chích, da hơi đau và hơi đỏ, đau nhức mình mẩy trong vài ngày rồi hết.
Một loại thuốc ngừa Cúm xịt vào mũi cũng được tung ra thị trường vào tháng 6 năm 2003. Đó là thuốc Flu Mist làm bằng siêu trùng đã yếu. Theo nhà bào chế thì thuốc có công hiệu tới 87%. Thuốc chỉ được phép dùng cho người khỏe mạnh từ 5 tuổi tới 49 tuổi. Người già và người mắc bệnh kinh niên vẫn nên dùng loại thuốc chích, vì tác dụng mạnh hơn.
Chích ngừa được đề nghị áp dụng hàng năm cho:
- Người cao tuổi và các em bé từ sáu tháng trở lên;
- Những người vì nghề nghiệp dễ mắc hay truyền bệnh cúm như nhân viên các cơ sở y tế, nhà dưỡng lão;
- Những người mà bệnh cúm có thể gây nhiều tử vong, như đã có các bệnh kinh niên về tim suy, phổi, ho suyễn, tiểu đường, bệnh kinh niên về thận;
- Người mắc bệnh xơ gan vì nghiện rượu;
- Người suy yếu miễn dịch như ung thư máu, đang chữa ung thư bằng phóng xạ, hóa chất.
- Phụ nữ đã có thai từ ba tháng trở lên cần được chích ngừa cúm với loại siêu vi trùng đã làm giảm cường lực.
Chích ngừa phải được thực hiện vào khoảng tháng 10 để cơ thể có thì giờ tạo ra hệ thống phòng thủ chống trùng Cúm hoành hành từ tháng 12 tới tháng 4 tây. Thuốc ngừa có công hiệu từ 4 tới 6 tháng.
Ngoài ra, khi Cúm do trùng A đã xẩy ra ở một địa phương, thuốc viên Amantadine cũng được dùng để phòng ngừa mà công hiệu lên tới 70%.
Nhiều năm, thuốc chích ngừa Cúm được cung cấp rất trễ, nên chính quyền yêu cầu ưu tiên chích cho người cao tuổi và người có bệnh kinh niên trước.
Cách đây ít năm, sau khi có những trường hợp bệnh Than do quân khủng bố gây ra, thì sự chích ngừa Cúm lại càng quan hệ, vì bệnh Than cũng có những triệu chứng sơ khởi giống như bị Cúm.
Ngoài ra, ta cũng nên chích ngừa bệnh Sưng phổi (Pneumonia), vì đây là một biến chứng trầm trọng của bệnh Cúm, có thể đưa tới tử vong, nhất là ở người cao tuổi.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC
