Vào Tuổi Mãn Kinh
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC
Bài viết là để đáp ứng yêu cầu của một số tỉ muội thắc mắc: chỉ thấy nói về những chuyện ngoại sáu mươi mà chẳng viết gì tới vấn đề nữ giới chúng tôi, sắp có hoặc đang có, khi không còn kinh nguyệt. Ý giả các vị nhắc khéo là nói chút đỉnh về thời kỳ mãn kinh. Vâng, đây là vấn đề gây ra nhiều thảng thốt cho một số tỉ muội, nên xin cùng tìm hiểu.
Mãn Kinh là gì?
Về phương diện sinh lý học, Mãn Kinh (menopause) là một diễn biến bình thường trong chu kỳ tăng trưởng của người phụ nữ. Đó là sự nối dài của giai đoạn có kinh nguyệt mỗi tháng với khả năng sanh đẻ sang thời kỳ mà cả hai chức năng trên đều ngưng. Nó đến tự nhiên khác chi sự có kinh lần đầu của một bé gái 12, 13 tuổi.
Nhưng một số tỷ muội ta coi hết kinh như một dấu hiệu chớm vào già, một khởi đầu của cuộc đời mới. Từ nay ta sẽ không còn đẹp nữa, cơ thể xệ ra, mất vẻ duyên dáng hấp dẫn, lại không còn khả năng tạo ra những nối dõi tông đường. Cánh cửa đã khép lại, không còn tự do lựa chọn có con hay không có con...
Sống trong một thời đại mà hình ảnh son trẻ hấp dẫn thể chất được đề cao thì những thay đổi khi tới tuổi mãn kinh cũng là điều mà nhiều người nữ ưu tư. Tuy nhiên cũng nhiều vị đón nhận mãn kinh với mọi hình tĩnh, thích nghi. Vì, tuổi nào ta sống theo tuổi đó, một cách tích cực.
Trên lý thuyết, thời kỳ mãn kinh được coi như bắt đầu khi kinh nguyệt xuất hiện lần cuối cùng. Nhưng trên thực tế, nó phải diễn ra khi đã mất kinh được một năm với một số thay đổi cơ thể. Trong 90% trường hợp, mãn kinh ở tuổi 51; 10% sớm hơn khi mới 40. Với người được giải phẫu cắt bỏ dạ con và noãn sào, hoặc do biến chứng của hóa trị liệu, thì mãn kinh xẩy ra liền sau đó.
Cơ thể người nữ khi có kinh.
Chu kỳ kinh nguyệt là khoảng thời gian giữa mỗi ngày đầu của hai kinh kỳ nối tiếp nhau, thông thường là28 ngày, đôi khi thay đổi từ 23 tới 35 ngày.
Vào giữa thời gian này, một trứng trong noãn sào rụng. Túi đựng trứng tiết ra nhiều estrogen hơn, làm niêm mạc tử cung dầy lên với nhiều mạch máu để sẵn sàng đón nhận trứng nếu được thụ tinh. Phải mất sáu ngày trứng mới hoàn tất cuộc di chuyển từ noãn sào xuống dạ con.
Khi không có thụ tinh, niêm mạc dạ con teo tróc, máu và tế bào chảy ra ngoài: người nữ bắt đầu thấy kinh. Đã có một thời kỳ người ta coi kinh nguyệt như một cái gì không trong sạch, là sự trừng phạt của thần linh, hoặc là dấu hiệu một bất hạnh sẽ tới. Muối cà muối dưa mà phụ nữ có kinh đi qua thì dưa cà khú là cái chắc. Các cụ ta nói vậy.
Trong cuộc đời ba bốn mươi năm mầu mỡ, người nữ đã trải qua cả ba bốn trăm lần thấy kinh và nhiều dịp mang nặng đẻ đau. Trong diễn tiến này, buồng trứng tiết ra các kích thích tố estrogen, progesterone mà công dụng là làm cho người nữ trở nên quyến rũ, hấp dẫn cũng như phục vụ các chức năng của cơ thể.
Từ ngày xưa, người ta đã nghĩ là buồng trứng giữ vai trò quan trọng trong đời sống nữ giới.
Bốn mươi năm trước đây, các bác sĩ Edward A. Doisy và Edgar Allen, St Louis Hoa Kỳ, làm thử nghiệm cắt bỏ buồng trứng của chuột cái, thì dạ con của nó teo, tính dục hết. Nhưng khi chích nước chiết trong buồng trứng, thì mọi sự trở lại bình thường. Quan sát cũng thấy là nước tiểu người nữ mang thai chứa một hóa chất có tác dụng tương tự. Từ những nhận xét khoa học, lần lần con người đã chứng minh sự hiện hữu hóa chất đó, gọi nó là kích thích tố và bào chế để dùng trong trị liệu.
Thay đổi ở người nữ khi mãn kinh
Mãn kinh thường bắt đầu vào tuổi 40. Đây không phải là việc xẩy ra đầu hôm sớm mai, mà đi qua một giai đoạn chuyển tiếp với kinh kỳ tháng có tháng không, dài ngắn bất thường, khi đậm khi nhạt. Hai phần ba người nữ chịu đựng nhiều thay đổi, khó chịu:
Vẻ dáng con người vốn thanh tao hấp dẫn, trở thành nới rộng bề ngang với mỡ ở vòng hông, vòng bụng; ngực xệ, da nhăn khô, tóc rụng và cơ thể nặng cân hơn. Tất cả khiến người đẹp đôi khi nghĩ là đã trở nên vô hình trong đám đông. Vì: "Ta già rồi chăng! Ôi đâu còn thời kỳ hấp dẫn của thuở thanh xuân".
Tế bào cơ quan sinh dục rất nhậy cảm với sự giảm thiểu của estrogen: Cửa mình teo ngắn, màng niêm khô gây ra cảm giác đau khi giao hợp khiến bạn gái đôi khi thoái thác. Nhiễm độc đường tiểu tiện cũng thường xẩy ra vì những thay đổi trên cộng với sự thay đổi môi trường sinh học ở âm hộ.
Mạch máu dãn nở, máu dồn nhiều về mặt, đầu, ngực tạo ra những cơn nóng hừng hực, nhiệt độ trên da tăng đến bẩy tám độ. Cảm giác này kéo dài hai ba phút, đôi khi cả giờ. Nó trầm trọng hơn khi trong người mệt mỏi hoặc dưới ảnh hưởng của căng thẳng tâm-thân. Nhiều người đêm không ngủ được vì bị cơn nóng hành. Lại còn đổ mồ hôi, cứ phải để quạt hoặc chạy máy lạnh tối đa, đôi khi muốn nhẩy vào bồn nươc lạnh ngâm cho giảm cơn bốc hỏa. Thêm vào đó là những cơn nhức đầu như búa bổ, đau bụng ngầm ngầm rất khó chịu.
Có tới 75% người nữ bị cơn hành này, và phải chịu đựng trong dăm ba năm. Điểm đáng lưu ý là phụ nữ Á châu ít bị hành hơn vì trong thực phẩm của họ có hóa chất phytoestrogen, rất nhiều trong đậu nành.
Thay đổi tâm thần cũng đáng kể. Nhiều người có tâm trạng lo âu, buồn chán, không thiết gì đến sự đời. Tính tình trở nên nóng nẩy, dễ bị kích thích, hay gây gổ nhất là với chồng con. Họ thường cảm thấy bồn chồn ngồi đứng không yên.
Hậu qủa xa của giảm thiểu estrogen là nguy cơ loãng xương và bệnh tim mạch.
Loãng xương là một thay đổi thường xẩy trong tiến trình hóa gìa. Bất hạnh là nhiều lão nữ bị chứng này hơn khi đi vào thời kỳ mãn kinh. Xương được tạo nên bởi chất hữu cơ và nhiều khoáng chất, nhất là calcium và phosphate. Estrogen có tác dụng tăng cường phẩm chất, độ cứng của xương và có thể trì hoãn hiện tượng rỗ xương. Vào thời kỳ mãn kinh, xương trở nên sốp, ròn vì calcium tan vào dòng máu. Xương sống lưng, xương đùi rất dễ gẫy khi té nhẹ.
Ngoài ra, giảm thiểu Estrogen ở tuổi mãn kinh sẽ tăng nguy cơ bệnh tim mạch, nhồi máu cơ tim. Bình thường, estrogen có tác dụng tăng lượng cholesterol lành HDL và làm giảm lượng cholesterol dữ LDL trong máu.
Ứng phó với khó khăn của mãn kinh
Người nữ trải qua một phần ba cuộc đời với mãn kinh. Thường thì 1/3 quý bà hết kinh rất tự nhiên, an lành. Số còn lại sẽ chịu đựng một vài khó khăn không trầm trọng lắm, ngoại trừ khi có hậu quả xấu như loãng xương. May mắn là khó khăn cũng không kéo dài và người nữ có thể thích nghi được, nếu hiểu rõ vấn đề.
Nhiều nhà chuyên môn nhận thấy thay đổi về tính tình, cảm xúc trong mãn kinh đôi khi là sự tăng thêm cường độ của ưu tư sẵn có. Những ai vốn đã làm chủ được lòng mình thì cũng đối phó được với xáo trộn tâm thần do mãn kinh gây ra. Bằng chứng là khi quý bà bù đầu bận bịu với công việc ngoài đời thì ít bị ảnh hưởng này hơn người làm việc nhà, có nhiều khoảng trống thời gian để nghĩ tới khó khăn.
Một vị thầy thuốc già nhiều kinh nghiệm đã nói: liều thuốc hữu hiệu nhất cho người đàn bà gặp khó khăn vào kỳ mãn kinh là những lời giải thích rõ ràng. Rằng mãn kinh không phải đánh dấu sự chấm dứt của tận hưởng tình dục, hết hấp dẫn; rằng đó chỉ là sự chuyển tiếp sang một giai đoạn mới với thú vui và tình yêu cách khác, có khi lại tốt lành hơn
Điều trị.
Ngày nay, tiến bộ y khoa đã mang tới nhiều phương thức trị liệu để người nữ hết kinh có thể an vui với sự chuyển tiếp này.
1-Kích thích tố thay thế
Nhắc lại là ở nữ giới, estrogen bắt đầu giảm ở tuổi 30. Tới tuổi 40 là thời kỳ tiền mãn kinh, estrogen lên xuống bất thường, niêm mạc dạ con mỏng, đường kinh khi có khi không, lúc nhiều lúc ít. Tới tuổi 50 trở đi là vào thời kỳ mãn kinh, estrogen giảm trông thấy. Cho nên mãn kinh còn được gọi là "trạng thái thiếu thốn" và nẩy sinh ra trị liệu thay thế (Replacement therapy).
Từ lâu, y học đã biết là estrogen có thể làm nhẹ những cơn hừng hực, những thay đổi tính tình của nữ giới vào thời kỳ mãn kinh. Estrogen có thể dùng riêng rẽ hoặc chung với progesteron.
Tuy nhiên kích thích tố thay thế ( Hormone replacement Therapy-HRT) cũng gây ra vài rủi ro nếu dùng lâu, do đó việc sử dụng cần được cân nhắc kỹ cho từng cá nhân. Đồng thời quý bà cũng cần được bác sĩ theo dõi và định kỳ khám phụ khoa, làm Pap Smears và chụp hình nhũ hoa để phát hiện dấu hiệu các rủi ro.
Sau đây là hướng dẫn mới về việc dùng estrogen thay thế:
a-Nhiều chuyên gia vẫn đồng ý với nhau rằng: estrogen là thuốc công hiệu hiện có để làm dịu cảm giác nóng phừng, nhưng không giúp ích gì cho thay đổi tính tình, trầm cảm , hay quên và giảm ước tình. Thường thường sự nóng phừng này mất dần sau dăm năm.
Estrogen có thể dùng dưới bất cứ hình thức nào như uống, chích, dán trên da. Nhiều người có thể giảm phân lượng thuốc lần lần sau 5 năm dùng. Nếu dùng dưới 5 năm thì ít có nguy cơ bị ung thư vú.
Không nên dùng estrogen để trị trầm cảm, u sầu vì có nhiều thuốc khác rất tốt cho chứng bệnh này.
b- Chưa có bằng chứng nào xác định là dùng HRT có thể giảm nguy cơ bệnh động mạch vành ở phụ nữ vào tuổi mãn kinh. Hội American Heart Association đã khuyên không nên dùng kích thích tố nữ để ngừa bệnh tim.
c- Estrogen đã được cơ quan Food and Drug Administration chấp thuận cho dùng trong việc ngừa loãng xương chứ không để trị bệnh này. Kích thích tố làm giảm sự tiêu hao xương ở phụ nữ sau thời kỳ hết kinh. So với người không dùng kích thích tố thì những người dùng có thể giảm nguy cơ loãng xương tới 50%.
d-Khi điều trị trong thời gian lâu dài, estrogen làm tăng nguy cơ ung thư vú bằng cách thúc đẩy sự tăng trưởng tế bào của cơ quan này. Phụ nữ có kinh lần đầu sớm, hết kinh trễ có nhiều nguy cơ bị ung thư vú vì lượng estrogen trong cơ thể của họ nhiều hơn và lâu hơn.
2- Dinh dưỡng tốt giúp bảo trì xương khỏi loãng và giảm nguy cơ bệnh tim Do đó ta cần ăn uống điều độ, cân bằng với đầy đủ loại sinh tố, khoáng chất calcium, phosphate, selenium, ít chất béo. Cũng nên bớt ăn gia vị cay chua để giảm cơn nóng phừng phừng.
3-Tập thể dục đều đặn làm tăng độ cứng chắc của xương cũng như làm phấn khởi tinh thần;
4-Nếu hút thuốc lá thì nên bỏ vì hóa chất của thuốc làm mãn kinh tới sớm, tăng triệu chứng mãn kinh, giảm khối lượng xương, dễ đưa đến tổn thương cho xương.
5-Mặc quần áo nhẹ, rộng rãi thoải mái; nhà cửa thoáng khí, mát mẻ để làm bớt những cơn bốc nóng.
6-Tâm tình với người cùng cảnh ngộ để chia xẻ kinh nghiệm cũng như hỗ trợ lẫn nhau;
7-Lựa một bác sĩ kinh nghiệm, tận tâm để được hướng dẫn cách dùng kích thích tố thay thế cũng như giảm thiểu các triệu chứng khác.
8-Tiếp tục đời sống tình ái, vì hành động này làm tăng máu tuần hoàn và độ ẩm ở âm hộ. Để tránh đau khi giao hợp vì hạ bộ khô mỏng, dùng vài loại kem bán tự do như Replens, K-Y jelly.
9-Về với mẹ thiên nhiên qua các môn thuốc thảo mộc, cỏ cây hoa lá. Dù khoa học chưa chứng minh công hiệu của các chất này, nhưng kinh nghiệm sử dụng lâu năm với kết quả tốt của nhân dân là bảo chứng.
Quan sát cho thấy thảo mộc có kích thích tố (phytoestrogens), công hiệu như hóa chất estrogen lại ít tác dụng phụ. Phụ nữ Á châu được mô tả có ít triệu chứng mãn kinh vì ăn nhiều sản phẩm của đậu nành, chứa nhiều isoflavones và phytosterols. Các chất này có công dụng như estrogens trong việc bảo trì màng niêm âm hộ, làm bớt phừng mặt, rỗ xương và giảm LDL.
Từ rễ cây củ cải ( Mexican yam ), một loại thuốc nhờn có progesterone đã được chế và có công dụng như trên. Ngoài ra các dược thảo như đương quy ( Angelica sinesis), thăng ma( Cimici fuga), sinh địa ( Rehmania), cam thảo (licorice root) cũng có một vài công dụng trong việc giảm thiểu rối loạn mãn kinh.
Chất béo cá omega 3-6 cũng có những tác dụng tương tự.
Kết luận
Trên đây là một số giải đáp về thắc mắc của vài tỉ muội, hy vọng đáp ứng được nhu cầu đòi hỏi.
Nếu mãn kinh qủa thật là một vấn đề thì qúy phu nhân có rất nhiều bạn đồng cảnh, vì đâu có bà chị nào tránh được nó. Nó không phải là một bệnh hoạn, mà chỉ là một chuyển tiếp vào phần ba cuối cuộc đời. Đây là giai đoạn mà các cảm xúc, hành động của mình không do kích thích tố chi phối, mà là do mình dùng vốn liếng khôn ngoan, kinh nghiệm trường đời của mỗi người để thích nghi với hoàn cảnh.
Mong rằng ai đó khéo vượt qua.
BS Nguyễn Ý-ĐỨC
Texas-USA
