CÂY ÐƠN BUỐT - VỊ THUỐC NAM PHÒNG TRỊ CẢM, CÚM, TIÊU VIÊM, CHỐNG ÐAU NHỨC

Tác giả : Lương y HUYÊN THẢO

 

MÔ TẢ CÂY

Ðơn buốt là vị thuốc Nam rất thông dụng, thường xuyên có mặt trên gánh lá của các bà lang người làng Ðại Yên ở Hà Nội.

Dân gian sử dụng 2 loài đơn buốt:

Ðơn buốt 3 lá chét (Bidens pilosa L. thuộc họ cúc); mọc hoang từ Bắc chí Nam; Thường thấy ở ven đường, bờ ruộng, bãi hoang quanh nhà. Còn có tên là đơn kim, cúc áo, tử tô hoang (Những cây thuốc và vị thuốc VN), rau bô binh (Từ điển cây thuốc VN); Trung y (Ðông y Trung Quốc) gọi là: "Kim trản ngân bàn" (ly vàng đĩa bạc), "Ngân trản tái kim bôi" (ly vàng đeo chén bạc), "Quỷ châm thảo", "Hoàng hoa mẫu", "Hoàng hoa thảo"... Là một loại cỏ mọc hàng năm, thân cao 0,40-1m. Thân và cành đều có những rãnh chạy dọc, có lông. Lá mọc đối, cuống dài, phiến lá kép gồm 3 lá chét. Lá chét hình mác, phía đáy hơi tròn, cuống ngắn, mép lá chét có răng cưa to thô. Cụm hoa hình đầu, màu vàng, mọc đơn độc hay từng đôi một ở nách lá hay đầu cành. Quả bế hình thoi, 3 cạnh, không đều, dài 1cm, trên có rãnh chạy dọc.

Cây đơn buốt 5 lá chét (Bidens bipinnata L., cùng họ cúc) cũng mọc hoang khắp nơi; Cây này chỉ khác cây trên ở chỗ số lá kép nhiều hơn 3; Cụm hoa cũng hình đầu, màu vàng. Còn có tên là "Song nha hai lần kép" (Từ điển cây thuốc VN); Trung y gọi là: "Quỷ châm thảo", "Quỷ hoàng hoa", "Sơn Ðông lão nha thảo", "Quỷ cốt châm", "Manh tràng thảo" ...

TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

Tác dụng theo Ðông y học Theo Trung dược đại từ điển Ðơn buốt 3 lá: Vị ngọt nhạt, tính bình. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán ứ, tiêu thũng. Dùng chữa cảm, cúm, viêm não B, họng sưng đau, hoàng đản, viêm ruột, kiết lỵ, trẻ nhỏ kinh phong, cam tích, chấn thương, mẩn ngứa, lở loét. Liều dùng: 15-30g khô (60-120g tươi) sắc với nước hoặc giã lấy nước cốt uống. Dùng ngoài giã đắp hoặc nấu nước xông, rửa.

Kiêng kỵ: Theo Triết Giang dân gian thường dụng thảo dược: Phụ nữ đang hành kinh kỵ sử dụng.

Ðơn buốt 5 lá: Vị đắng, tính bình, không độc. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tán ứ, tiêu thũng. Dùng chữa sốt rét, họng sưng đau, viêm gan, viêm thận cấp, đau dạ dày, nghẹn, nấc, viêm ruột, tiêu chảy, chấn thương, rắn và côn trùng cắn.

Liều dùng: 15-30g khô (60-120g tươi) sắc với nước hoặc giã lấy nước cốt uống. Dùng ngoài giã đắp hoặc nấu nước xông, rửa. Kiêng kỵ: Theo Tuyền Châu bản thảo: Phụ nữ đang mang thai kỵ sử dụng.

MỘT SỐ BÀI THUỐC DÙNG ÐƠN KIM

- Chữa cảm nắng, đau bụng, tiêu chảy, nôn mửa: Ðơn buốt ba lá 60 - 120g, sắc với nước hoặc giã vắt lấy nước cốt, khi uống pha thêm vài hạt muối (Phúc Kiến Trung thảo dược).

- Viêm họng cấp tính: Dùng độc vị đơn buốt ba lá, giã vắt lấy nước cốt 30-60g, chia 3-4 lần uống trong ngày. Khi uống thêm mật ong hoặc vài hạt muối (Phúc Kiến Trung thảo dược).

- Chữa đau nửa đầu: Dùng đơn buốt năm lá 30g, đại táo 3 trái, sắc nước uống trong ngày (Giang Tây thảo dược).

- Viêm dạ dày, viêm ruột: (1) Dùng độc vị đơn buốt ba lá 30-60g, sắc nước, chia 4 lần uống trong ngày (Phúc Kiến Trung thảo dược). (2) Dùng đơn buốt ba lá nấu thành cao đặc, mỗi lần uống 6g, hòa với nước gừng tươi (Thiểm Tây Trung thảo dược).

- Chữa dạ dày trướng đau: Dùng đơn buốt năm lá 45g, thịt lợn 100g, hầm chín, thêm chút rượu và gia vị, ăn trước bữa cơm (Tuyền Châu bản thảo).

- Chữa đại, tiểu tiện xuất huyết: Dùng đơn buốt năm lá 15-30g, sắc nước uống (Tuyền Châu bản thảo).

- Chữa lỵ: Dùng ngọn non đơn buốt năm lá 30-40g, sắc lấy nước, "bạch lỵ" pha thêm đường trắng, "xích lỵ" thêm đường đỏ, uống ngày 3 lần (Tuyền Châu bản thảo).

- Chữa vàng da do thấp nhiệt: Dùng đơn buốt năm lá 30-60g, hoặc phối hợp với 30-60g đại táo, sắc nước uống (Thường dụng trung thảo dược đồ phổ).

- Chữa viêm thận cấp tính: Dùng ngọn hoặc lá non đơn buốt năm lá 15g thái nhỏ, sắc lấy nước, đập 1 quả trứng gà vào trộn đều, thêm chút dầu vừng vào nấu chín ăn ngày 1 lần (Phúc Kiến Trung y dược, 1961).

- Chữa đau lưng: Dùng đơn buốt ba lá 150-180g, sắc lấy nước, thêm 250g đại táo, đường đỏ và chút rượu trắng, nấu nhỏ lửa cho đến khi táo chín nhừ; Chia 4-5 lần uống trong 2 ngày (Giang Tây dân gian thường dụng thảo dược).

- Chữa đau nhức do phong thấp: Dùng đơn buốt năm lá 30-60g, hoặc phối hợp với 30g xú ngô đồng, sắc nước uống (Thường dụng trung thảo dược đồ phổ).

- Chữa trẻ nhỏ cam tích: Dùng lá đơn buốt ba lá 15g, gan lợn 30-60g. Ðặt lá xuống đáy nồi, úp sảo hoặc dùng que tre gác lên, đổ ngập nước, đặt gan lên phía trên hấp chín; Trước hết uống nước thuốc, sau đó ăn gan lợn (Giang Tây dân gian thường dụng thảo dược).

- Chữa mẩn ngứa: Dùng đơn buốt ba lá 100-200g, nấu với 4-5 lít nước tắm, đồng thời lấy bã xát kỹ lên vết mẩn. Thường chỉ dùng 1-2 lần là có kết quả (Những cây thuốc và vị thuốc VN).

- Chữa đau răng: Dùng hoa đơn buốt ba lá 50g, ngâm với 250ml rượu trắng (theo tỷ lệ 1/5). Trường hợp bị đau răng, ngậm trong miệng một lúc rồi nhổ đi (Những cây thuốc và vị thuốc VN).

KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM LÂM SÀNG

Trẻ nhỏ tiêu chảy:

1. Dùng đơn buốt ba lá chế thành xi-rô thuốc 40%, mỗi lần uống 10-15ml, ngày uống 3 lần. Kết quả quan sát 39 ca: có 20 khỏi hoàn toàn, 10 chuyển biến tốt, 9 không có tác dụng. Sau khi dùng thuốc 2-3 ngày, ở đa số bệnh nhi, số lần đại tiện và phân trở lại bình thường (Tây An, Trung dược vệ sinh, 1972).

2. Dùng đơn buốt năm lá 6-10 cây tươi (3-5 cây khô), sắc lấy nước đặc, đổ cả nước và bã vào chậu, xông rửa hai chân; Tiêu chảy nhẹ ngày xông rửa 3-4 lần, nặng xông rửa 6 lần.

Trẻ từ 1-5 tuổi chỉ rửa gan bàn chân; 5-15 tuổi rửa toàn bộ bàn chân;

Với những trẻ tiêu chảy nặng, có thể xông rửa ở vị trí cao hơn.

Dân gian cho rằng, rửa cao hơn mắt cá sẽ dẫn đến bí đại tiện, điều này cần chứng thực (Trung y dược thông tấn, 1970).

Viêm não B:

Dùng đơn buốt ba lá 30-90g, cửu lý hương (Myrraya paniculata (L.) Jack) 15-30g lá tươi; Sắc lấy nước đặc, chia ra 2 lần uống trong ngày;

Trường hợp bệnh nặng ngày dùng 2 tễ; Uống đến khi bệnh khỏi;

Ðồng thời phối hợp xử lý đối chứng bằng Tây y. Tiến hành thử nghiệm điều trị 128 ca, tất cả đều khỏi bệnh. Sau khi dùng thuốc trung bình 2,5 ngày thì sốt giảm (Quảng Ðông tỉnh y dược khoa kỹ tư liệu tuyển biên, 1972).

Viêm ruột thừa: Dùng đơn buốt năm lá 15-30g khô, sắc lấy nước uống, hoặc thêm đường phèn, sữa bò vào uống, mỗi ngày dùng 1 tễ. Thử nghiệm điều trị 35 ca: 21 ca cấp tính + 14 mạn tính.

Ðối với trường hợp á cấp: khỏi 16, thuyên giảm 5.

Với 14 ca mạn tính: 9 khỏi hoàn toàn, 3 có chuyển biến, 2 vô hiệu. Triệu chứng sốt: 50% bệnh nhân sau 2-3 ngày đỡ sốt, 1 trường hợp sau 12 ngày sốt mới bắt đầu giảm. Triệu chứng đau (ở bụng dưới, phía bên phải): 80% hết đau, trung bình 5 ngày đau bắt đầu giảm. Trong quá trình trị liệu không thấy tác dụng phụ (Phúc Kiến tỉnh trung y nghiên cứu sở: Trung y lâm sàng kinh nghiệm hối biên, 1960).    

THẢO DƯỢC
1. Thào dược với thuất cải lão hoàn đồng
1. Thảo dược cũng có thể gây hại cho sức khỏe
Bí đỏ có lợi cho sức khỏe
Bông hoa làm thuốc
Bưởi - loại quả nhiều lợi ích
Bưởi giúp giảm béo
Bạc hà chống ung thư
Bạch quả trong điều trị rối loạn tuần hoàn
Bị bệnh về mằt nên kiêng ắn hành tỏi
Cam chống viêm khớp
Cam quýt giúp ngăn ngừa ung thư
Cam thảo chống ung thư
Cam thảo làm giảm sinh lực của nam giới
Cam thảo đất chữa mề đay
Chiếu xạ lương thực để loại bỏ chứng trướng bụng
Chua me đất hoa đỏ chữa các chứng viêm nhiễm
Chuối vàng giúp trẻ tinh mắt
Cháo hoa cúc chữa đau mắt
Cà chua chống ung thư tuyến tiền liệt
Cà chua làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch
Cà rốt phòng chống ung thư
Các phương thuốc từ cây dâm bụt
Cách ngâm rượu thuốc
Cái "chột nưa" trong thơ tố hữu còn là một vị thuốc quý
Cây a năng - Tránh thai bằng cách đeo lá cây a năng
Cây ba đậu
Cây bo bo làm thuốc
Cây bạch hoa xà - Thuốc từ cây bạch hoa xà
Cây bầu đất
Cây bồ công anh làm thuốc
Cây chân vịt chữa được nhiều bệnh
Cây chè chữa bệnh
Cây chó đẻ chữa bệnh
Cây câu đằng
Cây cỏ ngọt
Cây cỏ ngọt hay “chất ngọt hoàng gia”
Cây cỏ sữa - thuốc hay chữa kiết lị
Cây cỏ sữa chữa bệnh lỵ
Cây dành dành chữa bong gân
Cây Dành Dành chữa bệnh và làm sạch môi trường
Cây dâm bụt
Cây dâm bụt có thể chữa bệnh tim
Cây dâu
Cây dền gai chữa viêm da mủ
Cây dừa cạn
Cây dừa nước và các công dụng chữa bệnh của nó
Cây hoa gạo
Cây hoa hiên chữa bệnh
Cây hoa hướng dương tất cả các bộ phận ðều là thuốc quý
Cây hoa đào - sắc xuân và vị thuốc
Cây huyết dụ làm thuốc
Cây húng chanh làm thuốc
Cây hương nhu tía chữa cảm
Cây hẹ làm thuốc bổ thận tráng dương
Cây khế - Thuốc hay từ cây khế
Cây ké hoa đào làm thuốc
Cây lô hội - Các ứng dụng khác của cây lô hội
Cây lô hội - Thuốc từ cây lô hội
Cây lô hội dùng làm thuốc 
Cây mía
Cây na - vị thuốc dễ kiếm
Cây nhàu
Cây quất chữa bệnh
Cây rau khúc làm thuốc
Cây ráy gai chữa ho
Cây sen
Cây sung chữa mụn nhọt
Cây sơn tra trong ðông và tây y
Cây sắn dây chữa bệnh
Cây sống đời (cây chữa bỏng)
Cây sống đời chữa bệnh
Cây tai tượng đỏ chữa bệnh
Cây thanh hao có thể phòng ung thư
Cây thanh hao hoa vàng
Cây thạch lựu chữa sán
Cây thổ phục linh làm thuốc
Cây thủy tiên - Thuốc từ cây thủy tiên
Cây trâu cổ chữa bệnh
Cây trắc bá diệp và các công dụng chữa bệnh
Cây vòi voi chữa bệnh
Cây vối chữa bệnh
Cây xuyên tâm liên chữa viêm đường hô hấp
Cây xấu hổ làm thuốc
Cây đơn buốt
Cây đơn buốt - vị thuốc nam phòng trị cảm, cúm, tiêu viêm, chống đau nhức
Cây đơn kim chữa viêm họng
Cây đại - vị thuốc chữa bệnh
Cây ổi
Cây ớt, vị thuốc quý trong y học cổ truyền
Cây ớt, vị thuốc quý trong y học cổ truyền
Có thể chữa ung thư xương bằng thuốc nam
Cùi và hạt bưởi
Cơm cháy chữa bệnh
Cải thiện sức khỏe người nhiễm HIV bằng thảo dược
Cần sa ngừa bệnh Alzheimer
Cỏ mực
Cỏ seo gà chữa viêm đường tiết niệu
Củ gừng chữa bệnh
Củ gừng vàng chữa bệnh
Củ hành vị thuốc dân gian
Củ khoai tây
Củ mã thầy
Củ riềng làm thuốc
Diệp hạ châu - Câu chuyện về cây diệp hạ châu
Dây tơ hồng - Thuốc từ dây tơ hồng
Dùng gừng chữa cảm giác buồn nôn
Dưa bớ - Thuốc từ dưa bở
Dưa chuột
Dưa hấu chữa bệnh
Dược liệu Việt Nam dùng trong điều trị bệnh tim mạch
Dược phẩm từ biển cả
Dược thảo trong điều trị đái tháo đường
Dược thảo trong điều trị đái tháo đường type 2
Dược thảo Trung Quốc giúp chữa sốt rét
Dược thảo trị bệnh gan
Dược thảo điều trị chấn thương
Dầu mù u. một dược liệu dân gian quý
Dứa cũng chống béo
Giá đỗ - Xấu thành đẹp nhờ giá đỗ
Gạo nếp chữa bệnh
Gừng có tác dụng chống nghén
Gừng làm dịu cảm giác buồn nôn ở thai phụ
Gừng tươi thường xuyên kéo dài tuổi thọ và phòng ngừa sỏi mật
Gừng và bạc hà làm chậm sự phát triển của bệnh ung thư
Gừng vàng - vị thuốc quý
Gừng, dùng mỗi ngày, khỏi cần bác sĩ
Hoa cúc - vị thuốc thần tiên của đất trời
Hoa cứt lợn - Thuốc từ cây hoa 'cứt lợn'
Hoa hiên
Hoa hoè cầm máu và phòng chống bệnh tim mạch
Hoa kim trâm
Hoa kim trâm - nữ hoàng vitamin
Hoa lăng tiêu làm thuốc
Hoa mào gà đỏ chống viêm và cầm máu
Hoa mào gà đỏ làm thuốc
Hoa phù dung cũng là vị thuốc
Hoa đào với vẻ đẹp dung nhan
Huyền sâm
Hà thủ ô - Cách dùng hà thủ ô khi không uống được rượu
Hà thủ ô bổ máu
Hà thủ ô: chữa tóc, râu bạc sớm và chữa viêm xoang
Hành củ ngừa ung thư đường ruột
Hành, táo có tác dụng tốt cho tim
Húng chanh
Hương hoa có lợi cho sức khỏe
Hạt Bí Ngô
Hạt gấc làm thuốc
Hạt tiêu chữa bệnh
Hải sâm - thực phẩm và vị thuốc quý
Khoai lang - một vị thuốc quý
Khoai mài - vị thuốc bổ quý
Khoai tây chữa bệnh
Khổ qua chữa bệnh
Lan tai cáo - cây cảnh và cây thuốc
Lá mơ tam thể
Lá trầu không
Lá xương sông làm thuốc
Lạc - vũ khí chống lao hữu hiệu
Mâm ngũ quả - mâm thuốc
Mã thầy chữa viêm đường hô hấp
Mã thầy có công dụng gì?
Mía chữa các bệnh do nhiệt
Mía với tác dụng dụng bảo vệ sức khỏe và bổ dưỡng
Mía, nguồn dinh dưỡng và chữa bệnh
Móng lưng rồng trị viêm gan
Măng cụt - vị thuốc chữa bệnh
Mơ vị thuốc giải khát kỳ diệu
Mướp chữa được nhiều bệnh
Mười đối tượng kiêng dùng nhân sâm
Mẫu đơn, một dược thảo quý
Mặt trái của đậu nành
Mộc nhĩ đen
Mộc nhĩ đen
Mộc nhĩ đen có thể chữa bệnh sỏi
Một số loại nước lá chữa bệnh kiết lỵ
Nga truật, vị thuốc rất tốt cho các bệnh lý đường tiêu hóa
Nghệ
Nghệ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh máu trắng
Ngũ gia bì vừa làm cảnh, vừa làm thuốc
Ngưu bàng - cây thuốc quý
Ngải cứu - cây thuốc quý dễ trồng
Ngọc bình phong ẩm - một loại trà dược quý
Ngộ độc dứa
Ngộ độc nấm và cách chữa trị
Ngửi vỏ cam chanh chặn đứng hen suyễn
Nha đam - một dược liệu quý
Nho đỏ và cà chua giúp phòng bệnh ung thư
Nước đá chữa bệnh
Nấm hương - vị thuốc quý
Nấm hương - vị thuốc quý
Nấm rơm chữa bệnh
Phấn hoa chữa bệnh
Phấn hoa có công dụng gì
Phất thủ liệu pháp
Phẫu thuật cho bệnh nhân cách xa... 7.500 cây số
Quả bí đao
Quả bưởi chữa bệnh
Quả cà - vị thuốc chống xuât huyết và ung thư
Quả lê - Thuốc chữa bệnh từ quả lê
Quả mâm xôi đen - vũ khí mới chống ung thư
Quả mướp
Quả phật thủ - Các phương thuốc từ quả phật thủ
Quả sung
Quả trám chữa bệnh
Quả trám chữa bệnh mùa đông
Quả vải chữa bệnh
Quả xoài chữa bệnh
Quả xoài, vị thuốc
Quất hồng bì giải cảm
Quế có lợi cho bệnh nhân tiểu đường
Rau chân vịt ẩn giấu thuốc trị mù loà
Rau dền làm thuốc
Rau hẹ - vị thuốc tiện dụng và rẻ tiền
Rau họ cải chống ung thư ruột kết
Rau muống
Rau má - Vài bài thuốc từ rau má
Rau má chữa cảm sốt
Rau má thanh nhiệt giải độc
Rau ngót
Rau ngót
Rau ngót chữa bệnh
Rau quả - 10 thứ rau quả giúp trẻ lâu
Rau sam
Rau sam - Thuốc kinh nghiệm từ rau sam
Rau sam chữa bệnh
Rau thơm - những vị thuốc quý
Rau và trái cây tốt hơn thuốc bổ
Rau và trái cây tốt hơn thuốc bổ
Sage - thảo mộc kích thích trí nhớ
Sen - vị thuốc chữa nhiều bệnh
Sâm chén hay đơn thuốc làm đẹp da mặt
Sơn tra - Cách dùng sơn tra phòng chống rối loạn lipid máu
Sơn tra - Cách dùng sơn tra phòng chống rối loạn lipid máu
Sắn dây - vị thuốc giải độc rượu
Tam thất
Thanh hao hoa vàng
Thanh hao hoa vàng
Thài lài trắng - vị thuốc hay dễ kiếm
Thực liệu cổ truyền phương Ðông
Tinh dầu hoa hồng - loại thuốc lý tưởng
Tiền hồ
Toán học - Dưỡng sinh
Trà tâm sen
Trà xanh - Thêm một công dụng của trà xanh
Trái chanh
Trái gấc chữa bệnh
Trái man việt quất trị bệnh mụn giộp
Trái táo
Trái xoài chữa bệnh
Trần bì & đờm vướng họng
Tác dụng của một số rau quả đắng chát
Tám bài thuốc quí từ quả dừa
Táo - một vị thuốc quý
Táo bảo vệ tim mạch
Táo mèo chống tăng huyết áp
Tâm thất, vị thuốc vàng không đổi được
Tía tô chữa bệnh
Tỏa dương - vị thuốc cho nam giới 
Tỏi - Ăn tỏi sống lâu
Tỏi chữa bệnh
Tỏi trị bệnh đường tiêu hóa
Tỏi tây thải độc
Tỏi, tác dụng kỳ diệu
Văcxin 'khoai tây' phòng viêm gan B
Vỏ cam quýt giảm cholesterol
Ðan sâm trong điều trị bệnh tim mạch
Ðu đủ, thức ăn và vị thuốc
Đan sâm trong điều trị bệnh tim mạch
Đan sâm trị bệnh gì
Đinh hương
Đinh lăng
Đu đủ chữa bệnh và bồi dưỡng cơ thể
Đu đủ dùng trong chữa bệnh nội - ngoại khoa & bồi dưỡng cơ thể
Đôi điều cần biết khi dùng quế
Đậu Hà Lan dinh dưỡng
Đậu Hà Lan làm thuốc
Đậu nành dinh dưỡng
Đậu nành và sức khỏe phụ nữ
Đậu nành và trà giúp bảo vệ tuyến tiền liệt
Đậu sị - vị thuốc chữa cảm sốt
Đậu xanh chữa bệnh

 

THƯ MỤC Y HỌC CỔ TRUYỀN
Bài thuốc Đông Y
Bình luận Đông Y
Dược thiện
Thảo Dược
Trang Võ Hà
Trà dược
Tài dược
Tự chữa bệnh
Xoa bóp trị liệu
Điều trị Đông Y