Giải đáp một số thắc mắc trong sử dụng thuốc kháng sinh ở trẻ em
TS.DS. Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược TP.HCM)
Sử dụng kháng sinh (KS) nhất thiết phải đạt hiệu quả, an toàn và hợp lý. Người
không có những hiểu biết cơ bản về KS không thể nào sử dụng đạt các mục tiêu
trên. Có lời khuyên phải dùng KS theo chỉ định của bác sĩ vì bác sĩ là người
biết rõ việc sử dụng KS, biết khi nào sử dụng, cần lựa chọn loại gì để cho dùng
đúng thuốc, đúng cách, đủ liều, đủ thời gian. Chính người trực tiếp sử dụng
thuốc cũng cần có những hiểu biết cơ bản về KS, phải biết thắc mắc để tìm hiểu
những điều còn nghi ngờ với những nhà chuyên môn là bác sĩ, dược sĩ về sử dụng
KS để sử dụng KS sao cho đúng. Trong thời gian qua, chúng tôi nhận được một số
thắc mắc về sử dụng KS đặc biệt ở trẻ em, xin nêu ra đây cùng với lời giải đáp.
Nghe nói trẻ bị sốt, cảm cúm là bị nhiễm khuẩn, tại sao không được dùng ngay KS?
Một số bệnh nhiễm khuẩn thường có triệu chứng sốt nhưng không phải tất cả các
trường hợp sốt đều do nhiễm khuẩn. Thí dụ, trẻ có thể bị sốt do mọc răng hay cảm
nắng. Do vậy, khi trẻ sốt thì đừng vội cho dùng ngay KS mà hãy tìm cách hạ nhiệt
cho trẻ bằng cách cho dùng thuốc hạ nhiệt paracetamol hay đắp trán, lau mình
bằng khăn nhúng nước mát. Còn đối với cảm cúm là do siêu vi (còn gọi là virut)
gây ra, KS không có tác dụng chữa trị bệnh do siêu vi. Có thể trẻ bị viêm mũi,
viêm hầu họng, nhưng chỉ bị nhiễm siêu vi và chưa có biến chứng thì dùng KS
không những không có tác dụng mà còn có thể gây tình trạng đề kháng KS (kháng
thuốc) về sau. Trong trường hợp này, nếu trẻ bị sốt chỉ nên cho dùng thuốc hạ
nhiệt, kèm theo hút sạch mũi, nhỏ mũi bằng nước muối sinh lý 0,9% (pha 9g muối
NaCl trong 1 lít nước sạch hoặc hỏi mua ở nhà thuốc). Nếu nghi ngờ trẻ bị nhiễm
khuẩn, nên cho trẻ đến bác sĩ để được khám, định bệnh chính xác và chỉ định dùng
KS khi cần thiết. Xin được nhắc lại, cho trẻ dùng KS theo sự chỉ định của bác sĩ
là an toàn nhất. Chỉ có bác sĩ mới xác định được trường hợp nhiễm siêu vi kèm
theo bội nhiễm vi khuẩn (triệu chứng viêm nhiễm kéo dài không bớt, có xu hướng
nặng thêm). Lúc này rõ ràng dùng KS là cần thiết, bác sĩ sẽ cho dùng KS.
Biết rằng dùng KS bắt buộc phải đủ liều, tại sao ở những lần khám bệnh khác
nhau, bác sĩ chỉ định cho dùng thuốc khác nhau, như có lần bác sĩ cho dùng 3 lần
(còn gọi là 3 cữ) trong ngày, lần khác lại là 2 lần/ngày, nhưng đặc biệt có khi
chỉ dùng 1 liều duy nhất trong ngày?
Tuy bác sĩ chỉ định cho dùng thuốc số lần khác nhau như thế nhưng đều là đúng
liều. Bởi vì tùy theo loại KS, có KS bị đào thải ra khỏi cơ thể nhanh quá, phải
dùng nhiều lần trong ngày, nhưng có KS được giữ lại trong cơ thể lâu hơn và duy
trì tác dụng nên chỉ cần dùng một lần duy nhất trong ngày. Như erythromycin là
kháng sinh thông thường phải uống 3-4 lần/ngày, trong khi đó azithromycin là
kháng sinh mới cùng nhóm macrolid với erythromycin chỉ cần uống 1 lần trong
ngày.
Biết rằng dùng KS phải đủ thời gian, nên trẻ em bị bệnh bác sĩ chỉ định dùng
thuốc 10 ngày nhưng đến ngày thứ 5 cháu có vẻ hoàn toàn khỏi, ngưng dùng thuốc
lúc này có được không? Hoặc đợt điều trị thông thường đối với nhiều KS phải từ 5
ngày trở lên, vậy tại sao gần đây trẻ em bị viêm tai giữa được khám, bác sĩ cho
uống KS chỉ trong 3 ngày?
Nên lưu ý, phải dùng KS theo đúng chỉ định của bác sĩ. Triệu chứng bệnh như sốt,
đau (như đau họng trong viêm họng) có vẻ hết nhưng nhiễm khuẩn vẫn còn, cần dùng
KS đủ thời gian theo đơn thuốc của bác sĩ để tiêu diệt hết vi khuẩn. Thông
thường, dùng KS đủ thời gian phải từ 5 ngày trở lên. Tuy nhiên, một số KS mới
được dùng gần đây có thể rút ngắn thời gian điều trị. Như azithromycin có thể
dùng trong 3 ngày, cho hiệu quả điều trị một số bệnh nhiễm khuẩn tương đương với
một số KS khác phải uống trong 10 ngày.
Trẻ em được bố mẹ cho dùng KS nhầm với liều dành cho người lớn bị ngứa, nổi mẩn
ngoài da, phải chăng dùng quá liều KS thì bị dị ứng?
Trường hợp dùng quá liều thuốc bị tai biến được gọi là ngộ độc thuốc. Đối với dị
ứng thuốc, trong đó có dị ứng KS, chỉ cần tiếp xúc với liều thật nhỏ vẫn có thể
bị rối loạn này. Có rất nhiều tác nhân trong môi trường, thức ăn, thức uống gây
ra dị ứng. Vì vậy, trong trường hợp vừa nêu không thể khẳng định dị ứng là do
dùng KS. Điều hết sức lưu ý là đối với trẻ phải dùng thuốc đúng liều, nếu quá
liều là rất nguy hiểm.
TS.DS. Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược TP.HCM)
