ĐỖ HỒNG NGỌC

• Biện pháp xoay chuyển tình thế

Câu trả lời, theo tôi là đầu tư đúng mức cho lãnh vực sức khỏe, coi đầu tư cho sức khỏe là đầu tư trực tiếp cho phát triển và tập trung vào y tế dự phòng thay vì nặng về y tế điều trị, thực hiện đúng quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết Trung ương 4. Chỉ cần nhìn cách phân bố kinh phí hiện nay giữa điều trị và dự phòng sẽ thấy ngay mâu thuẫn. Kinh phí dành cho dự phòng quá thấp, luôn chưa tới 10%, đời sống nhân viên y tế quá kém dễ nảy sinh tiêu cực, phải tự cứu bằng phát triển mạnh y tế điều trị. Khu vực dự phòng càng teo tóp, èo uột thì khu vực điều trị mới có cơ hội bùng phát tốt!

Chúng ta vốn có một nền y tế gần dân, với một hệ thống y tế 4 cấp rất đáng tự hào, lấy phòng bệnh làm chính, nhờ đó tuy thu nhập đầu người chưa cao bằng các nước khu vực mà các chỉ số sức khỏe hơn hẳn khiến cho thế giới kinh ngạc, thán phục. Đó là nhờ khu vực dự phòng hoạt động tốt, với các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, cung cấp nước sạch, môi trường sạch, tiêm chủng mở rộng, giáo dục sức khỏe và nâng cao sức khỏe, thuốc thiết yếu v.v...

Khu vực dự phòng cũng là khu vực mang tính công bằng xã hội cao nhất. Trẻ sơ sinh nào cũng được bú sữa, được chủng ngừa các thứ bệnh… thì giàu hay nghèo, thành thị hay nông thôn cũng giống nhau! Các chương trình giáo dục sức khỏe, nâng cao sức khỏe giúp người dân có đủ kiến thức để tự mình thay đổi hành vi, lối sống, tránh được nhiều bệnh tật do sự thiếu hiểu biết gây ra thì giàu - nghèo không hề phân biệt. (Các loại bệnh như tim mạch, tiểu đường, béo phì, HIV/AIDS, viêm phế quản tắt nghẽn mạn tính, ung thư phổi do thuốc lá... là những thứ bệnh dịch mới do lối sống gây ra, chữa khó và tốn kém, trong khi có thể phòng ngừa được).

Cần có cách đánh giá khác về hệ thống y tế cơ sở, cách đào tạo khác và nhất là cách đầu tư khác, tương xứng. Một thí dụ điển hình như trước đây tại thành phố Hồ Chí Minh, hàng năm có vài trăm trẻ em bị tàn tật vì bệnh sốt bại liệt; nay, nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng, nhờ người mẹ ý thức đưa con đi uống thuốc ngừa đầy đủ mà những năm gần đây không còn ca sốt bại liệt nào. “Trung tâm phục hồi trẻ bại liệt” nhờ đó cũng giảm được gánh nặng chi phí và sức lực.

Đánh giá hệ thống y tế cơ sở không thể dựa trên chỉ tiêu giường bệnh, số lượng bệnh nhân đến khám bệnh, cấp cứu mỗi ngày... mà dựa trên những chỉ tiêu sức khỏe của cộng đồng, tỷ lệ tiêm chủng, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em, tỷ lệ phát triển dân số... Những chỉ số đáp ứng “nhu cầu tối thiểu cần thiết” cho sức khỏe của người dân như cung cấp nước sạch, cầu tiêu hợp vệ sinh, thực phẩm sạch (Hiện nay cung cấp nước sạch chỉ đạt 52%, cầu tiêu hợp vệ sinh đạt 40%).

Nhân viên y tế trong khu vực này không có thu nhập nào khác ngoài lương nên lương nhất thiết phải đủ sống, thậm chí cao hơn khu vực điều trị để họ toàn tâm, toàn lực lo cho sức khỏe cộng đồng. Họ cũng là những người ít được báo chí... ca ngợi, được nhà nước để ý khen thưởng nên cũng rất cần được động viên khuyến khích và có cơ chế thăng tiến thỏa đáng trong nghề nghiệp. Hiện nay đầu tư cho khu vực này quá thấp, không có chính sách phát triển và thu hút nhân lực, bác sĩ chủ yếu được đào tạo từ khu vực điều trị nên chỉ mong về các bệnh viện lớn, nơi có thể thăng tiến và thu nhập khá hơn. Hệ đào tạo y tế công cộng chưa được quan tâm đúng mức.

Ở một số nước đang phát triển có hiện tượng 3/4 trong phân phối như sau: 3/4 dân chúng sống ở nông thôn, 3/4 bác sĩ ở thành thị, 3/4 kinh phí dành cho điều trị ở các thành phố lớn; 3/4 trang thiết bị hiện đại dành phục vụ cho một số ít người; 3/4 tử vong trẻ con là những bệnh có thể phòng ngừa được... Do vậy chỉ cần nhìn cách “bố trí đội hình” thì biết chúng ta đang “chơi” theo sơ đồ chiến thuật nào!