Thông tin cập nhật về liệu pháp hormone thay thế
Tác giả : TS. DS. NGUYỄN HỮU ÐỨC (Ðại học Y Dược - TPHCM)
LIỆU PHÁP HORMONE THAY THẾ LÀ GÌ?
Liệu pháp hormone thay thế (hormone replacement therapy) là chế độ điều trị bằng thuốc ở người phụ nữ để sửa chữa các rối loạn do mãn kinh gây ra.
Mãn kinh hay nói nôm na "hết kinh nguyệt" là thời kỳ người phụ nữ chấm dứt việc có kinh. Bắt đầu từ tuổi 45 trở lên, hoạt động nội tiết của buồng trứng người phụ nữ bắt đầu bị rối loạn, sau đó ngưng hoạt động ở tuổi 50 hoặc hơn (có thể đến 55). Sự rối loạn thể hiện ở chỗ buồng trứng teo dần không còn khả năng tiết ra estrogen, đặc biệt là estradiol. Chính sự giảm dần, thiếu hụt hormone giới tính này đã ảnh hưởng đến nhiều cơ quan "đích", dẫn đến các rối loạn như: rối loạn vận mạch làm bừng bốc hỏa, âm hộ âm đạo teo làm giao hợp đau, rối loạn trầm cảm, dễ mắc hai chứng loãng xương và tăng mỡ trong máu v.v...
Với liệu pháp hormone thay thế, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc là dẫn chất estrogen, thường kết hợp thêm dẫn chất progestin hay còn gọi progesteron (progestin và estrogen là 2 hormone nữ giúp người phụ nữ có kinh nguyệt và thụ thai) nhằm bổ sung sự thiếu hụt mà cơ thể không thích ứng được và bị rối loạn.
Liệu pháp hormone thay thế còn được dùng để điều trị chứng giảm estrogen huyết liên quan đến suy buồng trứng tiên phát hoặc do cắt bỏ tử cung. Trong trường hợp này, có thể dùng thuốc chỉ có estrogen. Còn trong trường hợp người phụ nữ còn tử cung bị rối loạn mãn kinh, nên dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để giảm nguy cơ bị ung thư nội mạc tử cung. Liệu pháp hormone thay thế đã được chứng minh có thể cải thiện đáng kể hội chứng hậu mãn kinh, giảm nguy cơ gãy xương (thường là gãy cổ xương đùi và xương quay cánh tay) do loãng xương, giảm rõ rệt hiện tượng teo và viêm teo của đường tiết niệu. Tuy nhiên, lợi ích của liệu pháp được công nhận trước đây là làm giảm tần suất và tính nghiêm trọng của bệnh lý tim mạch, đến nay đã có các công trình nghiên cứu xem xét lại.
THÔNG TIN MỚI VỀ LIỆU PHÁP HORMONE THAY THẾ
Mới đây ở Mỹ, Tổ chức Hành động vì sức khỏe phụ nữ (The Women?s Health Initiative), với sự giúp đỡ của Viện sức khỏe Quốc gia, Mỹ (National Institutes of Health) đã tiến hành thực hiện hai công trình nghiên cứu lớn đánh giá việc sử dụng thuốc phối hợp estrogen và progestin để ngừa bệnh tim mạch và chứng sút giảm trí nhớ ở phụ nữ tuổi mãn kinh. Kết quả rất đáng buồn là liệu pháp hormone thay thế lại làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, huyết khối, ung thư vú và không ngừa được sự sút giảm trí nhớ, trái lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ ở phụ nữ trên 65 tuổi.
Nghiên cứu cho thấy hàng năm, trung bình cứ 10.000 phụ nữ dùng liệu pháp hormone thay thế sẽ có sự gia tăng một số bệnh lý (so với người không dùng thuốc): 8 trường hợp ung thư vú, 7 trường hợp bị nhồi máu cơ tim, 8 đột quỵ, 18 bị huyết khối ở phổi và chi dưới, 23 trường hợp mất trí nhớ ở phụ nữ trên 65 tuổi. Chính vì vậy, đã có khuyến cáo như sau:
- Không chỉ định cho phụ nữ mãn kinh dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để bảo vệ tim mạch, ngừa nhồi máu cơ tim, đột quỵ và ngừa suy giảm trí nhớ.
- Liệu pháp hormone thay thế chứng tỏ hiệu quả điều trị cơn bốc hỏa và chứng teo âm hộ - âm đạo. Lưu ý dùng thuốc ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn. Ðối với chứng teo âm hộ - âm đạo, nên lưu ý sử dụng thuốc cho tác dụng tại chỗ (tức dạng kem bôi hoặc thuốc trứng) thay cho thuốc uống nếu được.
- Về việc phòng ngừa chứng loãng xương, chỉ sử dụng liệu pháp hormone thay thế cho phụ nữ có nguy cơ rõ rệt về rối loạn này, nếu cần nên chọn trị liệu bằng thuốc thuộc nhóm bisphosphonates (như alendronate, risedronate) hoặc thuốc điều hòa thụ thể chọn lọc estrogen (Raloxifene).
- Khi dùng liệu pháp hormone thay thế, các bác sĩ chuyên khoa nên khám lâm sàng toàn diện với làm phiến đồ âm đạo, cổ tử cung, chụp tuyến vú, xét nghiệm đo lipid máu v.v...
NHỮNG GHI NHẬN THÊM
- Chống chỉ định dùng liệu pháp hormone thay thế ở phụ nữ ngờ rằng có thai, chảy máu bất thường âm đạo, tiền sử bị nhồi máu cơ tim hay bị huyết khối, có bệnh về gan.
- Liều dùng thông thường trong liệu pháp hormone thay thế là 0,625mg estrogen kết hợp (conjugated estrogens) phối hợp với 2,5mg medroxyprogesteron (progestin), đây cũng là liều được dùng trong hai nghiên cứu kể trên. Cơ quan FDA (Mỹ) có khuyến cáo các nhà sản xuất dược phẩm nghiên cứu dùng liều thấp nhất của sản phẩm có hiệu quả để ghi nhãn mới. Tháng 3/2003, thuốc Prempro (phối hợp estrogen + progestin) đã được đệ trình lên FDA để được công nhận liều dùng thấp hơn so với trước đây. Tuy nhiên, vẫn phải còn chờ các kết quả nghiên cứu để đánh giá liều thấp này có thực sự an toàn hơn hay không?
- Ngoài tác dụng phụ thuộc loại hiếm nhưng nghiêm trọng mới được ghi nhận: ung thư vú, ung thư tử cung, gây huyết khối, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, sút giảm trí nhớ, liệu pháp hormone thay thế, còn có thể gây những tác dụng phụ như nhức đầu, đau vú, nôn, rụng tóc, chảy máu âm đạo bất thường...
- Ðối với thuốc ngừa thai phối hợp, mặc dù có chứa estrogen và progestin, nhưng loại và liều của 2 dược chất này trong thuốc ngừa thai có khác, nên không thể xem là liệu pháp hormone thay thế. Hơn nữa, đối tượng dùng thuốc ngừa thai là phụ nữ trẻ sẽ có thể trạng khác với phụ nữ mãn kinh. Tuy nhiên, vì thuốc có chứa estrogen nên người phụ nữ dùng thuốc ngừa thai cần ghi nhận nguy cơ bị huyết khối, các bệnh lý tim mạch, sỏi mật. Nguy cơ có cao hơn đối với phụ nữ hút thuốc lá bị tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng cholesterol máu, vì vậy với những đối tượng này, bác sĩ cần cân nhắc khi cho dùng thuốc ngừa thai.
