CÓ NÊN TIN DÙNG CÁC BÀI THUỐC KINH NGHIỆM DÂN GIAN?
Thạc sĩ HOÀNG KHÁNH TOÀN
Có thể nói, về vấn đề này hiện nay vẫn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau. Một số người cho rằng không nên tin dùng các bài thuốc kinh nghiệm dân gian vì phần lớn chưa được giải thích trên cơ sở khoa học của y học hiện đại. Thậm chí có người còn tỏ ra coi thường các bài thuốc dân gian, xem đó chỉ là một mớ những kinh nghiệm cổ hủ, lạc hậu không đáng tin cậy.
Một số khác lại tin tưởng và đề cao một cách quá mức, họ sưu tầm, tuyên truyền và vận dụng những bài thuốc dân gian mặc dù những kiến thức của họ về vấn đề này rất hạn chế. Thậm chí một số cây thuốc, bài thuốc được họ ca tụng và sử dụng một cách cẩu thả, bừa bãi để rồi chính họ hoặc con bệnh của họ lại phải chuốc lấy những hậu quả không đáng có. Vậy thì nên hiểu vấn đề này như thế nào cho đúng?
Trên thực tế, trong công tác khám chữa bệnh hàng ngày, người thầy thuốc y học cổ truyền thường sử dụng 3 nhóm bài thuốc chủ yếu để kê đơn: một là các bài thuốc cổ và các bài thuốc được xây dựng theo nguyên tắc đối pháp lập phương (kê đơn theo lý luận của YHCT), hai là các bài thuốc kinh nghiệm dân gian và gia truyền (kê đơn theo nghiệm phương), ba là các bài thuốc được xây dựng trên cơ sở sử dụng linh hoạt các vị thuốc có ở địa phương được chia làm 2 phần: phần điều hòa cơ thể và phần chữa bệnh (kê đơn theo toa căn bản). Như vậy, có thể thấy các bài thuốc kinh nghiệm dân gian là một bộ phận không thể thiếu được của nền y dược học cổ truyền.
Từ xa xưa, trong quá trình đấu tranh với thiên nhiên, bệnh tật, để bảo vệ cuộc sống, con người đã biết dùng cây cỏ quanh mình để làm thuốc. Trong lúc tìm kiếm thức ăn, có khi tổ tiên chúng ta gặp phải tình trạng đau bụng, đi lỏng, thậm chí có thể hôn mê dẫn đến tử vong. Nhưng cũng có khi trong lúc cơ thể đang mỏi mệt, đau yếu tình cờ vớ được một số củ, quả ăn vào cảm thấy tay chân khỏe mạnh, tinh thần phấn chấn, bệnh tật tiêu tan. Ban đầu, củ gừng, củ tỏi... có thể chỉ được dùng với mục đích tạo ra mùi thơm ngon cho thức ăn, nhưng sau đó con người nhận thấy khi dùng chúng kèm theo các đồ ăn dễ gây đầy chướng, đi lỏng thì các triệu chứng này không thấy xuất hiện nữa, và thế là củ gừng, củ tỏi được lấy từ rừng đưa về trồng quanh nhà quanh vườn, rồi từ vườn lại được đem vào dự trữ trong bếp để chế biến thức ăn và làm thuốc dùng dần. Cứ như vậy, cùng với bề dày của lịch sử tồn tại và phát triển của dân tộc, kho tàng các cây thuốc, vị thuốc và các bài thuốc kinh nghiệm ngày càng lớn lên, phong phú và đa dạng hơn. Những kinh nghiệm dùng thuốc được lưu truyền trong nhân dân, cha truyền con nối từ đời này sang đời khác hình thành nên nền y học dân gian. Và rồi trên cơ sở kinh nghiệm thực tiễn của nền y học này, con người mới tìm cách tổng kết, quy nạp và xây dựng nên một hệ thống lý luận vững chắc, hình thành một nền y học cổ truyền có tính bác học. Tuy vậy, nền y học dân gian với những vị thuốc, bài thuốc kinh nghiệm phong phú vẫn có sức sống mãnh liệt trong lòng hàng triệu quần chúng, tựa như những mạch nước ngầm chảy sâu trong lòng đất không bao giờ ngưng nghỉ. Khắp nơi trong dân gian, bên cạnh những thầy thuốc y học cổ truyền nổi tiếng có lý luận, đội ngũ các ông lang, bà mế vẫn rất đông đảo, thế hệ nọ nối tiếp thế hệ kia liên tục bổ sung kinh nghiệm và liên tục phát hiện những cây thuốc, bài thuốc mới.
Như vậy, có thể thấy các bài thuốc kinh nghiệm dân gian mà cha ông chúng ta để lại đã được thực tế chứng minh trên người thực, bệnh thực từ bao đời nay rồi. Bởi vậy, chúng ta có thể vừa áp dụng những bài thuốc này trên thực tế lâm sàng vừa tiến hành nghiên cứu chứng minh, giải thích bằng cơ sở khoa học của y học hiện đại, chứ không đợi nghiên cứu xong rồi mới sử dụng. Vả lại, trên thực tế việc nghiên cứu này không hề đơn giản và nhanh chóng như nhiều người lầm tưởng vì đối tượng nghiên cứu là những cây thuốc, con thuốc còn chứa đựng nhiều điều bí ẩn chưa được khám phá. Hơn nữa, điều kiện nghiên cứu cũng còn nhiều hạn chế ngay cả đối với những nước có nền khoa học tiên tiến. Tuy nhiên, trong khi sử dụng các bài thuốc kinh nghiệm dân gian chúng ta cũng cần lưu ý mấy điểm sau đây:
1. Vì chúng thường chỉ được truyền miệng từ người này sang người khác hoặc có thể được ghi chép trong sách báo nhưng qua mỗi người, mỗi sách lại thay đổi một tý, có khi bị che giấu, xuyên tạc do người có kinh nghiệm muốn giữ độc quyền, có khi bị nhầm lẫn, sai sót do trình độ hiểu biết, do dịch thuật... cho nên vấn đề quan trọng là phải biết phân biệt đâu là những bài thuốc kinh nghiệm dân gian thực sự, đâu là những bài thuốc đã bị xuyên tạc và nhầm lẫn, thậm chí có thể bị thần bí hóa.
2. Tuy đa số các bài thuốc dân gian đều ít có tác dụng phụ nhưng không phải không có những bài có các chất độc như: thủy ngân, chì, thạch tín... hoặc sử dụng các loại động vật hay côn trùng như rắn rết, thạch sùng, gián đất, bọ hung, mật động vật... hoặc thậm chí cả những chất thải như nước tiểu, phân người. Bởi vậy, với những bài thuốc này nhất thiết không được tự tiện sử dụng.
3. Vì một bài thuốc có thể có một hay nhiều vị, mà mỗi vị lại có nhiều tên gọi khác nhau, cách chế khác nhau, cân đong theo đơn vị cổ kim không giống nhau, nhiều vị có cùng tên gọi dân gian địa phương nhưng thực chất lại là 2 loại khác nhau, cho nên phải hết sức thận trọng khi sử dụng.
4. Nhiều bài thuốc được chỉ định dùng cho các chứng bệnh có tính danh mơ hồ như phúc thống (đau bụng), ho, hậu sản, đầu thống (đau đầu)... chưa có sự phù hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền. Có một số sách giới thiệu bài thuốc theo bệnh, có bệnh gọi tên theo Tây y, có bệnh gọi tên theo Đông y nên rất dễ nhầm lẫn. Vì thế trong khi sử dụng phải hết sức cảnh giác, tránh dùng bừa bãi dễ gây tai biến do nhầm bệnh, nhầm chứng.
5. Một số bài thuốc có khả năng chữa được những bệnh cấp tính, bệnh nặng nhưng không nên chủ quan, dùng bậy hoặc lạm dụng, coi thường sự chỉ đạo của thầy thuốc vì có thể dẫn đến sự chậm trễ thời gian cứu chữa.
6. Gần đây có nhiều sách báo trong nước giới thiệu các bài thuốc dân gian của Trung Quốc. Mặc dù có khá nhiều điểm tương đồng nhưng điều kiện thời tiết, khí hậu, đất đai, con người... giữa Việt Nam và Trung Quốc cũng có sự khác nhau ở một mức độ nhất định. Bởi vậy, việc sử dụng các bài thuốc này cần có sự xem xét, so sánh đối chiếu và lựa chọn hết sức thận trọng.
7. Cuối cùng, mặc dù các bài thuốc kinh nghiệm dân gian nhìn chung đều dễ kiếm, dễ dùng, an toàn và có hiệu quả ở các mức độ khác nhau nhưng dù sao đã là thuốc thì không thể không đề phòng những tai biến không lường trước được. Bởi thế việc tham khảo ý kiến của các thầy thuốc YHCT chính danh luôn là một điều hết sức hữu ích và không thể thiếu được.
