GAI CỘT SỐNG CÓ PHẢI LÀ NGUYÊN NHÂN GÂY CÁC CHỨNG ĐAU LƯNG THÔNG THƯỜNG?
Tác giả : GS. BS. NGUYỄN QUANG LONG (Bộ môn Chấn thương -Chỉnh hình & phục hồi chức năng ĐHYDTP)
I. CHỨC NĂNG CỦA CỘT SỐNG
Cột sống là một tập hợp 24 đốt sống, bắt khớp cùng nhau tạo một chuỗi xương dài hướng thẳng đứng, có 3 chức năng:
1. Là cột trụ chính chống đỡ cho cơ thể con người đứng thẳng.
2. Là một chuỗi khớp xương rất di động giúp cho đầu và thân vận động đa dạng, thoải mái. Cột sống cũng giúp cho sự vận động tứ chi của con người có thể lao động và hoạt động thể thao.
3. Là một ống dài bảo vệ tủy sống, phần kéo dài của não bộ và nơi xuất phát các rễ thần kinh đi khắp phủ tạng, các bắp thịt và da.
II. CÁC THÀNH PHẦN CẤU TẠO ĐOẠN ĐỐT SỐNG DI ĐỘNG
Mỗi khớp của cột sống (được gọi là đoạn đốt sống di động Junghanns) bao gồm các bộ phận:
1. Hai đốt sống (trên và dưới kề nhau) có hai phần:
a. Thân đốt sống ở phía trước.
b. Hai mõm khớp sau, bắt khớp nối hai đốt sống.
- Chức năng chính của các đốt sống là chịu lực và chống đỡ cơ thể.
- Các đốt sống không có các tận cùng thần kinh cảm giác nên không đau khi bị chấn thương.
2. Đĩa đệm
Là phần nằm xen kẽ giữa hai thân đốt sống, bao gồm:
a. Nhân keo đĩa đệm hình trái xoan ở trung tâm, nằm hơi lùi ra phía sau, thành phần chủ yếu là nước (88% khi mới sinh và 70% ở tuổi trung niên). Có thể di động trong đĩa đệm và xẹp thấp tạm thời.
b. Các vòng xơ sụn
Bao quanh nhân keo, số vòng xơ phía sau ít, chỉ bằng nửa số vòng phía trước, phần vòng xơ phía sau mỏng và yếu.
c. Các bản mặt sụn
Ở phía trên và phía dưới đĩa đệm, nối kết đĩa đệm với hai thân đốt sống trên và dưới.
- Chỉ có các vòng xơ ngoài cùng phía sau là có các tận cùng thần kinh cảm giác và đau đớn khi bị kích thích.
Đĩa đệm có hai chức năng:
- Là “một túi mềm” giữ chức năng như một “ống nhún giảm tốc” tiếp nhận mọi áp lực dư thừa tác động lên cột sống khi lao động.
- Là “một trục cầu bánh chè” giúp cho hai đốt sống vận động chung quanh một cách trơn tru (cúi ngửa, nghiêng hai bên, xoay cột sống), nhờ khả năng của đĩa đệm tạm thời thay đổi hình dạng khi các đốt sống vận động (thí dụ: cúi về trước, ngửa ra sau).
- Muốn các vận động của hai đốt sống thực hiện phù hợp với sự biến dạng của đĩa đệm, các vận động phải được tiến hành từ tốn, nhịp nhàng. Động tác vội vã, “lỗi nhịp” của các đốt sống sẽ làm kẹt đĩa đệm, gây đau đớn.
3. Các dây chằng
Là các bản sợi dẹt siết giữ vững vàng các đốt sống và đĩa đệm vào với nhau, giữ cho chuỗi cột sống ở tư thế thẳng đứng.
Chỉ có dây chằng dọc sau cột sống mới có tận cùng thần kinh cảm giác và gây đau đớn khi bị tổn thương.
4. Hệ thống các bắp thịt
- Không nằm trong đoạn đốt sống di động, song hệ thống các bắp thịt là thành phần rất quan trọng: tăng cường sự vững chắc của toàn bộ cột sống khi vận động và chia xẻ phần lớn sức nén ép lên cột sống khi lao động.
- Giống như các dây néo cột buồm.
- Các bắp thịt đều có các tận cùng thần kinh cảm giác và gây đau đớn khi bị tổn thương.
- Chỉ có thành phần xương là không có tận cùng thần kinh cảm giác và không gây đau đớn khi bị tổn thương.
Tất cả bốn yếu tố cấu tạo đoạn đốt sống di động nói trên lúc bình thường hoạt động phối hợp nhịp nhàng đồng bộ sẽ đảm bảo cho cột sống vận động tốt và tiếp nhận mọi lực nén lên cột sống khi lao động. Ta nói là có sự cân bằng giữa khả năng chịu lực và lao động của đoạn đốt sống di động (cung) với yêu cầu lao động trong các công việc hàng ngày (cầu), như vậy:
Khi cung = cầu, cột sống không bị đau đớn.
Ngược lại nếu mất cân bằng giữa cung và cầu: cung < cầu gây các chứng đau lưng.
III. CON NGƯỜI ĐỨNG THẲNG TRÊN HAI CHÂN
Một
thách thức nghiệt ngã đối với khả năng chịu đựng của cột sống.
Các kết quả của ngành khảo cổ học đã khẳng định.
- Tổ tiên chung của loài người và loài khỉ hắc tinh tinh là Proconsul (Hopwood), một động vật không có đuôi còn đi trên bốn chân, di chuyển chậm trên cây, có khả năng chuyển từ cây này sang cây khác nhờ các bàn tay (bộ primate) sống cách đây khoảng mười tám triệu năm.
- Một trong các mẫu người đầu tiên đứng trên hai chân được D. Johanson phát hiện ngày 30/11/1974 (châu Phi) là một phụ nữ tuổi khoảng 20, cao chừng 1 mét cân nặng 30kg, được đặt tên nàng “Lucy”, ký hiệu AL 288-1 (Phạm Thành Hỗ, 1998).
- Điều chúng ta quan tâm ở đây là:
Cột sống của loài người hoàn toàn là hình mẫu của loài động vật đi bốn chân (chỉ trừ không có các đốt sống đuôi).
Có thể suy ra:
1. Ở vật đi bốn chân, trọng lượng cơ thể phân bổ đều cho từng đốt sống.
Ở người đứng trên hai chân thì đoạn đốt sống di động thắt lưng cuối cùng (L5-S1) chịu sức tì nén lớn nhất.
Nếu một người cân nặng 50kg thì áp suất tì nén lên đĩa đệm L5-S1 ở tư thế đứng nghỉ bằng 50%, tức là 25kg (Dupuis, 1986).
2. Các tư thế khác nhau (trừ tư thế nằm) và sự vận động của cột sống con người tạo nên các áp lực lên đĩa đệm L5-S1 đều lớn hơn áp lực tư thế đứng yên.
Một người dùng hai tay nhấc một quả tạ nặng 90kg, đầu gối duỗi thẳng thì áp lực lên đĩa đệm nói trên là 672,9kg (Dupuis, 1986).
Thực sự các cơ lưng và áp lực trong ổ bụng (cơ hoành và các cơ thành bụng) hỗ trợ chịu một phần lớn lực nén ép.
Kết luận
- Cột sống con người, đặc biệt ở vùng L5-S1, luôn luôn chịu một sức tì đè khủng khiếp trong hoạt động đi lại và lao động.
- Yamada (1962) cho rằng: Loài người chưa hoàn toàn thích nghi với tư thế thẳng đứng.
- Tư thế cột sống đứng thẳng là nguyên nhân cơ bản nhất làm cho cột sống mảnh mai, dễ bị các chứng đau lưng thông thường.
IV. CHỨNG ĐAU LƯNG THÔNG THƯỜNG VÀ HÌNH THÀNH GAI CỘT SỐNG
(Xem tiếp kỳ sau)
Chú thích ảnh:
- Đoạn di động đốt sống (khu trú trong vòng in đậm).
