SẠN THẬN
BS. NGUYỄN Y ĐỨC
Bệnh sạn
thận rất thường xảy ra, và có nhiều ở đàn ông hơn đàn bà. Thời gian tới tuổi
70 thì 5% nữ giới và 9% nam giới có sạn thận ít nhất một lần. Sau đó sạn
thận hay tái phát.
Nguyên nhân: Trong đa số các trường hợp, nguyên nhân gây ra sạn thận đều
không biết; một số có trong gia đình hoặc do các bệnh của ruột, tuyến giáp
trạng, khiếm khuyết cấu tạo của thận. Sạn thận là kết quả của một phản ứng
hóa học xảy ra khi vì lý do nào đó mà nước tiểu trở nên quá đậm đặc khiến
các chất calcium, urid, cystine kết tinh thành những hạt nhỏ.
Các loại sạn
- Sạn
calcium. Có tới từ 75% sạn cấu tạo bằng chất cacium (oxalate, phos phate,
carbonate), đàn ông nhiều gấp hai, ba lần đàn bà, thường bắt đầu vào tuổi
20, 30 và hay tái phát. Calcium oxalate là nhiều nhất và thường do thực phẩm
hay bệnh đường ruột gây ra.
- Sạn
uric acid. Chiếm 10% các loại sạn thận, nhiều ở đàn ông. Người bị sạn này
thường bị bệnh thống phong (gout).
- Sạn
gystine, 1% thường do di truyền.
- Sạn
struvite, to, đôi khi làm nghẹt thận, gây ra nhiễm trùng đường tiểu tiện.
Sạn có
thể nhỏ như hạt cát hoặc lớn như trái banh bóng bàn; có thể trơn tru, nhằn
nhụi hay sắc cạnh.
Sạn được
tạo ra trong trái thận hay trong ống dẫn nước tiểu. Thường thường sạn thận
không gây đau trừ khi nó di chuyển từ thận xuống ống dẫn tiểu. Những cơn đau
này rất dữ dội khiến người bệnh nhớ suốt đời, và có người nói đau hơn đau
đẻ.
Nguy cơ gây sạn
Sạn thận
xảy ra khi ta không uống đầy đủ nước, nước tiểu trở nên đậm đặc, các hóa
chất kể trên kết tinh; khi ta ăn vài thực phẩm như bơ, sữa, chocolate, đậu
phọng; khi có nhiễm trùng đường tiểu tiện; khi đã có sạn trước đây; là đàn
ông; trong gia đình có thân nhân bị sạn.
Tìm ra bệnh: Bình thường, sạn hiện diện trong âm thầm, chỉ gây đau khi
di chuyển, và tìm ra sạn do tình cờ khi chụp quang tuyến bụng vì các bệnh
khác. Cơn đau hay thấy ở ngang mạng mỡ, đôi khi có sốt nhẹ. Khi nghi ngờ có
sạn, bác sĩ sẽ thử nước tiểu coi có máu, nhiễm trùng, chụp hình các loại để
xác định sự hiện diện của sạn.
Trị bệnh: Hiện nay, để chữa sạn thận, các nhà chuyên môn có thể theo ba
cách:
a. Theo dõi, đợi chờ. Trong nhiều trường hợp, sạn nhỏ có thể được tiểu
tiện ra ngoài, nhất là khi ta uống nhiều nước (10 ly trong ngày, 1 ly trước
khi đi ngủ), tránh thực phẩm có nhiều calcium. Mỗi lần tiểu, lọc coi có sạn
nhỏ trong nước tiểu, đưa bác sĩ để phân loại.
b. Dùng thuốc. Tùy theo loại sạn, sẽ có dược phẩm thích hợp. Nếu sạn
loại uric acid thì thuốc Allopurinol sẽ làm giảm hóa chất này trong máu,
dung địch Bicarbonate làm tan sạn. Đồng thời cần uống nhiều nước, bớt ăn
thịt (có nhiều phản ứngrine). Sạn cystine ít khi xảy ra, thuốc
penicillamine, tiopronun thường được dùng để làm giảm cystine. Uống nhiều
nước, bớt ăn cá. Khi sạn gây ra do nhiễm trùng đường tiểu tiện, thuốc trụ
sinh được dùng trước khi sạn được lấy ra.
c. Nghiền sạn bằng sóng lực trong nước (Shock wave lithotripsy): Đây là
phương pháp trị liệu tương đối mới, được sáng chế bên Tây Đức, dùng ở Hoa Kỳ
năm 1984. Có nhiều loại máy, nhưng nguyên tắc chung giống nhau: máy tạo ra
những đợt sóng lực có sức mạnh làm rạn nứt, tan vỡ sạn, mà không gây thương
tích cho cơ thể, áp dụng cho trường hợp sạn nằm ở thận hoặc phần trên của
ống nước tiểu, người bệnh nằm trên một cái nệm nước hay trong bể nước, các
đợt sóng có sức mạnh chuyển qua nước, dội vào nơi có sạn. Trung bình cần từ
200 tới 400 đợt sóng để làm vỡ sạn, đôi khi cần tới 1500 đợt. Phương pháp
này kéo dài khoảng một giờ có thể thực hiện trong ngày, sau vài giờ theo
dõi, bệnh nhân có thể về nhà. Thường thường không cần đánh thuốc mê, nhưng
để bớt đau, bệnh nhân được cho liều thuốc an thần. Bệnh nhân cũng mang máy
bịt tai để tránh âm thanh to do sóng lực gây ra. Khi về nhà, cần uống nhiều
nước, đi tới đi lui, tiểu khi mót, lọc nước tiểu để theo dõi sạn ra bao
nhiêu.
d. Giải phẫu. Khi các phương pháp trên không có kết quả, thì nhiều
phương pháp giải phẫu được áp dụng, bệnh nhân cần được nhập bệnh viện.
