Bệnh tim mạch ở phụ nữ. Một báo động đỏ!
Theo báo cáo của Tổ chức Y Tế Thế Giới năm 2004 cho thấy bệnh
tim mạch đang là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở người lớn trên
toàn thế giới và chiếm nhiều nhất là ở các nước đang phát triển,
đặc biệt ở nữ chết nhiều hơn nam giới. Mỗi năm, phụ nữ chết do
bệnh tim và đột quỵ là nhiều hơn cả ung thư, bệnh lao, sốt rét
và nhiễm HIV/AIDS cộng lại. Cứ mỗi phút có trên 16 phụ nữ tử
vong do bệnh tim mạch. Nó cũng là nguyên nhân hàng đầu gầy tàn
phế, mất sức lao động ở phụ nữ đang tuổi làm việc ảnh hưởng lớn
đến nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên mối quan tâm hàng ngày ở phụ
nữ đều cho rằng ung thư là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở
phụ nữ. Nhưng thực tế cứ mỗi hai phụ nữ thì 1 người sẽ chết vì
bênh tim mạch. Trong lúc đó cứ 25 người mới có 1 người chết vì
ung thư vú.
Bệnh tim mạch mà hàng đầu là xơ vữa động mạch bao gồm mạch vành,
mạch não và mạch máu ngoại vi là do một số yếu tố nguy cơ tim
mạch kinh điển là rối loạn mỡ máu, huyết áp tăng, đường máu
tăng, thuốc lá, béo phì… và một số yếu tố khác như tuổi, giới,
tính di truyền v.v… làm tổn thương tăng sinh nội mạc mạch máu,
qua nhiều năm tháng hình thành mảng vữa xơ gây hẹp tắc lòng động
mạch vành tạo nên các biến cố ở tim là cơn đau thắt ngực, nhồi
máu cơ tim gọi chung là bệnh mạch vành và ở mạch não gọi là đột
qụy. Ở phụ nữ còn có thêm yếu tố nguy cơ gây gia tăng bệnh tim
mạch là mãn kinh và dùng thuốc ngừa thai trong khi đang hút
thuốc.
Sở dĩ bệnh tim mạch ở phụ nữ chưa được quan tâm bởi sai lầm lớn
nhất là quan niệm bệnh mạch vành là bệnh của đàn ông. Triệu
chứng bệnh mạch vành cấp ở phụ nữ thường mơ hồ làm rất khó khăn
trong chẩn đoán, gần 40% là không có triệu chứng đau ngực, và
thường có thể có những biểu hiện của những cơn đau khác như đau
ở cổ, vai, vùng dạ dày, nhịp thở gấp, nôn mửa, đổ mồ hôi, hoa
mắt chóng mặt hoặc những sự mệt mỏi khác dễ nhầm lẫn với các
bệnh lý khác. Mặt khác 2/3 bệnh mạch vành ở phụ nữ thường chết
đột ngột không có dấu hiệu báo trước. Ngoài ra một đặc tính có
tính cách truyền thống của phụ nữ Á đông là luôn có tính chịu
đựng, chịu thương, chịu khó, luôn hết mình lo cho chồng, cho
con, cho gia đình hơn là cho chính bản thân mình nên dẫn đến khi
phát hiện bệnh thì thường đã nặng. Đa số phụ nữ ngay cả khi lên
cơn
đau,
vẫn có khuynh hướng lưỡng lự do dự chần chừ không đi cấp cứu
sớm. Hậu quả là đến bệnh viện quá trễ. Một số không ít phụ nữ
thường thích tự chọn chuyên khoa để đến khám bệnh dựa theo triệu
chứng, nên nhiều người
ít khi đến ngay thầy thuốc chuyên khoa tim mạch mà lòng vòng
nhiều nơi, nên không can thiệp kịp thời. Ngày nay bệnh tim không
chỉ gặp ở phụ nữ lớn tuổi với nhiều bệnh phối hợp mà còn gặp
nhiều ở phụ nữ <50 tuổi và tử vong do nhồi máu cơ tim ở nhóm
tuổi nầy thường gấp đôi so với nam giới. Chính vì vậy Đại hội
Tim Mạch toàn quốc năm nay đã tập trung cảnh báo về nguy cơ bệnh
tim mạch ở phụ nữ mà đã được thế giới đặc biệt chú ý trong nhiều
năm qua. Biểu tượng cảnh báo bệnh tim mạch ở phụ nữ là hình ảnh
người phụ nữ với áo dài đỏ, đây không chỉ màu của truyền thống
hào hùng dân tộc, màu của thủy chung trung hậu đảm đang của phụ
nữ Việt Nam anh hùng qua các thời đại, mà còn bao hàm một ý
nghĩa lớn là Nguy Cơ Bệnh Tim Mạch ở Phụ Nữ đang Báo Động Đỏ.
Cộng đồng thầy thuốc tim mạch khẩn thiết kêu gọi tất cả phụ nữ
Việt Nam ngay từ tuổi trung thiếu niên cho đến người lớn tuổi
hãy cùng nhận thức để hành động, cùng chung tay vì một sức khỏe
tim mạch cộng đồng, vì sức khỏe tim mạch của phụ nữ, hãy cùng
nhau vì một trái tim khỏe để phục vụ xã hội, phục vụ cộng đồng,
gia đình và cho chính bản thân của mình, làm cho xã hội phát
triển tiến bộ bền vững bởi vì
phụ nữ chính là nền tảng của gia đình và xã hội.
Phụ nữ khi nhận thức tốt về các yếu nguy cơ tim mạch sẽ là người
bảo vệ phòng ngừa bệnh tim mạch tốt nhất không chỉ cho bản thân
mà cho mọi người trong gia đình vì chính họ là người quyết định
bữa ăn của gia đình, người cân nhắc chọn lựa thực phẩm thực hiện
những bữa ăn có lợi cho sức khỏe tim mạch, như tránh ăn mặn,
khẩu phần bữa cơm gia đình hài hòa ít chất béo động vật,
dùng dầu thực vật để chế biến thức ăn,
khẩu phần hàng ngày nhiều rau củ quả, ăn nhiều cá ít nhất 3 lần
một tuần, ăn thịt gia cầm hơn là
ăn thịt mỡ, thịt heo bò, hạn chế da động vật và các đồ ăn có
chứa nhiều cholesterol như trứng, tim, gan,
hạn chế chiên xào, hạn chế dùng các loại bánh kẹo thực phẩm đóng
gói có sử dụng dầu thực vật sẽ có nhiều trans fat. Nếu chúng ta
có một khẩu phần ăn uống hợp lý thường xuyên thì có thể làm giảm
huyết áp, tránh béo phì, tránh tăng đường máu và mỡ máu.
Mỗi ngày nên uống nhiều nước, ít nhất 6 ly.
Không lạm dụng rượu bia, mức cho phép rượu bia có lợi cho
sức khỏe tim mạch ở phụ nữ là không quá 2 đơn vị ngày, 1 đơn vị
là 284ml bia 3,5% hoặc
125ml rượu vang 8%. Khi mang thai thì không nên uống rượu bia.
Cần tích cực vận động
gắng sức, ít nhất 30 phút đi bộ mỗi ngày có thể giảm nguy cơ
nhồi máu cơ tim ở phụ nữ đến 50%. Luyện tập gắng sức hàng ngày
có thể làm hạ huyết áp, hạ mỡ máu, giảm béo phì, giảm nguy cơ
đái tháo đường và ngay cả giảm nguy cơ ung thư tử cung và ung
thư vú. Hơn 50% nữ bệnh nhân tử vong do nhồi máu cơ tim bị béo
phì từ lâu nhưng không cương quyết giảm cân. Chẳng những thế,
hơn phân nửa số bệnh nhân may mắn qua cơn nguy kịch không chịu
tìm cách giảm cân. Thậm chí, không dưới 1/3 trong số đó lại tiếp
tục tăng cân. Chính vì vậy phụ nữ bị béo phì cần tích cực luyện
tập giảm cân và duy trì cân nặng phù hợp với tập vận động cường
độ từ mức trung bình đến mạnh ít nhất 60 -90phút/ ngày.
Phát hiện béo phì, đặc biệt béo phì bụng là rất nguy hiểm
cho bệnh tim mạch, bằng cách đo vòng eo với chỉ cần một thước
dây, đứng thẳng đo ngang vùng hông từ mào chậu phải sang trái.
Phụ nữ Á đông cần giữ vòng eo dưới 80cm. Hiện nay không có một
biện pháp nào tối ưu cho giảm cân được tìm thấy ngoài luyện tập
và tiết thực là cơ bản, giảm cân và duy trì cân nặng phải thực
hiện thời gian dài, mỗi tháng giảm 2kg với tiêu chí giảm 10% so
với cân nặng ban đầu, chứ không nên theo những quảng cáo giảm
cân nhanh chưa có chứng cứ khoa học chứng minh.
50% bệnh tim mạch ở phụ nữ có liên quan đến thuốc lá, hoặc môi
trường có khói thuốc gọi là nhiễm độc thuốc lá thì nguy cơ bệnh
tim sớm hơn 10 năm so không nhiễm độc thuốc lá, và nếu vừa nhiễm
độc thuốc lá, vừa dùng thuốc ngừa thai thì nguy cơ bệnh tim mạch
tăng lên 30 lần. Ngừng hút thuốc lá gắn liền với giảm 36% tử
vong tim mạch ở người có bệnh mạch vành. Chính vì vậy, phụ nữ
hãy cùng nhau thẳng thắn nói KHÔNG với khói thuốc ở mọi lúc mọi
nơi, buộc tất cả mọi thành viên trong cộng đồng phải từ bỏ thuốc
lá. Cùng nhau phòng chống những rào cản trong việc chống thuốc
lá, động viên hỗ trợ tinh thần trong giai đoạn cai nghiện, cùng
hiệp lực chống tăng cân tạm thời sau cai nghiện.
Phụ
nữ thường có nhiều áp lực trong gia đình và công việc hơn so với
đàn ông. Phụ nữ có những stress trong đời sống hôn nhân làm gia
tăng nguy cơ bệnh tim mạch tăng 3 lần. Một kết qủa nghiên cứu ở
phụ nữ cho thấy phiền muộn lo âu là một yếu tố nguy cơ độc lập
dẫn đến bệnh tim mạch. Nên cần phòng chống các stress, hãy luôn
yêu đời, sống hòa thuận, tránh xa những căng thẳng lo âu không
cần thiết. Luyện tập gắng sức thường xuyên cũng sẽ giảm stress.
Tăng huyết áp thường gặp
ở phụ nữ béo phì và dùng thuốc ngừa thai, Tăng huyết áp là một
trong những mắc xích khởi đầu quan trọng của chuổi bệnh lý của
tim mạch. Sau 45 tuổi huyết áp tăng đều ở phụ nữ và ở tuổi 60
huyết áp tâm thu của phụ nữ cao hơn nam giới.
Đái tháo đường ở phụ nữ
có nguy cơ tim mạch 5-7 lần so với nam giới chỉ 2-3 lần. Phụ nữ
bị đái tháo đường có hút thuốc lá thì nguy cơ đột quỵ 84% cao
hơn so với người không hút thuốc. Cứ 3 phụ nữ bị đái tháo đường
sẽ có 2 người chết vì bệnh tim mạch.
Tỷ lệ rối loạn mỡ máu ở phụ nữ qua nghiên cứu trong cộng đồng
của chúng tôi và trên thế giới đều cho thấy cao hơn nam giới
chiếm >50%. Tiêu chí trong chẩn đoán và điều trị về mức
cholesterol có hại là lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) không khác
biệt giữa nam và nữ nhưng mức cholesterol có lợi là lipoprotein
tỷ trọng cao (HDL) ở nữ cần phải đạt cao hơn so với nam giới .
Những thuốc không cần sử
dụng ở phụ nữ cho mục đích dự phòng tim mạch là các hormone thay
thế, các vitamine E, C, A, acid folic với hoặc không có bổ sung
B12, B6.
Nói tóm lại chúng ta cần phải biết trị số huyết áp, vòng eo của
mình như biết mình bao nhiêu tuổi, cần phải có chế độ kiểm tra
sức khỏe định kỳ, cần kiểm tra các chỉ số đường máu, mỡ máu theo
hướng dẫn của bác sĩ. Cần phải phát hiện sớm tất cả các yêu tố
nguy cơ gây bệnh tim mạch ở phụ nữ ngay khi chưa có biểu hiện
bệnh tim mạch và can thiệp điều trị kiểm soát tốt các yêu tố
nguy cơ nầy một cách bền vững lâu dài. Cũng như khi đã phát hiện
có bệnh tim mạch rồi thì càng tích cực triệt để điều trị kiểm
soát hơn. Một con số mà chúng ta cần nên nhớ để luôn có một trái
tim khỏe, là 035140530. Thông điêp của những con số nầy bao gồm
0 là không hút thuốc, 3 đi bộ 3 km ngày, hay vận động gắng sức
ít nhất 30 phút ngày, 140 là giử huyết áp tối đa của mình dưới
140mmHg, 5 là mức cholesterol máu toàn phần dưới 5mmol/l, 3 là
lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) dưới 3 mmol/l và 0 là không để
tăng dường huyết, không thừa cân. Để đạt được những mục tiêu
nầy, đó không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng y tế ngành tim
mạch, mà của toàn xã hội, của tất cả mọi người, đặc biệt tất cả
phụ nữ đều có thể làm được, tất cả hãy cùng nhau nhận thức để
hành động vì một một nếp sống văn minh lành mạnh, vì một xã hộ
tiến bộ thịnh vượng hạnh phúc cho mọi người mọi nhà
PGS TS BS Trần Văn Huy FACC FESC
Chủ Tịch Hội Tim Mạch Khánh Hòa, Phó Chủ Tịch Phân Hội Tăng
Huyết Áp Việt Nam
Đồng Trưởng Ban Tổ Chức Đại Hội Tim Mạch QG 12th
