VIÊM ĐẠI TRÀNG MÃN CÓ PHẢI LÀ BỆNH?

BS. DƯƠNG MINH HOÀNG

Viêm đại tràng mãn không phải là một bệnh đặc thù, chỉ nói rối loạn tiêu hóa lâu ngày, chung chung chưa có nguyên nhân. Khi nào BS xác định ra bệnh gì thì bạn mới hy vọng khỏi được. Do vậy, không nói viêm đại tràng mãn mà phải là viêm đại tràng do amib, giun, sán, bệnh trĩ, ung thư đại tràng, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, lao đại tràng, bệnh viêm đại tràng co thắt.

Viêm đại tràng do amib gây đau bụng quặn, tiêu phân đàm, máu. Do amib dễ chết, khó tìm ra sau sấy khô, nước, baryte nên phải lấy phân tươi, xem ngay, xác định được đến 90% trường hợp. Soi đại tràng thấy những ổ loét nhỏ tìm thấy amib hoặc qua sinh thiết. Ở các nước tiên tiến dùng đến huyết thanh chẩn đoán.

Giun sán thường gây rối loạn tiêu hóa dai dẳng nên cần xét nghiệm phân loại trừ trước tiên.

Bệnh nhân táo bón, đi tiêu ra phân đặc và máu tươi nhỏ giọt sau đó, là bệnh trĩ ngoại. Muốn xác định trĩ nội, cần đến soi trực tràng.

Phải cảnh giác ung thư đại tràng với mọi người trên 40 tuổi, đi tiêu phân có máu lâu ngày, sụt cân, sốt không rõ lý do. Chẩn đoán xác định bằng chụp X quang và soi đại tràng có kèm sinh thiết nơi thương tổn.

Y học đến giờ vẫn chưa rõ nguyên nhân của hai bệnh: viêm loét đại tràng (ulcerative colitis) và bệnh Crohn. Triệu chứng là đau bụng, tiêu chảy lẫn máu lâu ngày, đôi khi sốt, sụt cân. Bệnh Crohn có đau bụng, tiêu chảy nhưng phân không có máu. Soi đại tràng trong viêm loét đại tràng thấy niêm mạc đỏ, dễ vỡ, ở nhiều nơi có xuất huyết, chất nhày, mủ máu. Bệnh Crohn có thương tổn không liên tục ở khắp đại tràng, trực tràng không bị, khác với bệnh viêm loét đại tràng. Chụp X quang baryte đại tràng cũng giúp nhiều trong chẩn đoán hai bệnh này.

Nghĩ đến lao ruột nếu bệnh nhân tiêu chảy lâu ngày, gầy ốm, ăn mất ngon, sốt nhẹ về chiều. Chụp đại tràng thấy thương tổn hẹp rất đặc trưng ở giai đoạn hồi manh tràng.

Lạm dụng nhiều thuốc bón, kháng sinh: tiêu chảy lâu ngày, dễ chẩn đoán qua hỏi thói quen dùng thuốc của bệnh nhân.

Bệnh viêm đại tràng co thắt hay hội chứng ruột già kích thích (irritable bowel syndrome), phổ biến nhất trong các loại viêm đại tràng mãn tính, không chết người nhưng do chịu nhiều phiền toái lâu ngày nên bệnh nhân không tin tưởng vào BS điều trị. Bệnh này là một rối loạn chức năng tiêu hóa, không có nguyên nhân nhiễm trùng hay thương tổn nào cả. Stress không phải nguyên nhân nhưng stress làm bệnh nặng hơn.

Bệnh thường gặp ở người trẻ tuổi, trung niên, phái nữ gấp 2 lần nam. Bệnh nhân thường đi tiêu chảy sau khi ăn, từng đợt qua nhiều tháng, năm. Đi tiêu lỏng 3, 4 lần lúc sáng rồi không có gì suốt ngày hôm đó, ban đêm ít khi có. Một dạng khác là đau bụng, bón xen với tiêu chảy và cơn đau giảm sau khi đi cầu. Bệnh nhân thường than nóng nực, đầy bụng, chóng mặt, hồi hộp, đau lưng.

Khám chỉ thấy bệnh nhân lo âu, ngoài ra tất cả đều bình thường. Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh này là đau bụng, đầy bụng, khó chịu bớt đi khi đi cầu xong, đi phân không tốt: nhầy, lỏng hoặc sệt, nhiều lần, nhưng phân không có máu, không sốt, không sụt cân. Cần hỏi kỹ về việc không dung nạp sữa, lạm dụng sorbitol, café, dùng thuốc nào có tác dụng phụ tiêu hóa không. Nếu có tiêu chảy nên tìm trứng giun, chất mỡ, bạch cầu trong phân, hình chụp X quang và soi đại tràng đều bình thường. Điều rất quan trọng trong điều trị viêm đại tràng co thắt là cần trấn an người bệnh về lành tính của căn bệnh dù họ phải khó chịu lâu ngày. Không có thuốc nào điều trị chuyên biệt nhưng về chế độ ăn cần kiêng những sản phẩm từ sữa, các thuốc có fructose, sorbitol, không uống cà phê, tránh thức ăn nhiều hơi như bánh mì.

Điều trị tùy thuộc triệu chứng nào là chủ yếu. Tiêu chảy nên dùng thuốc Lomotil hay Diarsed. Đau bụng nên dùng các thuốc mới, ít tác dụng phụ như Dicyclomine (Veragel DMS), thuốc giúp nhu động như Motilium M, Prepulsid có thể tốt với bệnh nhân bị táo bón kèm đau bụng. Các thuốc chống trầm cảm, chống lo âu, đôi khi tỏ ra hữu ích.