VÀI HIỂU BIẾT CĂN BẢN VỀ CẦN SA

BS. Nguyễn Ý-ĐỨC

Cần sa là một vấn đề của bao mái gia đình, đồng thời cũng gây nhiều tranh cãi trong y giới. Mời quí độc giả đọc bài viết về cần sa của BS. Nguyễn Ý-ĐỨC.

      Tiếng Việt ta còn gọi Cần Sa là Gai Dầu, Đại Ma. Tên khoa học là Cannabis sativa. Tùy theo mỗi quốc gia, cần sa được chế biến với nhiều tên gọi khác nhau. Ở Mỹ châu gọi là Marijuana, Ấn Độ có tên Bhang hay Ganjah, Bắc Phi châu gọi là Takouri, Ai cập và khối Ả rập gọi là Haschich.

      Cần sa có nguồn gốc từ miền núi non hiểm trở trên Hi Mã Lạp Sơn và từ nhiều ngàn năm nay đã được dân chúng khắp nơi trồng để dùng hoặc để bán.

      Cây cần sa có thể cao tới trên 5 thước tây, toàn cây có phủ một lớp lông mịn như tơ và cây đực thường gầy mảnh hơn cây cái. Hạt cần sa hình trứng có nhiều dầu; lá mọc cách, có cuống và lá phụ. Cây trưởng thành trong vòng từ ba tới sáu tháng, sau khi hạt nẩy mầm. Cần sa mọc ở nơi cao độ và khí hậu nóng sản xuất nhiều nhựa hơn và có tác dụng mạnh hơn.

Cần sa trong y học

Việc dùng cần sa với mục đích y học hiện đang là đề tài thảo luận, bàn cãi của nhiều giới chức trong cũng như ngoài ngành y khoa với nhiều ý kiến chống và thuận, chưa ngã ngũ.

Thực ra, cần sa đã được dùng để chữa bệnh từ thời thượng cổ. Vua Thần Nông bên Tầu gọi cần sa là “Thượng Thảo” vì công dụng chữa được nhiều bệnh. Dân Hy Lạp xưa kia dùng cần sa để trị bệnh đau tai, phù thũng; Ai cập để chữa đau mắt; Hoa Đà cho người bệnh sắp giải phẫu dùng cần sa để bớt đau; Ấn Độ xưa chế thuốc viên gồm cần sa với đường để người uống vui, yêu đời hơn.

Ngoài ra, cây cần sa còn được dùng làm giấy viết, vải may quần áo, bao bố, dây thừng. Vào năm 1776, bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ nghe nói là được viết nháp trên giấy chế từ cây cần sa.

Tại nhiều quốc gia, cần sa đã và vẫn được dân gian dùng để  chữa các bệnh như nhiễm trùng tiểu tiện, đau ngực, mất ngủ, phong thấp khớp, tiêu chẩy, ho suyễn, nhức đầu, lở bao tử, ung bướu.

Theo từ điển bách khoa Bitanica, thì cần sa gây ra sự say sưa và mê sảng rất là lạ kỳ, đôi khi vui nhộn khiến người tiêu thụ cười phá, nhẩy múa lung tung. Vì có tác dụng đó trên tâm trạng con người, nên cần sa đã bị các chính quyền cũng như lãnh đạo tôn giáo nghiêm cấm, hạn chế tiêu thụ, trồng trọt. Bên Mỹ, cần sa được xếp vào loại I của các chất có khuynh hướng gây ghiền mà chính phủ cần kiểm soát.

Hiện nay, khắp nơi trên thế giới, đã có những vận động để cần sa được dùng tự do như một dược phẩm. Nhiều phong trào, được hỗ trợ bởi một số tài phiệt, đã đứng ra cổ võ cho sự hợp pháp hóa này. Họ nêu ra kết quả của nhiều nghiên cứu, nhất là của Tổ Chức Y Tế Thế Giới, từng nói là “những nguy cơ của cần sa dường như không độc hại cho công chúng bằng nguy cơ do dược phẩm, rượu và thuốc lá”. Họ còn nhấn mạnh rằng “mặc dù đã được dùng từ nhiều ngàn năm mà cần sa chưa trực tiếp gây ra một tử vong nào cho con người”.

Năm 1995, trong Journal of the American Medical Association, bác sĩ Lester Grinspoon và Luật gia James B. Bakalar viết rằng cần sa ít đưa tới ghiền và rất ít bị lạm dụng như mấy thứ dược phẩm hiện đang được dùng để trị bệnh chẳng hạn thuốc ngủ, thuốc thư giãn bắp thịt, thuốc chống đau nhức.

Nhưng đa số dân chúng chống đối nên cần sa vẫn còn được đặt dưới sự kiểm soát của chính quyền liên hệ. Bác sĩ không được biên toa cho bệnh nhân mua cần sa, dù có bệnh trầm trọng, với lý do là cần sa có thể có tác dụng phụ không tốt và có thể đưa tới ghiền.

Năm 1996, cử tri ở hai tiểu bang California và Arizona bỏ phiếu ủng hộ cuộc trưng cầu dân ý cho phép dùng cần sa để trị bệnh. Tháng 11 năm 1998, cử tri của các tiểu bang Alaska, Washington, Arizona, Oregon, Nevada cũng bỏ phiếu hỗ trợ ý kiến tương tự.

Năm 1998, Hội  Luật Gia Hoa Kỳ góp ý kiến là những người mắc bệnh trầm trọng mà cần sa coi như có thể giúp ích thì có quyền được chữa với thảo mộc này dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

Dược phẩm cần sa

Cho tới nay ở Hoa Kỳ, chỉ có dược phẩm Dronabinol (Marinol) có chất cannabinol được phép bào chế bán để trị bệnh. Đây là một hóa chất do sự tổng hợp trong phòng thí nghiệm chứ không phải chiết ra từ cây cần sa. Dược phẩm này được chính thức dùng trong hai trường hợp:    

Năm 1985, Marinol được dùng để giảm thiểu sự ói mửa của bệnh nhân ung thư đang điều trị bằng hóa chất hay phóng xạ, đặc biệt khi các dược phẩm khác không công hiệu. Theo một số nghiên cứu, cần sa công hiệu hơn hai thứ thuốc chống ói mửa thường dùng Compazine và Torecan.

Năm 1992, thuốc được dùng để kích thích khẩu vị, tăng cân nặng ở bệnh nhân bị ung thư hay bệnh AIDS. Bệnh nhân liệt kháng HIV-AIDS là nhóm người đông đảo nhất dùng cần sa với mục đích phụ trị bệnh vì họ kém ăn uống, hao mòn cơ thể. Nạn nhân của bệnh Alzheimer vì biếng ăn cũng đã được cho dùng Marinol với nhiều kết quả lên cân đáng kể.

Một số nghiên cứu khác cho rằng cần sa còn có thể được dùng như phương tiện trị liệu phụ để làm giảm triệu chứng bệnh trong mấy trường hợp sau:

- Giảm các cảm giác đau đớn của cơ thể sau giải phẫu, đau nhức kinh niên trong các trường hợp ung thư, chứng đau nửa đầu, đau vì chấn thương cột tủy.

- Làm giảm sự run rẩy chân tay hay co rút của cơ bắp trong bệnh xơ cứng lan tỏa thần kinh (multiple sclerosis), chấn thương cột tủy xương sống, bệnh Parkinson, Huntington, hội chứng Tourette.

- Ngừa co giựt trong bệnh kinh phong.

- Giảm triệu chứng bệnh cao áp nhãn (glaucoma): kết quả nhiều nghiên cứu cho hay áp suất trong nhãn cầu giảm tới 25% khi người bệnh hút cần sa hoặc uống Marinol đồng thời lại không có phản ứng phụ như các thuốc hạ áp suất mắt hiện nay đang được dùng.

Để được chữa bằng cách hút cần sa, nhiều chuyên gia khuyên dùng thử trong một thời gian ngắn như dưới sáu tháng và trong những diều kiện sau:

• Có bằng chứng là các dược phẩm khác không công hiệu
• Có nhiều hy vọng là cần sa có thể làm dịu bớt một số triệu chứng của người bệnh
• Cần được chuyên gia y tế theo dõi việc điều trị, gia giảm liều lượng và ghi nhận kết quả.

Mặc dù có thuốc Marinol, nhiều người bệnh vẫn muốn và đòi hỏi được hút cần sa, vì mạnh hơn, mau hơn, và ít gây tác dụng phụ.

Cũng nên lưu ý là đa số các nghiên cứu về cần sa đều tập trung vào hoạt chất chính tetrahydrocannbinol (THC) và các chất có liên hệ với THC, được gọi chung là cannabinoids.

Cần sa như chất kích thích

      Cho tới hiện nay, cần sa vẫn được coi như chất kích thích bất hợp pháp. Người tàng trữ, trồng cần sa bị pháp luật trừng phạt; người ghiền được khuyến cáo ngưng, chữa; nhân viên công tư sở có thể bị sa thải nếu thử nước tiểu thấy có dấu vết cần sa.

Cần sa hút được chế biến hoặc từ lá, hoa, rễ hay nhánh của cây Cannabis sativa phơi khô trộn lẫn với nhau. Thường có mầu nâu hoặc xanh xám, cần sa chứa gần 400 hóa chất mà chất chính là THC (delta-9-tetrahydrocannabinol).

Trước thập niên 1960, ít ai nghe nói tới ghiền hút cần sa, nhưng ngày nay nó là loại thảo mộc mặc dù bị cấm mà lại được dùng rất nhiều ở mọi quốc gia. Riêng tại nước Mỹ, số trẻ em học lớp 8-10 dùng cần sa tăng lên gấp đôi; còn học sinh trung học thì tăng gấp ba. Trong khi đó số người quan niệm dùng cần sa là có hại lại giảm thiểu. Theo một thống kê của chính phủ Hoa Kỳ, khoảng 69 triệu người trên 12 tuổi đã thử cần sa ít nhất một lần trong đời. Cần sa được dùng nhiều nhất vào tuổi 14 tới 25; từ tuổi 35 trở đi thì số người dùng giảm.

Có nhiều cách dùng cần sa: cuộn như thuốc lá để hút; nhồi ống điếu để hút; hút như kiểu dân ta hút thuốc lào trong điếu cầy; nhai cần sa hoặc trộn trong thức ăn. Có người còn rạch điếu xì gà, lấy thuốc lá ra, thay thế bằng cần sa, rồi hút. Khi hút như vậy lại uống thêm một xị rượu mạch nha thì gọi là làm một quả B-40. Nhiều tay ghiền còn trộn ma túy cocaine với cần sa để hút cho “phi” hơn.

Tác dụng của cần sa

Cần sa có tác dụng khác nhau trên cơ thể tùy theo cách dùng, có dùng lẫn cùng với rượu hay các thuốc khác, nhất là có chứa nhiều hay ít hoạt chất cannabinol.

Có người sau khi dùng trở nên như mất cảm giác, tê dại. Nhưng đa số lại thấy tinh thần lên cao, do đó có hiện tượng lạm dụng. Họ cười nói huyên thuyên nhưng không gẫy gọn, mạch lạc. Họ như bị thu hút bởi những cảm giác, âm thanh, mùi vị thông thường và thấy những sự việc vụn vặt trở nên hấp dẫn, khêu gợi. Với họ, khái niệm về  không gian không còn, họ như bị phân đôi và thời gian như lắng đọng, chậm lại.

      Họ cảm thấy khát nước và đói. Tim tăng nhịp đập, miệng khô, đi đứng nghiêng ngả mất thăng bằng, cử động chậm chạp, cặp mắt đỏ ngầu, con ngươi mở to. Huyết áp lên cao, nhất là khi dùng cần sa chung với các thuốc kích thích khác hay với rượu. Sau đó khoảng vài ba giờ thì triệu chứng phai lạt dần và người phi thuốc cảm thấy rã rượi rồi đi vào giấc ngủ triền miên. Người mới dùng lần đầu hoặc dùng quá nhiều có thể có những cảm giác lo sợ, bồn chồn hoặc ý nghĩ hoang tưởng. Đôi khi có người như bị man dại, loạn trí, trầm buồn có ý muốn quyên sinh, cần được điều trị khẩn cấp.

      Sau khi dùng, cần sa được chuyển hóa, tích tụ trong các tế bào mỡ và được nước tiểu và phân thải ra ngoài. Dăm ngày sau khi dùng, vẫn còn dấu vết hóa chất THC trong nước tiểu mà dùng nhiều thì chất này còn thấy ở trong nước tiểu nhiều tuần lễ sau khi ngưng.

Ảnh hưởng trên sức khỏe

1- Trong ngắn hạn, khi dùng nhiều, cần sa làm giảm trí nhớ về các sự kiện mới xẩy ra như vừa được giới thiệu tên một người khách mà vài phút sau đã quên bẵng đi; kém tập trung để hoàn tất một việc hơi phức tạp, tỷ mỉ. Cần sa làm rối loạn sự nhận thức và kéo dài thời gian phản ứng, dễ đưa tới tai nạn xe cộ. Dùng lâu, cần sa khiến học sinh chia trí, dành ít thì giờ cho việc học, đạt điểm xấu, hay trốn học. Còn các lực sĩ mà ghiền cần sa thì biểu diễn, tranh tài suy giảm trông thấy.

2- Về hậu quả lâu dài: Sau nhiều nghiên cứu, các khoa học gia thấy rằng người hút cần sa mỗi ngày thường đau ốm và hay đi bác sĩ hơn người không dùng. Cần sa làm tiêu hao T-cell, tế bào chính để chống nhiễm trùng, đưa đến suy yếu sự miễn dịch.

Cũng như thuốc lá, cần sa ảnh hưởng tới phổi, khiến ho nhiều có đàm, dễ bị sưng phổi. Trong cần sa cũng có những hóa chất có thể gây ung thư phổi như trong thuốc lá. Vài nghiên cứu khác cho biết cần sa có thể đưa đến ung thư cổ và đầu. Một vài nghiên cứu cho hay trong cần sa có nhiều chất gây ung thư hơn thuốc lá tới năm, sáu chục phần trăm. Ngoài ra cần sa không có đầu lọc, đồng thời người hút thường hít mạnh hơn, giữ khói lâu hơn trong phổi.

Đàn bà có thai mà hút nhiều cần sa thì sanh non, con nhẹ ký, thân ngắn, đầu nhỏ, lớn lên kém tập trung. Mẹ hút, cho con bú thì hoạt chất THC từ sữa sang làm ảnh hưởng không tốt tới các cử động bắp thịt của con.

Ảnh hưởng của cần sa vào người cao tuổi, người có bệnh tim mạch, cao huyết áp, bệnh mạch máu não rất đáng quan tâm. Cần sa làm tăng nhịp tim đập, tăng máu rời khỏi tim, thay đổi huyết áp, giảm dưỡng khí cho mạch máu tim, tất cả đều đưa tới hậu quả không tốt. Tháng 2 năm 2000, American Heart Association đã đưa ra một kết luận là hút cần sa có thể gây ra cơn kích tim (heart attack) ở người có trái tim không được mạnh: nửa giờ sau khi hút, cơn kích tim xẩy ra bốn lần nhiều hơn là không hút.

Thí nghiệm ở chuột thấy cần sa làm chết tế bào thần kinh nhất là vùng não có trách nhiệm về trí nhớ ngắn hạn, có thể đưa tới bệnh tâm thần, giảm động lực, kém nhanh nhẹn.

Về bộ phận sinh dục, cần sa có thể làm giảm kích thích tố testosterone, làm teo ngọc hành, thay đổi hình dạng và sự cử động của tinh trùng, giảm ước muốn ái ân, rối loạn kinh kỳ, trứng nữ trở thành bất bình thường.

Người dùng nhiều cần sa trở nên phụ thuộc vào nó, không có không chịu được và mỗi ngày cần nhiều hơn mới cảm thấy thỏa mãn. Khi nhớ thuốc mà không hít thì ngáp ngắn ngáp dài, mất ngủ, chẩy nước miếng, đổ mồ hôi, buồn nôn, tay chân run rẩy, nhiệt độ cơ thể tăng, ăn không ngon, trở nên bẳn tính, gắt gỏng, buồn bã. Tuy nhiên có nhiều nghiên cứu cho là cần sa ít gây ra ghiền hơn ma túy, rượu, thuốc lá hoặc các thuốc an thần.

Vấn đề dùng cần sa ở thanh thiếu niên

Việc con cái dùng cần sa hoặc các chất gây ghiền khác là mối quan tâm lớn của các bậc làm cha mẹ.

Tại nhiều quốc gia, trẻ em bắt đầu thử với cần sa ngay từ khi còn ở lớp 8, lớp 10. Biết sớm để hỗ trợ, cứu giúp là điều cần, ngõ hầu tránh được những hậu quả không tốt cả về thể xác lẫn tâm thần, xã hội cho con trẻ. Trẻ em ghiền dễ gây ra những hành động vô ý thức, những tổn thương cơ thể do tai nạn hoặc dính líu vào hành dộng tình dục không muốn và không an toàn. Chúng cũng hay mang vũ khí nhỏ và hay đánh lộn hơn là trẻ không dùng cần sa.

1. Những dấu hiệu dùng cần sa ở tuổi  trẻ:

Trẻ em dùng cần sa đều rất khéo nói dối và phủ nhận có vấn đề khi cha mẹ căn vặn. Nhiều khi nói chỉ hút chứ không hít vào. Cho nên các bậc cha mẹ đều cần đề cao cảnh giác, để ý những dấu báo hiệu dùng thuốc ở con mình.

Dấu hiệu sớm nhất thường là thay đổi thái độ và hành động của chúng. Học hành đang chăm chỉ tiến bộ, trở thành chểnh mảng, điểm xấu, hay trốn học hoặc đi học trễ, bị đuổi; tính tình thay đổi, kém tập trung, mau quên. Tác phong bất thường có thể là tự cô lập, thu mình không giao tiếp với ai, buồn rầu, cáu gắt với anh chị em trong nhà, bỏ những giải trí thường ưa thích, đôi khi ăn cắp vặt để có tiền mua thuốc. Các em ăn ngủ thất thường, hay than phiền chóng mặt, mệt mỏi, bước đi không vững, mắt đỏ hoe. Nhiều em trở nên hoang tưởng, hoảng hốt một cách vô cớ. Trên quần áo, trong phòng ngủ có mùi cần sa.

2. Những nguy cơ đưa đến tuổi trẻ dùng cần sa:

Hầu hết người dùng cần sa đều nói là để có cảm giác thoải mái và yêu đời hơn.  Với trẻ em thì có rất nhiều lý do khiến các em hút rồi ghiền cần sa.

      Nhiều em thấy người khác hút, tò mò thử coi xem sao, sau nhiều lần thích rồi thành quen. Có em thì bị bạn bè ép dụ hoặc tình nguyện dùng vì muốn được chấp nhận vào băng nhóm. Nhiều khi các em dùng vì sống trong gia đình có người ghiền rượu, thuốc ma túy. Có em dùng để giải tỏa buồn bực, khó khăn xẩy ra trong gia đình như bố mẹ bất hòa, vắng mặt thường xuyên, tính tình bất nhất lúc khó lúc buông thả. Em khác lại hút vì gặp khó khăn trong việc học, không được hướng dẫn cho tương lai, trốn học. Có nghiên cứu cho thấy gene di truyền cũng đóng vai trò trong việc dùng cần sa và các loại thuốc gây nghiện khác.

Cũng như đối với các hóa chất có thể lạm dụng khác, người dùng cần sa sẽ trải qua mấy  giai đoạn:

- Nghe nói cần sa làm tinh thần phấn khởi, yêu đời, nên muốn thử cho biết

- Sau vài lần thử thấy hay hay, hấp dẫn bèn thử nữa

- Ám ảnh với cảm giác thích thú kích động bèn dùng thường xuyên hơn và dùng mọi thủ đoạn để có thuốc

- Giai đoạn cuối là dùng bất cứ thuốc nào khác thay thế để thỏa mãn cảm giác mong muốn.

Đó là điểm nguy hại vì khởi đầu từ cần sa các em có thể đi tới nghiện các loại thuốc độc hại hơn như là hồng phiến, bạch phiến, rượu mạnh, các hóa chất kích thích tâm thần khác.

3. Để ngăn  ngừa con em dùng cần sa:

      Thực ra không có phương cách thần sầu nào để ngăn ngừa việc con người mắc vào các tật ghiền, nghiện ngập. Hơn nữa thuốc gây nghiền lại hiện diện khắp nơi, tương đối dễ dàng mua lại luôn luôn quyến rũ người không có nghị lực, không có quan niệm sống lành mạnh.

Cho tới nay, chưa có dược phẩm nào để chữa người nghiền cần sa, ngoại trừ cố vấn, đối thoại, giải thích. Sự hỗ trợ của gia đình, bạn bè đóng vai trò rất quan trọng. Điều cần là cha mẹ phải sống gần gũi với con cái, hỗ trợ, theo dõi sinh hoạt hàng ngày của con mình. Bắt đầu nói chuyện với con cái về ảnh hưởng không tốt đối với sức khỏe của cần sa và các loại thuốc ngay khi còn bé. Cho con cái hay là chúng có thể thảo luận các vấn đề khó khăn với mình bất cứ lúc nào và trong tinh thần cởi mở, hiểu biết. Luôn luôn cảnh giác: khi nghi là con cái dùng cần sa thì phải hành động ngay để cứu chữa. Đừng ngần ngại do dự khi thấy cần sự giúp đỡ của người có thẩm quyền về ghiền hút.

Có nhiều chương trình phục hồi dành riêng cho giới trẻ nghiện ngập. Nơi đây các em sống hoàn toàn nhịn thuốc đồng thời học hỏi cách thức đối phó với các vấn đề khó khăn về cảm xúc, hành vi, thể xác gây ra do cần sa.