NGUYỄN ĐÌNH NGUYÊN

Cúm H1N1 và những điều cần biết

Nguyễn Đình Nguyên

Chỉ trong vòng mấy tuần lễ, một đợt diễn biến cúm ở người do vi-rút gây bệnh ở heo, (gọi tắt là cúm H1N1 theo quy định của Tổ Chức Y Tế Thế Giới) khá bất thường và phức tạp xuất hiện ở Mê-hi-cô, sau đó lan sang một số nước khác mà đường lây truyền ngoài trực tiếp giữa heo sang người còn được cho là giữa người với người.

Cúm bất thường vì mùa cúm thường xảy ra vào mùa đông-xuân, nhưng hiện nay ở trung-bắc Mỹ đang chuẩn bị vào hè. Tính phức tạp ở chỗ, với vi-rút cúm H1N1, nếu biểu hiện ở người thì thường nhẹ, nhưng theo con số báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ở Mê-hi-cô đã có đến 7 người tử vong trong tổng số 26 người mắc được xác định chắc chắn là do cúm H1N1. Cho đến nay trên toàn cầu đã công bố 106 trường hợp được xác định chắc chắn và trên 7 nước. Trong khi đó con số do Bộ Y tế Mê-hi-cô đưa ra số tử vong do cúm được xác định và cả nghi ngờ do cúm H1N1 là 152 trường hợp cho đến thời điểm 28/4. Ngoài ra, phân lập vi-rút cho thấy ở trên các bệnh nhân bị nhiễm và mắc bệnh thì thấy mặc dù phân nhóm chính là vi-rút cúm H1N1 dòng H1N1, nhưng cấu trúc của nó rất khác với các chủng H1N1 từng gặp ở người và cả heo từ trước đến nay.

Một trong những cơ chế phòng vệ của người là khả năng nhận dạng vi-rút và tạo sẵn kháng thể trong người, để khi con vi-rút này tấn công lại lần sau thì có thể chống trả dễ dàng, nên dù có nhiễm cũng không biểu hiện hoặc chỉ bị nhẹ rồi khỏi. Tuy nhiên, vi-rút cúm A có đặc điểm là cấu trúc kháng nguyên bề mặt của nó không ổn định, và có nhiều yếu tố tác động có thể làm nó biến đổi một cách dễ dàng.

Do đó, với một loại vi-rút mới bị biến hình như vậy và có thể gây bệnh thì chủ thể nhiễm bệnh-có thể là người hay vật đều không có khả năng phòng vệ tức thời vì cơ thể chưa kịp sản xuất kháng thể cho loại v-rút mới này. Nếu độc tố vi-rút mới này đủ mạnh thì khả năng tử vong cao. Cộng thêm, nếu loại vi-rút mới đó có khả năng lây lan nhanh và mạnh giữa người với người mà không khu trú được thì nguy cơ của một đại dịch toàn cầu có thể xảy ra.

Đặc điểm của vi-rút cúm H1N1 và khả năng gây đại dịch

Đối với loài heo, bằng chứng khoa học cho thấy nó có thể một lúc cảm nhiễm không chỉ vi-rút cúm của heo (vi rút A) không thôi mà nó còn nhiễm hỗn hợp cả vi-rút cúm của loài chim và cả vi-rút cúm ở người. Khi đó, cơ thể heo không khác nào là một cái máy trộn, làm kết hợp giữa ba vi rút ở ba chủng loại khác nhau heo-chim-người và có thể sản sinh ra một dòng vi rút cúm H1N1 mới. Vi rút mới này lại có thể lây trực tiếp đến người. Chính vì thế, mà WHO và các chuyên gia trên thế giới tỏ ý quan ngại đợt dịch cúm ở người do vi-rút cúm H1N1 gây ra hiện nay.

Việc lây truyền trực tiếp vi-rút của heo, từ heo sang người và gây bệnh ở người, hay còn gọi là tình trạng vượt rào cản chủng loại, thì đã rõ. Ngoài ra, xét nghiệm cũng đã tìm thấy sự hiện diện cùng một chủng loại vi-rút mới giống nhau ở các bệnh nhân, mà họ chưa từng có tiền sử tiếp xúc với heo hoặc sống gần vùng heo bị bệnh, làm cho giới khoa học quan ngại đến một sự lây truyền trực tiếp giữa người và người với nhau. Tuy nhiên, hiện nay mức độ lây truyền đó nếu có thì vẫn còn trong tình trạng giới hạn chứ chưa lan rộng.

Thế nhưng độc tính của vi-rút mới này khá mạnh, so ra còn mạnh hơn cả độc tính của H5N1 (cúm gia cầm) nếu nhìn vào con số tử vong ở Mê-hi-cô. Một quan ngại khác, một số kết quả thí nghiệm còn cho thấy dòng vi-rút cúm H1N1 mới này lại đề kháng với loại kháng sinh chống vi-rút được cho là hữu hiệu nhất hiện nay- oseltamivir (hai biệt dược trên thị trường là tamiflu và relenza).

Tông hợp các yếu tố đó của vi-rút cúm H1N1 và đợt cúm do chủng loại có khả năng biến thể này đang gây ra đợt dịch hiện nay mà WHO đã ra cảnh báo mức độ dịch cấp 4, tức là một đợt dịch cúm đã hội đủ các điều kiện để có thể gây ra thành dịch và tiến tới nguy cơ đại dịch toàn cầu: vi-rút mới, vượt rào cản chủng loại, từ heo sang người, độc tố mạnh và có khả năng lây giữa người và người với nhau.

Phòng ngừa

Vậy chúng ta có thể làm gì và cần phải làm gì trước đợt bệnh dịch mới này để ngăn ngừa và phòng chống? Theo phương thức ngăn ngừa căn bản dịch tễ học là chúng ta cần phải cắt đứt đường lây truyền trong chu trình giữa heo-virut-người-người.

Phòng ngừa cộng đồng

Chúng ta không có khả năng kiểm soát được vi-rút, cũng không thể giết heo, bởi vì rất nhiều con heo mang vi-rút mà không mắc bệnh, và chúng ta không biết nguồn này ở đâu, điều này cũng giống như cúm gia cầm H5N1.

Do đó chỉ có một khâu bảo vệ thụ động và khu trú, tức là cách ly những khu vực được xác nhận là heo có bệnh cúm để giảm thiểu nguy cơ lây trực tiếp từ heo sang người. Ngoài ra còn có nguy cơ lây giữa người với người nên cần khu trú những người có biểu hiện như cúm vừa mới từ vùng dịch đến hoặc trở về thông qua kiểm soát cửa khẩu.

Vi rút cúm là loại lây lan qua đường hô hấp trên, cụ thể là đường mũi, miệng, nên giảm bởt tình trạng tập trung tụ tập nơi đông người, và hạn chế đến mức tối đa.

Đối với những người đã xác định khả nghi cần phải cách ly, và tránh tiếp xúc với họ. Theo dõi và điều trị bệnh nhân theo phác đồ. Bệnh nhân cần cho đeo khẩu trang để bớt phóng thích nguồn vi rút ra ngoài. Khẩu trang thích hợp nhất là loại N95, tuy nhiên một loại khẩu trang y tế thông thường cũng chấp nhận được, bởi vì ngay cả khẩu trang N95 thì kích thước của các khe hở mà chúng ta không nhìn thấy đó cũng vẫn lớn hơn nhiều so với kích thước con vi-rút AH1N1.

Phòng ngừa ở mức độ cá nhân

Phòng ngừa chủ động tốt nhất cho cá thể là tiêm phòng cúm. Tuy nhiên đối với loại virut cúm H1N1 mới này chúng ta chưa có vaccine đặc hiệu. Dù sao một loại vaccine cúm A thông thường cũng có thể giúp cơ thể tạo kháng thể đối với dòng cúm A. Vaccine cũng chỉ nên dùng vào đầu vụ dịch mới có hiệu quả, tức là cần phải tiêm sớm ít nhất 3 tháng thì cơ thể mới có thể tạo kháng thể chống vi-rút. Người trên 60 tuổi nên tiêm vaccine.

Cho nên phương thức phòng ngừa tốt nhất cho cá nhân hiện nay là thực hành lối sống vệ sinh, rửa tay sạch sẽ, tránh thói quen dùng tay ngoáy mũi, vuốt mặt. Ăn uống hợp vệ sinh, giàu chất bổ dưỡng để nâng cao sức đề kháng của cơ thể, tránh thức khuya, sinh hoạt quá độ làm giảm sức đề kháng của cơ thể. Tránh tụ tập nơi đông người. Nên hạn chế đi đến vùng đã được cảnh báo có dịch, tránh bệnh nhân mắc bệnh ít nhất 1m, và cần phải mang khẩu trang khi chăm sóc bệnh nhân. Tuy nhiên, việc mang khẩu trang thường ngày không cho thấy có tác dụng gì hơn là không mang trong việc bảo vệ khỏi bị nhiễm.

Mặc dù vi-rút cúm có nguồn gốc từ heo, nhưng thịt heo không hề có khả năng lây bệnh. Vì vi-rút cúm H1N1 chỉ sinh sống trong con heo còn sống, và vi-rút cúm rất nhạy cảm, dễ chết khi ra môi trường ngoài, và bị bất hoạt ở 56 độ C, và chết ở 70 độ C. Thịt heo đã mổ cũng không có chứa vi-rút.

Thuốc điều trị

Cúm A nói chung và cúm H1N1 nỏi riêng là loại không có thuốc điều trị đặc hiệu, mà cơ thể con người tự đề kháng đến khi bệnh tự khỏi. Thực tế, cúm H1N1 là một loại cúm vừa vầ nhẹ, ít gây ra bệnh cảnh nặng, trừ trường hợp vi rút biến thể có độc lực mạnh.

Tuy nhiên, hiện nay trên thị trường vẫn có các thuốc kháng vi-rút được chia làm hai loại, một loại ức chế men và một loại ức chế sự tăng sinh của vi-rút trong cơ thể bệnh. Nhưng các loại thuốc chỉ có tác dụng trong vòng 48 giờ sau khi nhiễm. Trong khi đó thời gian này bệnh nhân gần như không có triệu chứng gì nên không xác định được. Dùng thuốc sau đó gần như không có tác dụng. Thế nhưng mà thuốc cũng không có tác dụng diệt được vi-rút mà cho tới nay các loại thuốc này chỉ cho thấy có khả năng rút ngắn ngày bị bệnh hơn là làm giảm bớt độ nguy kịch của triệu chứng. Cho nên không nên quá phụ thuộc vào các loại thuốc này.

Mức độ nguy hiểm của bệnh cúm tuỳ thuốc vào khả năng đề kháng của cơ thể và biến chứng do cúm gây ra. Do đó điều trị triệu chứng, nâng cao thể trạng, ngăn ngừa và điều trị biến chứng là điều trị chính cho các bệnh nhân bị cúm nặng.

Cúm nhóm A nói chung, cúm H1N1 nói riêng vốn dĩ không xa lạ gì với chung ta đã hàng thế kỷ qua. Tuy hiểu biết về cấu trúc và sinh học của chúng rất rõ, nhưng hầu như khoa học không có phương thức đặc trị cũng như phòng ngừa triệt để. Chu kỳ nào và tại sao cúm thay đổi hàng năm thành dịch lẻ tẻ hay lớn, nặng hay nhẹ gần như chưa biết được. Nhưng không vì thế mà chúng ta phải lo lắng, vì mọi biện pháp chúng ta có thể làm được đều nằm trong phương thức giữ vệ sinh phòng bệnh cá nhân, và theo dõi thông tin từ các cơ quan y tế có thẩm quyền để thực hiện đúng chiến dịch phòng ngừa bệnh.

Nguyễn Đình Nguyên

 


"Ngộ độc " (nước) củ dền - nỗi oan Thị Kính - BS Nguyễn Đình Nguyên
5/6 mẫu thử nghiệm phân và thịt chó có nhiễm phẩy khuẩn Tả, rồi sao nữa?
Biểu tượng của ngành Y khoa -BS  Nguyễn Đình Nguyên
CHUỘT VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ TRONG NGHIÊN CỨU Y SINH HỌC
Chứng bệnh Bất toàn trong Tạo sinh xương (Osteogenesis Imperfecta)
Chứng bệnh Bất toàn trong Tạo sinh xương (Osteogenesis Imperfecta)
Các biện pháp trước mắt để làm giảm nồng độ 3-MCPD trong sản phẩm nước tương chế biến bằng phương pháp thuỷ phân
Cúm lợn và những điều cần biết
Cúm lợn: Hướng dẫn thực hành và Tài nguyên thông tin dành cho bác sĩ lâm sàng
Cần phải tập trung vào việc khử trùng môi trường, nguồn nước uống và sinh hoạt
Di sản của chiến tranh: Thêm bằng chứng về mối quan hệ giữa chất độc Da cam và dị tật bẩm sinh
Dinh dưỡng và tuổi Vị thành niên
Dịch cúm chim ở gia cầm - Vấn đề cần nhìn lại - Nguyễn Đình Nguyên
Dịch Tả có phải do ăn mắm tôm?
Giải pháp nào cho vấn đề "Tiền mất tật mang"?
Giải pháp nào cho vấn đề “Tiền mất tật mang”? - Nguyễn Đình Nguyên
HIỆN TƯỢNG “THỤT DẦU”
Hướng dẫn an toàn thực phẩm trong gia đình
Hướng dẫn việc tìm kiếm thông tin sức khoẻ trên hệ thống thông tin liên mạng (internet)
Hướng dẫn việc tìm kiếm thông tin sức khoẻ trên hệ thống thông tin liên mạng (internet) - BS Nguyễn Đình Nguyên (Úc)
Khiêu vũ và chóng mặt
Khoa học thiếu thông tin và thông tin thiếu khoa học
Lentine và sức khỏe con người
Lạm bàn về chuyện quản lý dược phẩm - Nguyễn Đình Nguyên
Lợi ích của bũa ăn điểm tâm sáng - BS Nguyễn Đình Nguyên
Mập mới khỏe: Sai lầm từ quan niệm
Một số câu hỏi thông thường của bệnh tiêu chảy do Tả
NGUYEN DINH NGUYEN
Ngộ độc (nước) củ dền - nỗi oan thị kính
Nhân hai trường hợp tử vong do tiêm kháng sinh loại ceftriaxone tại BV Đa khoa Tây ninh
Phân tích cấu trúc di truyền DNA: ứng dụng trong Y pháp nhận dạng - BS NGUYỄN ĐÌNH NGUYÊN
Phương pháp chuẩn để kiểm định 3-MCPD trong nước tương và các sản phẩm nước tương có gia hương vị hoặc các nước chấm làm từ đậu nành ở New Zeland - Nguyễn Đình Nguyên
Phản hồi của Nguyễn Đình Nguyên về ý kiến của Phạm Văn Linh “Đâu phải là thiếu cơ sở khoa học”
Sữa và Nuôi dưỡng trẻ em bằng sữa
Tai biến hôn mê sau gây tê kết hợp tuỷ sống-ngoài màng cứng: Một báo cáo lâm sàng đầu tiên trên thế giới
Tai biến liệt mặt sau một phẫu thuật có gây mê
Thuốc rẻ cho người nghèo
Thông báo khẩn cấp của FDA đối với người tiêu dùng ở Mỹ về sản phẩm kem đánh răng nhập khẩu từ Trung quốc - Nguyễn Đình Nguyên
Tranh luận giữa nhà khoa học hàng đầu Việt Nam và Mỹ
Tác dụng của chiếc Khẩu trang I
Tác dụng của chiếc Khẩu trang II
Tác dụng của chiếc Khẩu trang III
Tại sao bệnh Cúm không thanh toán được mà cũng không chữa được?
Tản mạn về về bài viết “Không được tuỳ tiện phát ngôn tiêu cực về chống dịch tiêu chảy” của tác giả Nguyễn Văn Dũng
Ung thư tuyến tiền liệt làm tăng nguy cơ gãy xương - BS Nguyễn Đình Nguyên
Vaccine phòng chống cúm gia cầm A(H5N1) ở người, hứa hẹn?
Vài nét về Vi rút Cúm lợn (heo) (Swine influenza virus)
Vàng nhân não: Biến chứng nguy hiểm ở trẻ sơ sinh, nhưng có thể phòng ngừa được
Vì  sức khỏe người dân hay vì  sợ dư luận?
Vắc-xin kết hợp ngừa đa bệnh MMR-II: tiêm dưới da hay tiêm bắp
Về Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi
Về quyết định “Hướng dẫn xử lý tiêu hủy mắm tôm ô nhiễm mầm bệnh tiêu chảy cấp nguy hiểm” của Bộ Y tế
Về đợt dịch Tả: “Quan cần nhưng dân chưa vội”, nhưng “xin đừng vội trách đa đa”
Đo thân nhiệt (nhiệt độ) cho trẻ- thiết bị hiện đại có phải lúc nào cũng hữu ích? - BS Nguyễn Đình Nguyên
Đu đủ và thai nghén_ sự thật hay truyền thuyết?
Đu đủ và thai nghén_ sự thật hay truyền thuyết? - BS Nguyễn Đình Nguyên
Đánh giá nguy cơ tác hại của thành phần 3-MCPD trong thực phẩm lên sức khoẻ con người
Đã tìm ra thêm một phương thức điều trị cúm A H5N1 ở người?
Định mức 3-MCPD an toàn nào được đặt ra cho sản phẩm nước tương?
Đổi tên “Cúm Heo”, thương thay thân phận Con Gà!


Trang nhiều tác giả
Trang riêng của Lê Ngọc Dũng
Trang riêng của Lương Lễ Hoàng
Trang riêng của Nguyễn Bảo Trung
Trang riêng của Nguyễn Hoài Nam
Trang riêng của Nguyễn Hữu Đức
Trang riêng của Nguyễn Văn Tuấn
Trang riêng của Nguyễn Ý Đức
Trang riêng của Nguyễn Đình Nguyên
Trang riêng của Phan Xuân Trung
Trang riêng của Đỗ Hồng Ngọc
Trang riêng của Đỗ Minh Tuấn