Tác dụng không mong muốn của thuốc cổ truyền
Nhiều người cho rằng các loại thuốc y học cổ truyền (YHCT) bao gồm cả thuốc bắc và thuốc nam đều an toàn, không độc vì có nguồn gốc tự nhiên. Trong khi thuốc ở dạng nào cũng cần được sử dụng đúng để trị đúng bệnh, hạn chế tác dụng phụ. Khi dùng thuốc YHCT cần chú ý tránh những sai lầm sau đây.
 |
| Chu sa - vị thuốc dùng lâu ngày có thể làm suy chức năng gan, thận. |
Dùng thuốc không phù hợp với thể bệnh
YHCT cho rằng bệnh tật sinh ra là do mất đi sự cân bằng trong cơ thể về các mặt âm dương, hàn nhiệt, hư, thực... Vì vậy, ngay một chứng bệnh cũng chia ra thể hàn (lạnh), thể nhiệt (nóng), thể hư (bản thân các cơ quan trong cơ thể bị hư suy), thể thực (bệnh cấp tính do yếu tố bên ngoài là chủ yếu chưa ảnh hưởng tới công năng của các tạng trong cơ thể)...
Mỗi một thể có những phương pháp điều trị cụ thể đặc hiệu khác nhau. Với nguyên tắc bệnh hàn thì dùng thuốc nhiệt, bệnh nhiệt thì dùng thuốc hàn, hư thì phải dùng thuốc bổ, bệnh thực phải dùng thuốc tả để công phạt đi. Không thể có một phương thuốc chung cho bất kỳ một bệnh nào. Nếu dùng trái đi sẽ gây nên những hậu quả tai hại. Người xưa có câu Nhiệt gặp nhiệt tắc cuồng, hàn gặp hàn tắc tử (bệnh thể nhiệt mà dùng thuốc cay nóng, bệnh thuộc hàn mà dùng thuốc lạnh đều làm cho bệnh nặng thêm).
Dùng quá liều
Một số vị thuốc YHCT khi dùng quá liều trong một thời gian dài có thể gây nên những tổn hại cho cơ thể. Vị thuốc mộc thông là vị phổ biến để lợi tiểu, dùng với liều cao kéo dài có thể gây nên suy thận. Dùng liều cao tế tân, bạch quả, ô đầu, phụ tử, hạnh nhân cũng có thể gây nên ngộ độc.
Dùng kéo dài
Dù được chẩn đoán và kê đơn đúng nhưng một số thuốc YHCT được dùng một thời gian dài cũng gây tác hại. Ví dụ dùng kéo dài chu sa, đại giả thạch (những vị thuốc có nguồn gốc là khoáng vật), hoặc lục thần khúc (một vị thuốc tăng cường kích thích tiêu hóa) có thể ảnh hưởng tới chức năng gan và thận.
Phối hợp thuốc không đúng
Có nhiều vị thuốc khi sử dụng đòi hỏi phải có những kiêng kỵ nhất định khi phối hợp với những vị thuốc khác để thành lập bài thuốc. Những kiêng kỵ này nhằm hạn chế sự tương tác không có lợi của các vị thuốc này với nhau, hạn chế tác dụng không mong muốn của chúng.
Ví dụ khi dùng phối hợp côn bố hoặc hải tảo với vị chu sa có thể gây nên viêm đại tràng. Ngay cả việc kết hợp thuốc YHCT và Y học hiện đại cũng chưa được nghiên cứu đầy đủ. Khi dùng trạch tả (một vị thuốc lợi tiểu) cùng với những loại thuốc lợi tiểu tây y khác như spironolacton có thể dẫn tới tăng kali huyết.
Sai sót trong quá trình bào chế
Bào chế là một quá trình chế biến dược liệu mang tính độc đáo của dược học cổ truyền. Tùy theo mục đích bào chế để tăng tác dụng của thuốc hoặc giảm bớt độc tính của thuốc. Nếu quá trình bào chế không tốt, độc tính của thuốc chưa được loại trừ, khi dùng có thể gây những phản ứng đáng tiếc.
Trong YHCT có nhiều vị thuốc dễ gây ngộ độc, nôn mửa nếu bào chế không kỹ như bán hạ chế, phụ tử chế... Vị thuốc tỳ bà diệp (lá nhót) khi bào chế người ta phải làm sạch các lông tơ trên mặt lá nếu không có thể gây ra tình trạng ngứa họng, ho, nặng thì sưng niêm mạc họng.
Sai sót trong cách dùng thuốc
Nhiều vị thuốc độc tính cao thường chỉ dùng bôi, đắp ngoài da. Khi dùng đường uống có thể gây những tác hại nặng nề, có khi dẫn tới tử vong. Ví dụ mật cá trắm, lá vòi voi dùng đắp ngoài chữa các bệnh khớp... Nhiều người do được truyền miệng dùng đường uống dẫn đến suy thận cấp, hoại tử ống thận cấp rất nguy hiểm.
Ngoài ra còn phải kể đến tình trạng dư lượng thuốc kháng sinh, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc bảo quản... tồn đọng trong thuốc YHCT hiện vẫn còn đang bị thả nổi. Bởi vậy, mỗi khi bạn có ý định dùng thuốc YHCT để phòng và điều trị bệnh, hãy tìm đến những cơ sở y tế đáng tin cậy, những lương y được đào tạo bài bản về YHCT để được hướng dẫn sử dụng thuốc một cách an toàn và hiệu quả.
ThS. Phạm Ðức Dương, Sức khoẻ & Đời sống
