CHỨNG RA MỒ HÔI

GS. HOÀNG BẢO CHÂU

Ở trạng thái bình thường, cơ thể cần khoảng 1,8 lít nước để đảm bảo các hoạt động của mình và cũng thải ra ngoài lượng nước tương đương bằng nước tiểu, mồ hôi, phân. Lượng mồ hôi ra nhiều hay ít tùy mùa (mùa hè ra nhiều, mùa đông ra ít), tùy trạng thái hoạt động của cơ thể (lao động chân tay ra nhiều, lao động trí óc ra ít, ăn nóng ra nhiều, ăn lạnh ra ít...) tùy lượng nước tiểu, lượng phân (nước tiểu nhiều, nước trong phân nhiều khi mồ hôi ít và ngược lại).

Ở trạng thái khác thường mà ra mồ hôi là chứng ra mồ hôi, cần chú ý theo dõi và chữa kịp thời. Thường thấy: tự ra mồ hôi lúc thức (tự hãn), ra mồ hôi lúc ngủ (đạo hãn, còn gọi là ra mồ hôi trộm), ra mồ hôi khi bị ngoại cảm.

Nguyên nhân gây tự ra mồ hôi thường là dương hư, khí hư, khí huyết hư, gây ra mồ hôi trộm thường là âm hư hoặc âm và khí hư. Ngoại tà gây ra mồ hôi thường là phong thấp, ôn nhiệt, thấp nhiệt.

Trong điều trị về nguyên tắc phải chữa nguyên nhân, nếu có hư thì phải bổ, nếu do ngoại tà thì phải tả, đồng thời phải bù tân dịch bị thoát ra ngoài.

Cụ thể như sau:

- Ban ngày, vô cớ ra mồ hôi, đồng thời có sợ gió sợ lạnh, dễ bị cảm, thường là do vệ khí hư, cần bổ vệ khí và khu phong. Phương thuốc hay dùng là Ngọc bình phong tán gồm: hoàng kỳ 8g, bạch truật 16g, phòng phong 8g sắc uống. Mồ hôi cũng được gọi là "tâm dịch" (dịch của tâm), vì vậy nên thêm thuốc để bổ tâm âm tâm khí và liễm âm khí gồm các vị: đảng sâm hoặc sa sâm 10g, mạch môn 15g, ngũ vị tử 4g.

- Ban ngày người gầy yếu, mới ốm nặng dậy có vã mồ hôi thường do khí huyết hư. Cần phải bổ cả khí và huyết. Thường dùng phương thuốc Thập toàn đại bổ hoàn (có bán trên thị trường).

- Nếu dùng thuốc làm ra mồ hôi quá liều (xông, thuốc cảm) làm mồ hôi cứ chảy liên tục không dứt, thường do khí hư, cần phải bổ khí. Có thể ngậm những lát nhân sâm để bổ khí, mồ hôi sẽ ngừng ra.

- Nếu đẻ bị mất máu nhiều hoặc mất máu nhiều do nguyên nhân khác có vã mồ hôi hột (choáng mất máu), đó là do khí thoát theo với huyết thoát. Cần bổ gấp nguyên khí. Phương thuốc hay dùng là Độc sâm thang: nhân sâm 6-8g sắc uống.

- Nếu ngoài vã mồ hôi hột lại có thêm chân tay lạnh toát, mạch rất khó bắt, đó là do cả dương và khí đều thoát, phải bổ gấp cả dương và khí (hồi dương cứu nghịch). Phương thuốc hay dùng là Sâm phụ thang: nhân sâm 8g, phụ tử 8g sắc uống. Nếu thấy chân tay ấm lại, mạch đập rõ là đã có kết quả.

- Ban đêm ngủ say tỉnh giấc thấy: quần áo ướt, và không thấy mồ hôi ra nữa gọi là mồ hôi trộm (đạo hãn). Thường do âm hư, cần bổ âm. Thường dùng phương thuốc Lục vị hoàn (có bán ở thị trường).

Ở trẻ con ra mồ hôi trộm, Hải Thượng Lãn Ông còn dùng phương thuốc kinh nghiệm sau: nhân sâm, phục linh, toan táo nhân lượng bằng nhau, tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 3g, ngày 3 lần uống với nước cơm.

- Với chứng ra mồ hôi không phân biệt tự hãn hay mồ hôi trộm, Tuệ Tĩnh dùng ngũ bội tử tán mịn hòa với nước đắp rốn băng lại để 1 đêm.

- Với chứng ra mồ hôi do ngoại tà, thương hàn luận có cách chữa sau: nếu ngoại tà vào kinh thái dương dùng phương thuốc Quế chi thang; nếu vào kinh thiếu dương dùng phương thuốc Tiểu sài hồ thang; nếu vào kinh dương minh dùng phương thuốc Bạch hổ thang. Nếu bị sốt dịch, trong người bồn chồn, mồ hôi ứ ra nhơm nhớp không dứt, cần phải bổ khí dưỡng âm, nên dùng sinh mạch tán (như ở trên) thêm táo tàu, sinh địa.