CHẢY MÁU MŨI... CÓ NGUY HIỂM
KHÔNG?
BS. PHẠM THẰNG
Viện Tai Mũi Họng
Chảy máu mũi là một trong những cấp cứu thường gặp nhất trong chuyên khoa
tai mũi họng. Chảy máu mũi thường làm cho bệnh nhân hoảng hốt và những người
xung quanh hoang mang, nhưng rất may mắn là 90% trong tổng số chảy máu mũi
nói chung là loại chảy máu mũi giản đơn, máu có thể tự cầm hoặc có thể xử lý
một cách dễ dàng, khoảng 10% số còn lại cần phải có những xử lý của chuyên
khoa tai mũi họng, đôi khi phải truyền máu, nếu không kịp thời sẽ dẫn đến tử
vong. Trái với loại chảy máu nặng này cũng tồn tại một loại chảy máu nhẹ chỉ
"lờ lờ máu cá" từng lúc, lại là 1 trong những triệu chứng của bệnh ung thư
vòm họng: một trong những loại ung thư phổ biến nhất ở Việt Nam.
1. Tại sao máu mũi dễ chảy?
Hệ thống mạch máu trong mũi rất phong phú. Có thể nói ít có vùng nào trong
cơ thể lại được tưới máu nhiều như ở mũi. Cả hai hệ thống mạch máu lớn nhất
ở vùng đầu cổ là động mạch cảnh trong và động mạch cảnh ngoài đều tưới máu
cho mũi, hệ thống tĩnh mạch cũng hết sức phong phú, đặc biệt ở cuống mũi
dưới còn có hệ thống tĩnh mạch, nối thông với nhau tạo thành những hồ máu
(mà từ chuyên môn gọi là thể hang), mỗi khi máu dồn đến làm nhiệm vụ sưởi ấm
luồng không khí chúng ta hít vào khi trời lạnh giá. Tuy nhiên khi mũi bị
viêm thì cũng chính cơ chế này làm chúng ta nghẹt mũi.
Bình thường trong mũi chúng ta phần trước dưới của vách ngăn cách cửa mũi
khoảng 1 cm về phía sau có một vùng dầy đặc các mạch máu nhỏ li ti, được
chuyên khoa tai mũi họng gọi là điểm mạch. Sẵn sàng chảy máu mỗi khi có va
chạm nhẹ. Ví dụ như hắt hơi, hoặc ngoáy mũi, đặc biệt là trên những bệnh
nhân có vẹo vách ngăn.
2. Những nguyên nhân gây ra chảy máu mũi
Có rất nhiều nguyên nhân
1. Khối u: bất kỳ một khối u lành hay u ác tính đều có thể gây chảy máu
mũi.
* Ung thư vòm họng: Đây là một loại ung thư thường gặp nhất trong
chuyên khoa tai mũi họng, chiếm tỷ lệ cao nhất trong ung thư đầu cổ và đứng
thứ 3 trong tất cả các loại ung thư. Hơn nữa Việt Nam là nước nằm trong vùng
có nguy cơ cao nhất về ung thư vòm họng (bao gồm phía Bắc Việt Nam, các tỉnh
phía Nam Trung Quốc). Đặc điểm của chảy máu mũi là: chảy kiểu lờ lờ máu cá
mỗi khi sì mạnh và hắt hơi, rất hiếm khi chảy thành từng giọt, tuy nhiên
thường kèm theo ù tai, nhức nửa đầu cùng bên, đặc biệt là khi xuất hiện hạch
cổ cùng bên thì ít khi lầm lẫn được với bệnh khác. Tuy vậy đến giai đoạn này
thì không còn gọi là sớm nữa, một điều khó khăn cho việc phát hiện ung thư
vòm là vùng vòm họng ở ra sau rất khó khám và dễ bị bỏ qua, hơn nữa các
triệu chứng của nó đều là triệu chứng "mượn" tức là nó lại biểu hiện ở nơi
khác như tai (ù tai, nghe kém), mũi (sì máu mũi), đầu (đau nửa đầu), mắt
(lác mắt).
Ngoài ung thư vòm: còn có ung thư xoang, ung thư tế bào ngửi... nhưng hiếm
gặp hơn.
* U lành, u xơ vòm mũi họng: Loại u này chỉ gặp ở trẻ trai tuổi dậy
thì chảy máu mũi thường là dấu hiệu đầu tiên ở 1/3 số trường hợp, loại này
máu chảy nhiều thành từng giọt, thành dòng và làm cho bệnh nhân xanh xao vì
thiếu máu, một số trường hợp cần phải truyền máu. Do vậy đứng trước một
thiếu niên nam hay chảy máu mũi nhiều kèm theo ngạt mũi (lúc đầu là 1 bên)
chúng ta phải nghĩ tới u xơ để loại trừ nó, và cách điều trị duy nhất hiệu
quả là phẫu thuật cắt bỏ u đi.
? Các viêm và dị ứng mũi xoang và đường hô hấp trên cũng có thể
gây ra chảy máu mũi.
Từ lâu người ta đã đưa ra nhận xét chảy máu mũi thường xảy ra trong một số
bệnh nhiễm khuẩn hoặc virus toàn thân.
Trẻ nhỏ cũng thường bị chảy máu trong những trường hợp viêm cấp hoặc mạn
tính ở đường hô hấp trên.
? Các bệnh về máu và mạch máu
Có nhiều bệnh do trong cơ thể thiếu một số yếu tố nào đó cần thiết cho cơ
chế đông máu nên rất dễ bị chảy máu, trước hết là chảy máu mũi.
Ngoài ra, các bệnh bạch cầu cấp (ung thư máu) cũng rất hay gây ra chảy máu.
Loại này thường chảy nhiều lần, và khó cầm máu bằng các biện pháp giản đơn,
người bệnh cần phải được khám chuyên khoa và xét nghiệm máu mới chẩn đoán ra
bệnh.
Riêng mối liên hệ giữa cao huyết áp và chảy máu mũi người ta đã nhận xét
khoảng từ 30-40% số người bị cao huyết áp có chảy máu mũi, đặc biệt là khi
bị xúc động. Đặc điểm của chảy máu mũi xuống mồm (ra đằng trước ít hơn),
bệnh nhân có thể nhổ ra ngoài hoặc nuốt vào bụng, sau đó khoảng 30-45 phút
thì lại nôn ra toàn máu lẫn dịch dạ dày gây kinh hoàng cho những người xung
quanh. Nhưng cũng có một quan điểm làm an lòng những người bị cao huyết áp,
quan điểm này cho rằng khi cao huyết áp bị chảy máu mũi thì cũng coi như
hiện tượng xả "xupáp" khi áp lực mạch máu quá cao thà chảy máu mũi còn hơn
chảy máu não. Tuy vậy khi có chảy máu mũi trên bệnh nhân cao huyết áp cũng
cần phải xử lý cầm máu nhanh gọn, vì hiện nay chúng ta đã có những loại
thuốc khống chế huyết áp rất có hiệu quả.
4. Chấn thương: Các chấn thương ở vùng tầng giữa của mặt, đặc biệt
là vùng tháp mũi đều dễ gây chảy máu mũi. Đặc biệt có những người rất nhạy
cảm với chấn thương. Chỉ cần lau mặt hơi mạnh tay hoặc ngoáy gãi trong lỗ
mũi là đủ gây chảy máu, phải chăng đây là lời lý giải tại sao "vuốt mặt phải
nể mũi". Đối với những người này khi khám mũi thường có loét trong mũi (đặc
biệt là loét ở vùng điềm mạch) hoặc vẹo vách ngăn.
5. Do căn nguyên nội tiết
Chảy máu cam do nguyên nhân nội tiết.
Từ xa xưa y học đã biết phụ nữ có thai trong những tháng đầu dễ bị chảy máu
mũi do xung huyết ở niêm mạc mũi. Người ta cũng còn nhận xét có những chảy
máu mũi liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt.
Gần đây nguyên nhân nội tiết của chảy máu mũi lại được xác định thêm khi
người ta áp dụng có kết quả bước đầu thuốc nội tiết để điều trị một số
trường hợp chảy máu mũi do u xơ vòm mũi họng.
6. Chảy máu mũi vô căn. Có những chảy máu mũi tái đi tái lại nhiều
lần mà không tìm ra được một căn nguyên cụ thể nên gọi là chảy máu mũi vô
căn. Đặc biệt là ở trẻ em, thường xảy ra ở một trẻ bề ngoài khỏe mạnh. Chảy
máu mũi không có lý do cụ thể, hoặc sau một cái hắt hơi mạnh, hoặc đi nắng
về. Máu chảy ở điểm mạch. Thông thường máu chảy không nhiều nhưng có thể
thành giọt và tự cầm lại được, để rồi lại tái phát ở một lần sau. Điều kiện
thời tiết hình như cũng có liên quan, dễ chảy máu mũi hơn ở trời hanh khô,
hay thay đổi nhiều về áp suất khí quyển.
3. Cách xử trí trước một trường hợp chảy máu mũi
Trước một trường hợp chảy máu mũi cần phải hết sức bình tĩnh: Nếu thấy rõ
chảy máu mũi ra đằng trước thì có thể dùng ngón tay trỏ và cái bóp vào 2
cánh mũi (phần mềm của cánh mũi, chứ không phải sống mũi). Làm như vậy ép
chặt được phần điểm mạch là nơi hay chảy máu nhất (90% các trường hợp chảy
máu mũi). Ần như thế ít nhất 10 phút mới có tác dụng cầm máu. Nếu mới chảy
máu mũi và chảy ít và xảy ra trên tàu xe v.v... thì vẫn có thể ngồi trong
khi bóp cánh mũi. Nếu đã chảy nhiều cần cho nằm để tránh ngất trong khi chờ
tới bệnh viện, và nhớ để nằm nghiêng để tránh nuốt máu. Gần đây có một
phương pháp mới để tránh nuốt máu là cho người bệnh cắn một cái nút chai ở
giữa hai hàm răng (vì ở tư thế há mồm người bệnh khó nuốt máu vào bụng hơn.
Nếu máu chảy nhiều và không cầm thì cần đưa người bệnh tới bệnh viện gần
nhất để các bác sĩ tai mũi họng can thiệp bằng các biện pháp tích cực.
Và người bệnh sau khi đã được cầm máu, hoặc là tự cầm máu thì cũng cần đến
bệnh viện khám để xác định nguyên nhân chảy máu của mình. Đó là một chảy máu
vô căn hay là chảy máu này là triệu chứng của một bệnh gì khác ví dụ chảy
máu mũi do cao huyết áp, hoặc là chảy máu này là biểu hiện đầu tiên của một
khối u vẫn còn kín đáo của vùng vòm mũi họng.
