VẸO VÁCH NGẮN MŨI
BS. PHẠM THẰNG
Từ hơn 300 năm trước người ta đã biết vẹo vách ngăn mũi (VVNM) là một trong
những nguyên nhân của ngạt mũi. Gần đây, người ta còn phát hiện ra VVNM là
một trong những nguyên nhân của đau nửa đầu, chảy máu mũi tái phát, ngủ
ngáy, viêm nhiễm đường hô hấp trên tái phát, viêm xoang và nó cũng là một
trong những nguyên nhân của hội chứng xuất tiết của mũi sau tức là người
bệnh luôn thấy và cảm thấy có một dòng dịch chảy từ mũi xuống họng, làm
người bệnh phải khịt khạc suốt ngày và thường được quy về một nguyên nhân
duy nhất là viêm xoang sau, một bệnh rất khó chữa hiện nay.
Vách ngăn mũi nằm ở đâu?
VNM là tấm vách được cấu tạo bằng sụn ở phía trước và phần xương ở phía sau
chiều dài xấp xỉ ngón tay chỏ của bạn. Nếu bạn dùng ngón chỏ và ngón cái thò
sâu vào 2 lỗ mũi thì phần bạn cảm thấy giữa 2 ngón tay đó chính là phần sụn
của vách ngăn.
Tại sao VNM bị vẹo?
VVNM được giải thích là do sự phát triển không đều giữa vách ngăn và khung
xương của nó: nghĩa là vòm mũi và đáy hốc mũi, chúng ta hình dung vách ngăn
bức tranh còn khung xuống là khung bức tranh nếu bức tranh lớn hơn khung
tranh thì sẽ làm cho bức tranh bị vẹo.
Nguyên nhân thứ hai gây VVNM là do chấn thương, chúng ta đã biết mũi là
phần nhô cao nhất của mặt mà đa số các chấn thương mũi đều dồn xuống vách
ngăn, phải chăng tạo hóa đã khôn ngoan khi cấu tạo phần trước của vách ngăn
không phải bằng xương mà bằng sụn (mềm dẻo hơn xương) để giảm đi những tổn
thương khi có những tác động mạnh lên mũi.
Triệu chứng của VVNM và cơ chế gây bệnh của vẹo vách ngăn mũi. Tùy
thuộc vào vị trí mà VVN ảnh hưởng đến hoạt động của mũi:
1. Ngạt mũi: Thường là ngạt một bên, tuy nhiên ngạt có thể từng lúc,
vì độ thông thoáng của hốc mũi còn phụ thuộc vào tình trạng của cuống mũi,
trong trường hợp cuống mũi phù nề do dùng thuốc nhỏ mũi kéo dài thì phẫu
thuật chỉnh hình vách ngăn mũi trở nên ít có hiệu quả nếu không can thiệp
vào cuống mũi.
2. Đau: Trong niêm mạc mũi có đầy những nhánh của 3 loại thần kinh:
thần kinh tam thoa (cảm giác), thần kinh giao cảm (co thắt mạch máu), thần
kinh phó giao cảm (giãn mạch máu và xuất tiết). Ngoài ra còn có thần kinh
khứu giác giúp chúng ta cảm nhận về mùi. Đau trong VVNM là do phần vẹo của
vách ngăn tùy vào cuống mũi gây kích thích vào nhánh thứ 2 của dây thần kinh
tam thoa. GS. Võ Tân Cự - Chủ tịch ngành Tai Mũi Họng Việt Nam đã mô tả cơn
đau do VVNM trong sách giáo khoa về TMH "Nó xảy ra sau khi bị cảm cúm kéo
dài. Bệnh nhân đau sâu ở giữa hai hố mắt, lan về phía sau đầu (vùng chẩm),
thường đau nửa bên đầu, nhưng cũng có khi đau cả hai bên, đau âm ỉ suốt
ngày, đến tối đi ngủ thì quên đau, sáng thức dậy đau trở lại. Những hôm trời
nóng hoặc lạnh nhiều, hoặc lúc thấy kinh nguyệt cơn đau tăng lên".
Tất nhiên đau đầu thường do nhiều nguyên nhân, làm thế nào để biết đau đầu
là do VVNM? Khi bạn đến bác sĩ chuyên khoa TMH, bác sĩ sẽ đặt thuốc tê vào
vùng đối diện chỗ vẹo VNM thì bạn sẽ cảm thấy hết nhức đầu và nhẹ nhõm. Còn
GS. Stanley (Mỹ) thì khuyên nếu bạn nằm nghiêng về phía vách ngăn không vẹo
(bên mũi không ngạt) thì đau đầu (nếu là do vách ngăn) sẽ giảm đi.
3. Xuất tiết mũi sau: Khi vách ngăn mũi vẹo tì vào vách mũi xoang
trong những thể vẹo cao, phần vẹo này bịt một phần lỗ thông (lỗ ostrum) của
xoang hàm, xoang trán, xoang sàng trước. Đặc biệt là khi người bệnh còn có
quá phát cuống mũi, hay phù nề niêm mạc mũi trong viêm mũi dị ứng, viêm mũi
vận mạch, thì vẹo vách ngăn đã làm cản trở dòng chảy bình thường của dịch
nhầy của các khoang này khi bị viêm, VVNM đã làm cho người bệnh rất khó,
hoặc không xì mũi ra phía trước được chỉ còn cách khịt xuống miệng rồi nhổ
ra ngoài: dịch nhầy chảy xuống họng quá mức bình thường và kéo dài là một
nguyên nhân của viêm họng, và làm cho người bệnh rất hay buồn nôn (đặc biệt
là khi đánh răng), tiếp theo là quá trình viêm nhiễm đường hô hấp trên loại
viêm nhiễm này rất khó điều trị.
4. Chảy máu mũi: Người ta thường thấy CMM ở bên mũi ngạt nhiều nhất,
GS. Stanley giải thích: do cửa mũi bên đó bị khô hơn (do hốc mũi hẹp hơn thì
vận tốc khí hít vào cao hơn).
5. Ngủ ngáy và kém ngủ mất ngủ: Gần đây trên thế giới xuất hiện
nhiều công trình nghiên cứu về ngáy, thực ra ngủ ngáy không phải là ngủ say,
mà chỉ là giấc ngủ nông, rất dễ tỉnh giấc và gây mệt mỏi cho ngày hôm sau.
Người ta nhận thấy ngủ ngáy là tiền triệu của các bệnh tim mạch về sau này.
Ngủ ngáy là do 2 nguyên nhân chính:
- Hẹp khẩu kín ở khu vực mũi, họng (polýp mũi, vẹo vách ngăn, quá phát
amidal, lưỡi gà, màn hầu dài và rộng).
- Giảm trọng lực cơ ở vùng màn hầu, đáy lưỡi.
Trong trường hợp đặc biệt là vẹo kiểu hình chữ S làm ngạt mũi cả 2 bên thì
làm cho mùi vị khó mà lọt đến vùng tế bào ngửi nằm ở vùng trần của hốc mũi,
tuy nhiên kém ngửi này thuộc loại kém ngửi dẫn truyền có khả năng phục hồi
cao sau khi được phẫu thuật chỉnh hình vách ngăn.
Thái độ xử trí
Chúng ta đã biết một số rất lớn các trường hợp vẹo vách ngăn hoàn toàn được
cơ thể thích nghi.
Ở Việt Nam hiện nay chỉ được mổ chỉnh hình vách ngăn trong các trường hợp
sau:
1. Ngạt mũi nguyên nhân do vách ngăn.
2. Đau đầu nguyên nhân do vách ngăn.
3. Vách ngăn cản trở cho phẫu thuật nội soi xoang.
Ở Mỹ hiện nay còn mở rộng chỉ định trong một số trường hợp chảy máu mũi, và
ngủ ngáy do nguyên nhân vách ngăn.
Phẫu thuật vách ngăn
Cách đây gần 300 năm, người ta đã nghĩ ra cách điều trị VVNM - Quelmalz -
người Pháp đã khuyên người bệnh, hàng ngày lấy ngón tay đẩy vào chỗ vẹo với
mục đích chỉnh lại phần vẹo. Hơn 100 năm sau vào năm 1875 Adam người Anh đã
sử dụng phương pháp: "đập vỡ" chỗ vẹo sau đó nẹp lại theo vị trí thẳng. Đến
năm 1882: Igal mổ cắt đi mảnh sụn vẹo ở vách ngăn, tác giả này đã mở ra một
kỷ nguyên mới cho mổ chỉnh hình vách ngăn nhưng ông đã lấy cả đi phần niêm
mạc ở vách ngăn mũi như vậy làm thủng vách ngăn nghĩa là mũi chúng ta có thể
xỏ một sợi dây từ bên lỗ mũi này sang lỗ mũi bên kia giống như mũi trâu.
Phải đợi đến 1904 Freer va Killian cùng đưa ra một kỹ thuật mổ gọi là xén
vách ngăn dưới niêm mạc, tức là sau mổ vách ngăn hết bị vẹo nhưng không bị
thủng từ bên này sang bên kia, kỹ thuật này vẫn còn được sử dụng đến ngày
nay trong một số trường hợp. Đến 1957 Goldman người Mỹ nhận thấy nhược điểm
của kỹ thuật Killian là ở một số bệnh nhân người châu Âu sau mổ bị sụp sống
mũi (mũi người Âu rất cao) do phần sụn vách ngăn lấy đi quá nhiều, nhất là
phần phía trước và phần phía trên của vách ngăn mũi. Ông ta đã triển khai
một kỹ thuật mổ mới là: lấy toàn bộ phần sụn bị vẹo, sửa sang, tỉa tót lại
sau đó trở lại chỗ cũ và khâu cố định. Kỹ thuật này sau đó được phổ biến ra
toàn thế giới và ở Việt Nam trong nhiều năm gần đây.
Tóm lại VVNM là một dị tật rất thường gặp, ngoại trừ những trường hợp vẹo
nặng cần phải phẫu thuật (đây là một phẫu thuật không phải là lớn không để
lại sẹo) thì tất cả những vẹo nhỏ (gai, mào vách ngăn) chỉ trở nên phiền
phức nếu có phù nề cuống mũi kéo dài. Phù nề cuống mũi thường do nguyên
nhân: khi bị cảm cúm không giữ gìn cẩn thận (như hút thuốc lá, rượu bia, ăn
mặc không đủ ấm hoặc không thích hợp với máy lạnh). Nếu bạn biết giữ gìn bạn
có thể chung sống tốt lành với một cái mũi bị vẹo vách ngăn.
