VIÊM TAI GIỮA Ở TRẺ NHỎ
Thạc sĩ - BS VÕ THANH QUANG
Viện Tai Mũi Họng Trung ương
Viêm tai giữa (VTG) ở
trẻ nhỏ được xếp vào nhóm bệnh viêm đường hô hấp trên. Đây là một trong
những bệnh rất thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi với nhiều
hậu quả xấu. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn
đến biến chứng nguy hiểm hoặc để lại di chứng nặng nề, rất khó khắc phục,
ảnh hưởng đến sức nghe của trẻ. Việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời, đúng
đắn, đóng vai trò quyết định trong tiên lượng bệnh, phòng ngừa biến chứng và
các hậu quả lâu dài đối với trẻ.
1. Tai giữa là gì?
Tai được chia làm 3 phần:
tai ngoài, tai giữa và tai trong
- Tai ngoài: Gồm vành tai và ống tai ngoài.
- Tai giữa: Gồm màng tai và một hốc xương gọi
là hòm tai. Màng tai (còn gọi là màng nhĩ) là một màng mỏng hình bầu dục,
lõm ở giữa, nằm hơi nghiêng ra sau, ngăn cách hoàn toàn ống tai ngoài và tai
giữa, bịt lên hòm tai như màng trống bịt vào tang trống. Màng tai tuy có lớp
xơ ở giữa tương đối chắc, nhưng lại rất dễ bị phá hủy gây thủng khi có viêm
nhiễm hoặc ứ đọng dịch trong tai giữa. Màng tai cũng dễ bị rách thủng khi có
các chấn thương cơ học (chọc, ngoáy vào tai), chấn thương áp lực (lặn sâu,
bị tát vào tai, sức ép do bom đạn...) hoặc chấn thương âm.
Trong hòm tai có các
xương con nối khớp với nhau rất tinh tế (xương búa, xương đe, xương bàn
đạp). Màng nhĩ và các xương con hợp thành hệ thống màng nhĩ - xương con có
tác dụng khuyếch đại và dẫn truyền những rung động của sóng âm từ môi trường
(ống tai ngoài) vào tai trong.
- Tai trong: Chính là đầu mối thần kinh tiếp
nhận các tín hiệu âm thanh truyền qua dây thần kinh thính giác (dây số VIII)
lên não, và nhờ đó mà người ta nghe được. Tai trong nằm trong một hốc xương
có hình xoắn 2 vòng rưỡi nên gọi là ốc tai.
Tai giữa đóng vai trò đặc
biệt quan trọng trong cơ chế sinh lý nghe, nhất là hệ thống màng nhĩ - xương
con. Bất kỳ một trục trặc nào trong hệ thống này (thủng màng nhĩ, cứng khớp
giữa các xương con, tiêu hỏng 1 trong các xương con, ứ đọng dịch trong hòm
tai...) đều gây nên gián đoạn sự dẫn truyền sóng âm vào tai trong và dẫn đến
nghe kém hoặc điếc.
2. Viêm tai giữa là
gì? Tại sao trẻ em hay bị viêm tai giữa?
Viêm tai giữa ở trẻ em
thường là viêm cấp do nhiễm trùng hoặc ứ đọng dịch trong hòm tai mà thành.
Do đặc điểm giải phẫu và sinh lý của trẻ em có nhiều điểm khác biệt với
người lớn, nên trẻ em thường hay bị VTG cấp hơn:
- Trẻ em hay bị viêm mũi
họng, vi khuẩn sẽ từ các ổ viêm này lan lên tai gây nên VTG.
- Ở trẻ em, vòi nhĩ (vòi
Ơ-xtat, nối hòm tai và họng mũi) ngắn hơn, khẩu kính lớn hơn ở người lớn nên
vi trùng và các chất xuất tiết ở mũi họng rất dễ lan lên tai giữa, nhất là
khi em bé nằm ngửa thì tai sẽ ở vị trí thấp hơn mũi họng, nếu em bé khóc,
vòi nhĩ sẽ mở rộng thêm làm cho các chất xuất tiết ở mũi họng theo đó chảy
vào hòm tai.
- Hệ thống niêm mạc đường
hô hấp (niêm mạc mũi họng, niêm mạc hòm tai, niêm mạc khí phế quản...) ở trẻ
em rất nhạy cảm, rất dễ phản ứng với những kích thích hóa, lý và cơ học bằng
hiện tượng xuất tiết dịch, làm cho dịch ứ đọng nhiều trong hòm tai gây VTG.
3. Viêm tai giữa nguy
hiểm như thế nào?
VTG cấp ở trẻ nhỏ có thể
gây thủng màng nhĩ, làm tiêu xương, gián đoạn chuỗi xương con... ảnh hưởng
đến sức nghe của trẻ. Trẻ bị nghe kém, nhất là từ khi chưa phát triển lời
nói, sẽ dẫn đến rối loạn ngôn ngữ (nói ngọng, nói không rõ âm, từ...) làm
giảm sút nghiêm trọng chất lượng giao tiếp xã hội sau này của trẻ.
Nặng hơn nữa là những
biến chứng nhiễm trùng, nhiều khi ảnh hưởng đến tính mạng: VTG cấp có thể
dẫn đến những biến chứng sọ não cực kỳ nguy hiểm như viêm màng não, áp xe
não do tai, viêm tắc tĩnh mạch bên, do viêm nhiễm lan từ trần hòm tai lên
não hoặc gây liệt dây thần kinh mặt (dây số VII).
4. Làm thế nào để phát
hiện sớm VTG ở trẻ nhỏ?
VTG ở trẻ nhỏ thường biểu
hiện bằng các triệu chứng sau:
- Trẻ sốt, thường là sốt
cao 39-40oC, quấy khóc nhiều, bỏ bú, kém ăn, nôn trớ, co giật...
- Nếu là trẻ lớn, sẽ kêu
đau tai, còn trẻ nhỏ chỉ biết lắc đầu, lấy tay dụi vào tai.
- Rối loạn tiêu hóa: trẻ
đi ngoài lỏng, nhiều lần, xuất hiện gần như đồng thời với triệu chứng sốt.
Tóm lại tất cả các em bé
bị sốt không rõ nguyên nhân, những trẻ nhỏ bị tiêu chảy và nôn... đều phải
được khám kỹ càng về tai mũi họng để có thể phát hiện sớm được bệnh VTG cấp.
Nếu không được phát hiện
và điều trị kịp thời, vài ngày sau (2-3 ngày) bệnh sẽ tiến triển sang giai
đoạn vỡ mủ do màng tai bị thủng, mủ tự chảy ra ngoài qua lỗ tai với các biểu
hiện sau:
- Trẻ đỡ sốt, bớt quấy
khóc, ăn được, ngủ được.
- Hết rối loạn tiêu hóa,
đi ngoài trở lại bình thường.
- Không kêu đau tai nữa.
Các bà mẹ tưởng chừng như
bệnh đã lui nhưng thực ra VTG đã bắt đầu chuyển sang giai đoạn mạn tính, với
1 dấu hiệu rất quan trọng: chảy mủ tai.
Nếu vẫn không được điều
trị bệnh sẽ diễn biến thành VTG mạn tính hoặc viêm tai - xương chũm mạn
tính, dẫn đến rất nhiều hậu quả xấu sau này cho trẻ, cùng với nguy cơ biến
chứng có thể xảy ra vào bất kỳ lúc nào.
5. Điều trị viêm tai
giữa như thế nào?
Việc chẩn đoán và điều
trị VTG ở trẻ nhỏ nhất thiết phải do các thầy thuốc chuyên khoa có kinh
nghiệm tiến hành. Tùy theo từng giai đoạn của bệnh mà có cách điều trị khác
nhau.
- Giai đoạn đầu, khi màng
nhĩ chưa thủng, thường phải dùng kháng sinh, hạ sốt, giảm đau, chống viêm và
giảm xung huyết màng nhĩ, sát trùng mũi họng. Ngoài ra nếu trẻ bị rối loạn
tiêu hóa nặng thì cần được phối hợp điều trị bởi các thầy thuốc nhi khoa.
Nếu khám thấy màng nhĩ viêm đỏ, phồng, chứng tỏ có nhiều dịch viêm ứ đọng ở
hòm tai thì phải chích rạch màng nhĩ, chủ động tháo bỏ dịch mủ trong tai
giữa ra ngoài, không nên để cho mủ tự vỡ, làm thủng màng nhĩ hoặc lan vào
xương chũm. Nói chung, trong trường hợp nghi ngờ có mủ thì nên chích rạch
màng nhĩ sớm, thà chích rạch sớm còn hơn là chích rạch quá muộn. Vết chích
sẽ tự liền lại rất nhanh sau 1-2 ngày.
- Giai đoạn muộn, màng
nhĩ đã thủng; ngoài các thuốc điều trị toàn thân, cần phải tiến hành làm
thuốc tai hàng ngày tại các cơ sở tai mũi họng. Trẻ sau đó phải được theo
dõi tình hình lỗ thủng màng nhĩ bởi các thầy thuốc chuyên khoa.
6. Một số lời khuyên
dành cho các bà mẹ
- Luôn giữ vệ sinh sạch
sẽ mũi, họng cho trẻ nhỏ.
- Khi trẻ nôn trớ, không
nên đặt trẻ nằm đầu thấp vì chất nôn dễ tràn vào tai giữa theo vòi Ơ-xtat.
- Khi gội đầu cho trẻ,
không nên hạ thấp đầu trẻ quá, trẻ khóc nước bọt sẽ chảy qua vòi Ơ-xtat vào
tai giữa.
- Trẻ hay bị viêm mũi,
thò lò mũi, V.A... cần phải được điều trị dứt điểm vì đó là nguồn gốc gây
bệnh VTG.
- Khi có nghi ngờ trẻ bị
VTG, cần đưa đi khám thầy thuốc chuyên khoa tai mũi họng có kinh nghiệm
ngay. Tuyệt đối không được tự điều trị.
- VTG là một bệnh dễ tái
phát, vì thế trẻ cần được theo dõi thường xuyên ở các cơ sở tai mũi họng.
