VIÊM MŨI DỊ ỨNG
BS. TRẨN KHẢI MINH
Theo Meicine Net 1998
đây là một bệnh rất thường gặp. Bên Mỹ có đến 1/5 số dân mắc bệnh,
tốn hơn 1 tỷ đô la cho chữa trị kèm theo hàng triệu ngày công, ngày học phải
bỏ. Nhiều người đánh giá sai, thường cho là bệnh cảm mãn tính nhưng thật ra
là bệnh viêm mũi dị ứng.
Triệu chứng bệnh thường là chảy nước mũi do phù nề niêm mạc mũi, ách
xì cả tràng đặc biệt vào lúc sáng sớm mới tỉnh giấc chưa bước xuống giường,
mũi và mắt ngứa, chảy nước mắt. Viêm mũi dị ứng hay dẫn đến viêm xoang hoặc
bệnh suyễn về sau này. Nhiều người bệnh thấy rất khó làm việc, khó tập trung
suy nghĩ công việc.
Hiện tượng dị ứng xảy ra một khi hệ miễn dịch cơ thể tấn công một chất vô
hại gọi là kháng nguyên (allergen) xâm nhập cơ thể. Hệ miễn dịch sẽ kêu gọi
đến immunoglobulin hay IgE nhằm chống lại các kháng nguyên. Các mạc bào hay
mast cells lân cận bị tổn thương thải ra histamine. Chất này rất kích thích,
gây ngứa ngáy, sưng nề, thoát nước từ tế bào. Chất này còn làm co thắt thành
cuống phổi gây khó thở thường có trong bệnh suyễn.
Nhiều cây, cỏ, bông cỏ sản sinh ra các protein rất nhỏ gọi là phấn hoa
không thấy phát tán trong không khí nhờ gió, lại là kháng nguyên cực mạnh.
Các phấn hoa khu trú ở màng nhầy mũi, một phần bộ máy hô hấp, gây ra viêm
mũi dị ứng. Bệnh thường xảy ra vào mùa xuân, hè thời có nhiều loài hoa nở
nhất. Nước ta, bệnh thường có vào mùa mưa lạnh, ẩm ướt. Ở bên Mỹ có 75% là
dị ứng bông cỏ, 50% với cỏ và 10% với cây. Thức ăn ít khi nào gây ra bệnh
này.
Tránh các tác nhân gây dị ứng là quan trọng làm giảm triệu chứng, cả
môi trường cũng vậy. Nhận ra các kháng nguyên này thật không dễ dàng nên cần
làm test da như sau: dùng kim vô trùng đặt trên da một chất nghi ngờ dị ứng
và làm trầy da nhẹ. Nếu da sưng đỏ thì tác nhân này rất có thể là thủ phạm
gây dị ứng.
Nhiều bệnh nhân đáp ứng tốt với chất kháng histamine: chống lại histamine
thải ra trong dị ứng, nhưng không ngăn chặn cuộc chiến giữa IgE và kháng
nguyên và hay làm khô miệng và buồn ngủ. Những thuốc mới ít gây buồn ngủ
nhưng kém hiệu quả hơn. Cần báo với BS một khi có bí tiểu, tim đập nhanh hay
vấn đề khác. Các chất co mạch giảm phù nề niêm mạc khiến dễ thở, có thể dùng
uống hay xịt giảm được triệu chứng nhưng không trị được nguyên nhân. Thuốc
nhỏ mũi, xịt có chất co mạch không nên dùng quá 5 ngày nếu không có chỉ định
của BS. Nếu dùng lâu thuốc co mạch, bệnh thường tái phát nặng hơn một khi
ngưng thuốc. Một vài bệnh nhân cần đến thuốc đặc biệt hơn như corticoid,
cromolyn, ipratropium dạng xịt. Các thuốc này không gây lệ thuộc, bệnh tăng
thêm như thuốc co mạch. Các thuốc xịt có corticoid hiệu quả làm giảm phù nề,
ách xì và chảy nước mũi.
Corticoid có thể ngưng cuộc chiến bằng cách ngăn thành lập những chất hóa
học trong dị ứng. Cromolyn dùng tốt trước khi hiện tượng dị ứng xảy ra, là
một chất kháng viêm nhưng không mạnh bằng corticoid, để phòng ngừa.
Ipratropium dạng xịt tốt khi bị chảy nước mũi quá nhiều nhưng không ngăn
hiện tượng dị ứng. Dù là một dẫn xuất atropine rất an toàn nhưng cũng cẩn
thận với người nhạy cảm atropine. Xịt nhiều mũi quá thường thỉnh thoảng làm
chảy máu cam.
Nếu chất kháng histamine và thuốc xịt mũi không hiệu quả thì phương thức
điều trị giải mẩn cảm hay miễn dịch liệu pháp được đặt ra. Dù cơ chế chưa
được rõ nhưng khi chích liều kháng nguyên cực nhỏ tăng dần lên ngăn chận
cuộc chiến, giảm bớt sức mạnh của IgE và hậu quả trên các mạc bào. Phương
pháp ấy khá hiệu quả với dị ứng phấn hoa, lông mèo, mạt cưa. Điều phiền phức
là phương pháp miễn dịch đòi hỏi từ 6 tháng đến một năm mới có hiệu quả.
Chích kháng nguyên cần từ 3 đến 5 và cần đến thường xuyên. Thành công của
phương pháp này là làm giảm triệu chứng đến 80% kéo dài nhiều năm nhưng
không phải suốt đời. Mặc dù hiếm gặp những phản ứng dị ứng nặng vẫn xảy ra
nên cần thực hiện bởi BS chuyên môn trên lãnh vực này.
