CAO HUYẾT ÁP VÀ CÁC TAI BIẾN

BS. DƯƠNG MINH HOÀNG

Huyết áp là áp suất của mạch máu, biểu hiện bằng hai số: số tối đa phản ảnh sức co bóp quả tim và số tối thiểu ghi nhận sức cản của thành động mạch. Muốn đo huyết áp chính xác nên sử dụng áp kế dùng tay bóp, tránh dùng loại điện tử đắt tiền, thiếu chính xác vì HA thay đổi thường xuyên sau mỗi lần đo.

Huyết áp bình thường dưới 14/9, khi nào trên 1 trong 2 số này mới cao huyết áp và 16/9 trở lên mới cần điều trị. Phân loại nặng nhẹ tùy theo con số tối thiểu của bệnh nhân: cao HA nhẹ khi số này 10, trung bình là 11 và cao HA nặng khi số này từ 12 trở lên. Như vậy, cao huyết áp 18/12 nặng hơn so với người có HA 21/10. Muốn đo huyết áp đúng cần nghỉ ngơi ít nhất 5 phút, đo ba ngày liên tiếp, mỗi ngày đo 3 cữ: sáng, trưa, chiều và mỗi cữ đo 3 lần và lấy số huyết áp trung bình ở các lần đo.

Cao huyết áp có triệu chứng như nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, mệt, khó thở... hoặc không có gì cả: rất nguy hiểm, dễ tai biến do bệnh nhân coi thường không uống thuốc. Cao huyết áp gặp ở người lớn tuổi từ 40 trở lên thường do vữa xơ động mạch: quá trình lão hóa hay tăng cholesterol máu. Người bệnh cao huyết áp cần khám BS về tim mạch, đo huyết áp, đo điện tim, chụp X quang phổi... khám đáy mắt, thần kinh, thử máu về chức năng thận.

Bệnh này tương đối ít gặp ở người trẻ tuổi nhưng khi có, cần làm thêm nhiều xét nghiệm để xác định nguyên nhân như hẹp quai động mạch chủ, hẹp động mạch thận, bướu thượng thận... Chữa đúng nguyên nhân gây ra cao huyết áp mới hết bệnh hẳn ở người trẻ được, bằng không phải uống thuốc hàng ngày suốt đời.

Cao huyết áp lâu dài ảnh hưởng trên nhiều cơ quan nhất là tim đưa đến suy tim trái, thận: suy thận mãn, mắt: làm hại mạch máu võng mô và các tai biến mạch não.

Tai biến mạch não là biến chứng nguy hiểm, gây nhiều tử vong nhất ở người cao huyết áp, có các thể lâm sàng như sau:

a. Cơn thiếu máu não thoáng qua: Bệnh nhân đột ngột té, liệt nửa người, á khẩu nhưng hồi phục hoàn toàn rất nhanh: một, hai ngày sau. Bệnh nhân khỏi không phải do BS điều trị tốt mà do căn bệnh nhẹ diễn tiến tự nhiên khỏi.

b. Xuất huyết não: Tai biến nặng nhất của những người bệnh không điều trị hoặc không theo dõi thường xuyên. Cơn xuất huyết não xảy ra đột ngột sau khi ăn tiệc, đi tiểu đêm nơi gió lùa. Bệnh nhân bị té đột ngột, hôn mê sâu, thở phì phò. Khám thấy bệnh nhân liệt nửa người, cao huyết áp, chọc nước não tủy lấy ra toàn máu. Tránh cạo gió sẽ làm tăng huyết áp, bệnh nặng thêm: dễ tử vong hơn. Tử vong bệnh này rất cao đến 90%, đa số bệnh nhân chết trong vòng 3 ngày.

c. Nhũn não: Bệnh nhân té đột ngột, liệt nửa người, á khẩu, còn tỉnh hoặc mê nhẹ, huyết áp bình thường hoặc hơi cao. Điều trị thật tích cực trong 15 ngày đầu, bệnh nhân có hy vọng phục hồi sớm. Để trễ quá nhiều tháng thương tổn thành sẹo thì khó có cơ may nào đi lại bình thường.

Người bệnh cao huyết áp nên vận động nhẹ thường xuyên, không nên chơi thể thao nặng dễ tai biến như đánh tennis, đá banh... Đi xe đạp hàng ngày làm giảm huyết áp tốt hơn đi bộ. Người bệnh không nên ăn mặn: tránh dùng thịt kho, cá kho, không nên tiệc tùng nhiều, kiêng rượu, bia thuốc lá. Kiêng các thức ăn nhiều cholesterol như thịt quay, da gà, lòng đỏ trứng, beurre, phômai, kem, chocolate, cật, gan heo, óc bò, tôm... Dùng dầu thực vật nên dùng dầu phộng, dầu đậu nành, dầu olive, dầu bắp. Lưu ý dầu cọ tuy không cholesterol lại có nhiều chất béo bão hòa.

Cao huyết áp không nên tự mua thuốc điều trị hoặc qua giới thiệu của bạn bè, không khám bác sĩ, tự ý thay đổi liều lượng. Thuốc hạ áp nào cũng có ảnh hưởng trên tim mạch có thể gây ra loạn nhịp tim. Thuốc tai biến nhiều là Inderal hay Propranolol không dùng cho người bị suyễn, tiểu đường, loét dạ dày, loạn nhịp tim. Minipress uống viên đầu tiên có thể làm ngất đi. Adalate hạ huyết áp nhanh, đôi khi gây choáng váng, tiểu nhiều nên dùng loại thải trừ chậm. Aldomet ít còn được dùng, vì nếu dùng lâu dài có thể gây bất lực. Thuốc mới ức chế chuyển hóa men dùng lâu ngày, có ảnh hưởng đến trí nhớ. Nên dùng thuốc hạ áp hàng ngày, dưới sự hướng dẫn của BS điều trị, uống suốt đời, đo HA thường xuyên tại nhà, lâu lâu nên kiểm tra lại ở bác sĩ.