XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH

BS. PHAN HỮU PHƯỚC

Thạc sĩ Lão khoa - BV NGUYỄN TRÃI

Xơ vữa động mạch còn có tên khác là vữa xơ động mạch, xơ mỡ động mạch hay nhiễm mỡ xơ mạch là một dạng phổ biến của xơ cứng động mạch. Xơ cứng động mạch (Arteriosclerosis) là rối loạn của động mạch đặc trưng bởi tiến trình dầy và cứng của thành động mạch làm giảm hoặc mất tuần hoàn qua động mạch. Dạng phổ biến của xơ cứng động mạch là xơ mỡ động mạch (atherosclerosis) đặc trưng bởi sự lắng đọng chất mỡ ở động mạch có kích thước vừa và lớn. Xơ mỡ động mạch và biến chứng của nó là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại nhiều nước tiên tiến trên thế giới. Bệnh lý ở tim, não thường là hậu quả của trực tiếp của quá trình tích tụ mỡ làm suy yếu động mạch cung cấp chất dinh dưỡng cho những cơ quan sống còn này.

Vì sao lại bị xơ vữa động mạch?

Xơ vữa động mạch là tiến trình tự nhiên trong quá trình lão hóa. Quá trình này thực sự đã xảy ra từ những năm 20 tuổi kéo dài cho đến tuổi trên 40 rõ nhất là sau 60 tuổi thì bắt đầu xuất hiện các biến chứng như thiếu máu cục bộ cơ tim gây cơn đau thắt ngực, thiếu lên não nặng hơn là tai biến mạch máu não, thiếu nuôi ở chân gây cơn đau ở chân khi đi lại nhiều... Người ta nhận thấy có những yếu tố sau đây thúc đẩy quá trình xơ mỡ động mạch: cao huyết áp, hút thuốc lá, bệnh tiểu đường, béo phì, tăng cholesterol máu và những thành phần mỡ gây hại khác trong máu. Những yếu tố khác cũng ảnh hưởng xấu đến tiến trình xơ mỡ động mạch là ít vận động thể lực, yếu tố gia đình. Tiến trình xơ mỡ động mạch ở nam nhanh hơn ở nữ, bệnh động mạch vành tim ở nam cao gấp 6 lần so với nữ ở tuổi 35 - 44.

Cần lưu ý tăng cholesterol máu không phải là nguyên nhân của xơ vữa động mạch. Nghĩa là người có cholesterol máu bình thường vẫn bị xơ mỡ động mạch.

Xơ vữa động mạch gây nguy hiểm gì?

Hậu quả của xơ mỡ động mạch là giảm lượng máu nuôi các cơ quan quan trọng trong cơ thể.

- Tại tim làm hẹp động mạch đến nuôi tim, gây ra cơn đau thắt ngực, nặng hơn là nhồi máu cơ tim.

- Tại não làm giảm lượng máu đến nuôi não, gây ra hiện tượng chóng mặt, tê người, yếu liệt, nói đớ, thậm chí là té xỉu nặng nhất là tai biến mạch máu não.

- Nếu động mạch đến nuôi chân bị ảnh hưởng, người bệnh có cảm giác đau ở chân khi đi nhiều, ngồi nghỉ chốc lát thì đỡ đau nếu đi tiếp tục thì đau xuất hiện lại. Trong y học gọi là đau cách hồi.

- Nếu động mạch đến nuôi thận bị hẹp có thể dẫn đến tổn thương thận.

- Tác hại khác là sự hình thành cục máu đông (thrombus) kết hợp với xơ mỡ động mạch có thể gây ra nguy hiểm như cục máu đông theo dòng máu đến não có động mạch não bị hẹp do xơ mỡ động mạch có thể gây tắc nghẽn làm máu không đến nuôi não được và lúc này tai biến mạch máu não xảy ra. Nếu cục máu đông chạy xuống chân gây tắc nghẽn có thể là hoại thư chân.

Điều trị xơ mỡ động mạch như thế nào?

Vì xơ mỡ động mạch là tiến trình tự nhiên trong quá trình lão hóa nên những can thiệp vào quá trình này cũng rất hạn chế. Chúng ta có thể giảm thiểu tối đa các yếu tố thúc đẩy quá trình xơ mỡ động mạch bằng các biện pháp:

- Ngừng hút thuốc lá

- Giảm cân nặng, không để bị béo phì

- Giảm cholesterol trong thức ăn

- Kiểm soát tốt bệnh tiểu đường, cao huyết áp, mỡ trong máu cao

- Khi đã có hiện tượng hẹp tắc động mạch đến nuôi tim, não, bác sĩ sẽ cho dùng thêm các loại thuốc cần thiết khác.

TẮNG CHOLESTEROL TRONG MÁU

Tăng cholesterol máu hay còn gọi là tăng mỡ trong máu, rối loạn mỡ trong máu. Trong bệnh lý này có tăng mỡ gây hại và giảm thành phần mỡ bảo vệ cho cơ thể.

Cholesterol không phải là chất hoàn toàn gây hại cho cơ thể. Chúng ta không thể sống được nếu không có cholesterol. Cholesterol là thành phần cấu tạo chủ yếu của màng tế bào, sợi thần kinh, và của nhiều nội tiết tố trong cơ thể. Ngoài ra gan còn dùng cholesterol sản xuất ra acid mật giúp ta tiêu hóa thức ăn.

Cholesterol có 2 nguồn gốc:

w Từ thức ăn hàng ngày trong thịt mỡ, trứng... chiếm 20% nhu cầu cholesterol trong cơ thể.

w Do gan tạo ra chiếm đến 80%. Gan có khả năng tổng hợp cholesterol từ những chất khác như đường đạm.

Mỡ trong máu hiện diện dưới 2 dạng chính là cholesterol và triglycerid.

Cholesterol được mang đi trong máu nhờ kết hợp với một chất có tên là lipoprotein. Có nhiều loại lipoprotein, loại có trọng lượng phân tử cao có tên là HDL, loại có trọng lượng phân tử thấp có tên là LDL, và nhiều loại lipoprotein khác mà ngày nay người ta chưa xác định được hết.

Cholesterol kết hợp với HDL được ký hiệu là HDL-c là một dạng cholesterol bảo vệ cho cơ thể chúng sống lại quá trình xơ mỡ động mạch bằng cách mang cholesterol từ trong thành mạch ra ngoài.

Trong cơ thể luôn có sự cân bằng giữa 2 quá trình gây hại và bảo vệ. Cho nên khi ta dùng từ tăng cholesterol hay tăng mỡ trong máu để chỉ tình trạng này là không chính xác mà ta phải gọi là rối loạn lipoprotein trong máu nghĩa là có tăng thành phần gây hại và giảm thành phần bảo vệ.

Như vậy khi muốn biết có bị tăng cholesterol trong máu hay không ta cần làm những xét nghiệm gì:

Xét nghiệm đầy đủ để đánh giá tình trạng mỡ trong máu gồm 4 thành phần:

- Cholesterol toàn phần

- LDL-cholesterol

- HDL-cholesterol

- Triglycerid

(cholesterol toàn phần là tổng của LDL-c và HDL-c với một số thành phần khác)

Để đánh giá xét nghiệm chúng ta cần lưu ý:

Loại mỡ trong máu	Bình thường	Không tốt
Cholesterol toàn phần LHD-c HDL-c Triglycerid	Dưới 200mg% Dưới 130mg% Trên 45mg% Dưới 160mg%	Trên 240mg% Trên 160mg% Dưới 35mg% Trên 200mg%

Khi xem kết quả xét nghiệm ta cần lưu ý sự cân bằng giữa thành phần bảo vệ và thành phần gây hại. Nếu thành phần gây hại LDL-c cao nhưng thành phần bảo vệ HDL-c cũng cao thì ít gây lo ngại. Còn nếu thành phần gây hại cao và thành phần bảo vệ thấp thì nguy hiểm hơn. Ngoài ra khi đánh giá mức độ nguy hiểm của tình trạng tăng cholesterol chúng ta phải lưu ý đến tuổi, có bệnh tim mạch hay tiểu đường, cao huyết áp đi kèm theo hay không...

Ví dụ ta thử đánh giá kết quả xét nghiệm cholesterol máu của 1 người nam 48 tuổi, cân nặng 48kg, cao 168cm nhân dịp khám sức khỏe định kỳ:

                        Cholesterol toàn phần 260mg%

                        HDL-c 60mg%

                        LDL-c 170mg%

                        Triglycerid 180mg%

Nhận xét: Có tăng không nhiều các thành phần gây hại như cholesterol toàn phần, LDL-c và Triglycerid nhưng thành phần bảo vệ còn cao HDL-c = 60mg%. Anh này không có bệnh tim mạch hay tiểu đường, tuổi cũng không cao nên chưa cần dùng thuốc điều trị hạ cholesterol vội mà có thể áp dụng phương pháp điều trị hạ cholesterol không dùng thuốc.