TRÍ NHỚ CỦA NGƯỜI LỚN TUỔI

DS. NGUYỄN HỮU ĐỨC

(Trường Đại học Y Dược TPHCM)

Theo quy luật sinh học tự nhiên, trí nhớ của người lớn tuổi bắt đầu có những biểu hiện giảm sút so với thời còn trẻ và khi tuổi càng cao, khả năng giữ lại những gì đáng nhớ trong trí não càng giảm đi nhiều.

Chúng ta nên biết khi tuổi đời càng chồng chất tất yếu sẽ dẫn đến sự biến đổi về hình thái và chức năng của các cơ quan trong cơ thể mà sự biến đổi ấy được gọi chung là quá trình lão hóa. Hệ thần kinh là nơi hoạt động của trí nhớ cũng thế, sau thời gian dài hoạt động sẽ bị lão hóa, thể hiện nhiều mặt, trước hết là khối lượng não bị giảm. Người ta ghi nhận khối lượng của não lớn nhất vào lúc 30 tuổi và giảm dần khi tuổi càng cao, nhất là sau 65 tuổi. Khối lượng não ở người lớn tuổi bị giảm là do số lượng tế bào não ngày càng ít đi cũng như mỗi tế bào có thể bị teo đi. Tuy nhiên, sự thay đổi hình thức của não, sự giảm tế bào thần kinh không quan trọng bằng sự biến đổi về mặt chuyển hóa. Trong quá trình lão hóa ở người lớn tuổi, lượng máu đến nuôi não có giảm đưa đến sự giảm tiêu thụ oxy và các chất dinh dưỡng và hậu quả tất nhiên là sự giảm tổng hợp các chất gọi là chất dẫn truyền thần kinh rất cần cho hoạt động của não. Chính sự biến đổi về hình thái và sự giảm chức năng của hệ thần kinh làm cho khả năng ghi nhớ của người lớn tuổi càng ngày càng giảm. Ở đây cũng cần ghi nhận, với những biến đổi hình thái, chuyển hóa và chức năng trong quá trình lão hóa của hệ thần kinh, tuổi đời của người lớn tuổi càng cao càng có nhiều nguy cơ xảy ra bệnh tật đối với hệ thần kinh, đưa đến những hội chứng thần kinh - tâm thần mà trong trường hợp có sự nghi ngờ về các hội chứng này, các vị cao tuổi nên được đưa đến bác sĩ chuyên khoa để tiến hành thăm khám thần kinh một cách có hệ thống và để được chữa trị thích hợp.

Như vậy, sự sút giảm trí nhớ đối với người lớn tuổi được xem như một quá trình tất yếu. Tuy nhiên, ta vẫn có thể khắc phục và hạn chế đến mức tối thiểu sự sút giảm này bằng một số biện pháp sau đây:

Trước hết, ở người lớn tuổi vẫn nên duy trì hoạt động của cơ thể hiểu theo cả hai nghĩa hoạt động về thể chất và hoạt động về trí não ở mức độ thích hợp. Có quan niệm sai lầm cho rằng người lớn tuổi càng bất động càng tốt.

Thật ra, chính sự thiếu vận động, thiếu rèn luyện thân thể đưa đến những rối loạn, kể cả rối loạn trong hoạt động của hệ thần kinh. Vì vậy, cần thực hiện chế độ rèn luyện thân thể với những động tác vừa sức như đi bộ, tập võ dưỡng sinh, thậm chí có vị lớn tuổi vẫn thường xuyên bơi lội. Chính vận động cơ thể đúng đắn sẽ điều hòa, tăng cường hiệu lực hoạt động của hệ thần kinh. Về hoạt động của trí não, người lớn tuổi vẫn có thể tiếp tục làm những việc mà trước đây vẫn làm, đòi hỏi đến khả năng ghi nhớ, nhưng cần chấp hành đúng chế độ làm việc luân phiên với nghỉ ngơi, giải trí. Tức là không nên làm việc trí óc liên tục 2-3 giờ liền mà trong khoảng thời gian ấy có những lúc thư giãn hoặc làm công việc khác vừa vận động cơ thể nhẹ nhàng vừa hít thở không khí để tư duy và trí nhớ được nghỉ ngơi (thí dụ như tưới cây, chăm sóc hoa kiểng hoặc đi bách bộ).

Thứ hai là phải biết cách bảo vệ và trau dồi trí nhớ, thay vì phải để cho "bộ nhớ" của não ghi nhớ tất cả, ta có thể giảm bớt công việc của nó bằng cách ghi vào sổ tay, lịch để bàn những điều cần nhớ để khi cần chỉ xem là nhớ lại. Trí nhớ nói chung thường có nhiều dạng. Có dạng gọi là trí nhớ thị giác, tức là người có dạng trí nhớ này nhớ rất tốt các thông tin được đọc hay được thấy. Có dạng gọi là trí nhớ thính giác, tức là nghe mới nhớ được lâu. Có dạng gọi là trí nhớ vận động tức là phải viết đi viết lại hoặc đọc lẩm nhẩm trong miệng điều gì cần nhớ thì mới nhớ được lâu. Vì vậy, ta cần xem đặc trưng trí nhớ của mình thuộc loại gì để thường xuyên luyện tập. Để trợ giúp trí nhớ ta nên dựa vào sự liên tưởng. Tức là để ghi nhớ những điều khó nhớ, ta nên liên kết các điều cần ghi nhớ với cái đã biết, hoặc biến điều được đọc, được nghe thành hình ảnh thị giác. Thí dụ có người để nhớ đến HIV, virus gây bệnh AIDS thì liến liền tưởng đến quả chôm chôm hay quả sầu riêng do hình thù của HIV cũng tròn và có gai. Sự liên tưởng này không đúng hoàn toàn nhưng ít ra cũng giúp cho sự ghi nhớ.

Để bảo vệ trí nhớ đồng thời bảo vệ sức khỏe nói chung, người lớn tuổi rất cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng. Không nên ăn uống quá kiêng khem cũng như không nên ăn uống quá thừa năng lượng. Nên hạn chế ăn đồ ngọt như kẹo, đường, nên hạn chế dùng chất béo dạng mỡ động vật mà nên bổ sung dầu thực vật. Chú ý ăn nhiều rau cải tươi, trái cây chín. Đặc biệt, khẩu phần ăn hàng ngày phải có đầy đủ chất đạm (thí dụ: thịt, cá, trứng, sữa hoặc các loại đậu), vì nếu thiếu chất đạm cơ thể không đủ nguyên liệu để tái tạo các chất cần cho hoạt động thần kinh. Cơ thể của người lớn tuổi cũng cần đến vitamin và chất khoáng, nhưng khả năng hấp thu của hệ tiêu hóa có sút giảm, vì vậy, hàng ngày có thể dùng thêm thuốc bổ vitamin và chất khoáng, loại polyvitamin ngày uống một viên.

Để bảo vệ trí nhớ, ta nên lưu ý có chất làm giảm năng lực của trí nhớ. Đó là rượu. Vì vậy, người lớn tuổi nên hạn chế càng dùng ít rượu chừng nào càng tốt chừng nấy.

Trên đây là một số biện pháp mà người lớn tuổi có thể chủ động áp dụng để hạn chế sự giảm sút trí nhớ nếu có của mình. Riêng những người thân, môi trường gia đình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp đỡ. Chúng ta lưu ý, môi trường chung quanh nếu không tạo sự thoải mái, yên tâm, dễ gây buồn phiền, khó chịu cho người lớn tuổi làm cho người ấy bị stress (tức căng thẳng thần kinh). Và nếu stress lập đi lập lại nhiều lần, tất yếu sẽ dẫn đến sự suy giảm, rối loạn trong hoạt động thần kinh, làm giảm sút trí nhớ. Người thân cũng cần theo dõi, thảo luận những điều cần ghi nhớ với người lớn tuổi, bởi vì sự trao đổi bàn bạc nhiều lần chính là cách tăng cường trí nhớ.

Điều cuối cùng là người thân cần lưu ý ngăn ngừa hậu quả có thể xảy ra do sự sút giảm trí nhớ ở người lớn tuổi. Thí dụ như trên phương diện dùng thuốc, nếu thấy trí nhớ của người lớn tuổi không được bảo đảm thì thật không nên cho người ấy tự sử dụng thuốc mà nên cận kề, đưa thuốc cho người ấy dùng thuốc ngay trước mặt mình. Đã không hiếm xảy ra trường hợp người lớn tuổi sử dụng sai thuốc bị tai biến do trí nhớ bị sút giảm, đặc biệt là uống thuốc quá liều hoặc uống thêm thuốc do quên tưởng chưa uống.

Tóm lại, sự sút giảm trí nhớ thường được xem là quá trình tự nhiên ở người lớn tuổi, nhưng với sự tự rèn luyện và sự giúp đỡ của người thân trong gia đình có thể hạn chế sự sút giảm này.