TÁO BÓN Ở NGƯỜI CAO TUỔI
BS. PHAN HỮU PHƯỚC
Thạc sĩ Lão khoa - BV Nguyễn Trãi
Táo bón là một trong những than phiền khá thường gặp ở người trên 65 tuổi.
Người ta ghi nhận được có khoảng 1/3 số người già tự nhận mình bị táo bón và
phân nửa trong số đó phải đến khám các cơ sở y tế vì táo bón.
Vậy táo bón là gì?
Nhiều người nghĩ ngay rằng câu hỏi này thật dễ trả lời: Táo bón là tình
trạng không thể đi cầu được mỗi ngày. Thật ra điều này không hoàn toàn đúng
vì không nhất thiết là mọi người đều phải đi cầu mỗi ngày. Có nhiều người
chỉ đi cầu đều đặn 3 lần mỗi tuần mà vẫn không được coi là táo bón. Một định
nghĩa chính xác hơn cho táo bón là: Táo bón là tình trạng đi cầu phân cứng,
ít hơn 3 lần mỗi tuần.
Nguyên nhân nào gây
táo bón ở người già?
Thức ăn sau khi ăn vào dạ dày (bà con còn gọi là bao tử) sẽ được nghiền nát
nhờ những cử động nhồi bóp của dạ dày và những chất tiết ra từ dạ dày. Sau
đó thức ăn được tống xuống ruột non. Ruột non có chức năng chính là hấp thu
các chất dinh dưỡng, chất cặn bã còn lại được đẩy xuống ruột già. Ruột già
có chức năng chính là hấp thu thêm một số chất dinh dưỡng còn lại và tạo
phân, đóng phân thành khuôn.
Thông thường, khối phân nằm trong ruột già sẽ được đẩy tới phía trước nhờ sự
co bóp nhịp nhàng của cơ ở thành ruột, sự co bóp này được gọi là nhu động
ruột. Trong khi di chuyển trong ruột già, phần lớn lượng nước chứa trong
phân sẽ được hấp thu qua thành ruột và khi phân đến trực tràng và hậu môn,
trong phân còn chứa một lượng nước vừa đủ để phân có thể thành khuôn và đủ
mềm để được tống ra ngoài dễ dàng. Táo bón xảy ra khi vì một lý do nào đó
khối phân di chuyển trong ruột già quá chậm chạp làm cho phân bị hấp thu
nước nhiều hơn bình thường và trở nên cứng khi đến hậu môn. Cũng có thể do
phân chứa quá ít nước (do uống nước ít) nên mặc dù được hấp thu nước bình
thường, phân cũng trở thành cứng khi đến hậu môn.
Ở
người lớn tuổi, những nguyên nhân gây táo bón thường gặp nhất là do thay đổi
trong chế độ ăn uống như ăn quá ít, ăn không đủ chất xơ, ít vận động, ít đi
lại, uống không đủ nước. Ngoài ra, người lớn tuổi thường mắc nhiều bệnh và
phải dùng nhiều thuốc. Có nhiều bệnh có thể gây ra táo bón như ung thư đại
tràng, tai biến mạch máu não, suy tuyến giáp... và cũng có nhiều loại thuốc
có thể gây táo bón như một số thuốc an thần giảm đau, thuốc chống co thắt,
thuốc trị bệnh Parkinson, thuốc chống trầm cảm, thuốc hạ huyết áp, thuốc trị
đau dạ dày, thuốc ho có chứa codeine... Vì vậy khi đến khám bác sĩ vì bệnh
táo bón, bà con cần phải báo cho bác sĩ biết các loại thuốc mình đang sử
dụng. Cũng cần lưu ý rằng ở người lớn tuổi, táo bón có thể do nhiều nguyên
nhân kết hợp lại. Ví dụ như một người bị tai biến mạch máu não để lại di
chứng liệt nửa người nên ít vận động đi lại, ăn uống rất ít và không đủ chất
xơ, phải uống thuốc hạ huyết áp thường xuyên (thuốc ức chế canxi), lại vốn
có bệnh đau dạ dày nên thường uống thuốc Maalox, nên bị táo bón rất khó
chữa. Muốn giải quyết tình trạng táo bón này phải chú ý tìm kiếm tất cả các
nguyên nhân rồi từ đó mới tìm cách khắc phục từng nguyên nhân một.
Táo bón có gây nguy
hiểm không?
Ở
người lớn tuổi, táo bón thường không lành tính và có thể gây ra nhiều biến
chứng nguy hiểm. Đối với đường tiêu hóa, trường hợp nhẹ thì chỉ bị chán ăn,
mệt mỏi, chướng bụng, buồn nôn, nôn; nặng thì tắc ruột, giãn đại tràng, sa
trực tràng, trĩ... Ngoài ra, táo bón còn có thể gây ra những biến chứng tim
mạch nguy hiểm như cơn đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim do
cố sức rặn đi cầu quá mức.
Cần phải làm gì khi bị
táo bón?
Việc đầu tiên cần lưu ý là xác định xem mình có thực sự bị táo bón không? Có
nhiều người chỉ vì không đi cầu được mỗi ngày (do hoạt động của bộ máy tiêu
hóa chậm hơn vì tuổi tác) hoặc vì cảm giác đi cầu không hết... đã cho là
mình bị táo bón và vội vàng dùng các loại thuốc nhuận trường; vì thế làm rối
loạn các hoạt động vốn đang ở thế cân bằng của cơ thể. Người ta nhận thấy
hầu hết những người táo bón đều nghĩ ngay đến việc sử dụng các loại thuốc
nhuận trường như là biện pháp đầu tiên để giải quyết tình trạng táo bón của
mình. Trái lại, thuốc nhuận trường nên được coi là biện pháp sau cùng và khi
sử dụng cũng nên thận trọng để tránh những tác hại của nó.
Cần phải thực hiện các điều sau đây trước khi sử dụng thuốc nhuận trường:
-
Uống ít nhất 6 - 8 ly nước mỗi ngày (khoảng 1500ml). Nếu không quen uống
nhiều nước, có thể thay thế bằng cách uống các thức uống khác như sữa tươi,
nước ép trái cây hoặc uống nhiều nước canh, thạch (rau câu), trái cây có
nhiều nước như dưa hấu, lê, cam, quýt, thơm...
-
Ắn thêm nhiều thực phẩm giàu chất xơ như các loại ngũ cốc, rau cải, các loại
củ, trái cây... Cần nhớ là phải uống cho đủ nước vì nếu ăn chất xơ mà uống
ít nước thì lại làm cho táo bón nặng hơn, nhất là ở những bệnh nhân thường
bị bón do khối phân to và cứng.
-
Tập vận động cơ thể đều đặn mỗi ngày, có thể đơn giản chỉ là đi bộ hàng
ngày. Đối với những người bệnh phải nằm liệt giường, nên đỡ dậy ngồi đi cầu
hoặc dìu đi đến nhà vệ sinh (nếu tình trạng bệnh cho phép) thì tốt hơn là
dùng bô trẹt tại giường.
-
Tập thói quen đi cầu mỗi ngày. Chọn một thời điểm thích hợp trong ngày để đi
cầu và cũng cố gắng ngồi đi cầu ngay cả khi không mắc đi cầu.
-
Tuyệt đối không được nín đi cầu.
Nếu thực hiện đầy đủ các điều trên mà tình trạng táo bón vẫn chưa cải thiện,
có thể sử dụng một vài loại thuốc nhuận trường nhưng phải thận trọng và
tránh lạm dụng thuốc. Trong trường hợp táo bón kéo dài, bà con nên đến bác
sĩ để được khám bệnh kỹ lưỡng nhằm tìm kiếm nguyên nhân của táo bón. Có
nhiều trường hợp táo bón chỉ là một triệu chứng biểu hiện của bệnh ung thư
đại tràng nhưng không được phát hiện sớm kịp thời vì người bệnh chủ quan chỉ
tự điều trị bằng các loại thuốc nhuận trường.
Nên sử dụng thuốc
nhuận trường như thế nào? (Xem tiếp kỳ sau)
