PHÒNG NGỪA HẠ HUYẾT ÁP KHI ĐỨNG Ở NGƯỜI CAO TUỔI
GS. PHẠM GIA CƯỜNG
Hạ huyết áp khi
đứng (HHAKĐ) ở người cao tuổi là một bệnh thường gặp và nặng vì dễ làm bệnh
nhân ngã với những hậu quả khôn lường. Những tác nhân thuận lợi gây bệnh là
hệ thống tĩnh mạch suy yếu, mất nước và tác dụng phụ của thuốc. Phòng ngừa
HHAKĐ ở người cao tuổi là mối quan tâm hàng đầu của cả bệnh nhân lẫn thầy
thuốc.
1. Nhận biết HHAKĐ
bằng cách nào?
Chỉ cần đo HA là có thể
phát hiện được bệnh: Để bệnh nhân nằm nghỉ khoảng 20 phút rồi đo HA ở tư thế
nằm. Sau đó cho bệnh nhân đứng dậy. Sau khi đứng từ 1 đến 10 phút sẽ đo HA ở
tư thế này. Nếu thấy HA tâm thu tụt xuống >= 20mmHg so với HA khi nằm là có
HHAKĐ.
Nên kiểm tra HA vào những
thời điểm HA thường thấp nhất: ban đêm, buổi sáng khi ngủ dậy, sau khi ăn.
2. Những biện pháp
phòng ngừa HHAKĐ là gì?
Soát xét lại các thuốc
đang dùng
Nếu các thuốc đang dùng
có nguy cơ gây hạ huyết áp (chống trầm cảm 3 vòng, an thần kinh, lợi tiểu,
chẹn bêta v.v...) thì phải xem lại các chỉ định dùng thuốc, cân nhắc dùng
hay ngưng.
Báo cho bệnh nhân biết
những tình huống nguy hiểm. Đấy là:
- Những "giờ nguy hiểm":
Ban đêm, sáng sớm khi ngủ dậy, sau khi ăn, sau khi uống một số thuốc giãn
mạch như thuốc ức chế calcium, những nitrát ở dạng bào chế thường dùng
(không phải loại giải phóng chậm) v.v...
- Những hoàn cảnh nguy
kịch: Mất nước do nhiều nguyên nhân như sốt cao, đi tiêu lỏng, nôn, chán ăn
v.v...
- Phải chú ý đến những
người có nguy cơ chảy máu tiêu hóa ẩn hoặc bán cấp, những người có tiền sử
viêm thực quản, loét dạ dầy, hành - tá tràng, hoặc đang dùng thuốc chống
đông hay kháng viêm không stéroid.
Băng ép các chi dưới
Đây là biện pháp chủ yếu,
rất có hiệu quả để điều trị suy tĩnh mạch nếu được thực hiện đúng kỹ thuật.
Cần dùng loại băng thun chứ không phải băng chống giãn tĩnh mạch. Muốn có
kết quả tốt phải băng theo chiều dọc và mang băng cả ngày lẫn đêm.
Chế độ ăn
Không phải kiêng ăn mặn.
Tránh ăn uống thịnh soạn, không uống nhiều rượu; tốt nhất là ăn nhiều bữa
nhỏ và mỗi khi ăn xong không đứng dậy nhanh. 30 phút trước khi ăn nên uống
caféine 250mg tức là 2 - 3 tách cà phê, như vậy sẽ có tác dụng tốt. Hoặc là
uống 2 - 3 tách cà phê lúc ăn sáng cũng được.
Tư thế
Tránh đứng lâu mà nên kết
hợp giậm chân hoặc đi lại tại chỗ để làm tăng tuần hoàn trở về của máu tĩnh
mạch. Khi đang nằm, nếu nhổm đứng dậy, nên thực hiện từng bước một: đầu tiên
là ngồi dậy trên giường, rồi buông chân xuống đất, sau đó mới từ từ đứng
dậy. Nếu thấy xuất hiện triệu chứng gì lạ nên nằm xuống ngay hoặc ngồi xuống
và gác chân lên cao.
Ngủ để đầu cao
Nên kê đầu giường cao từ
10 - 15cm làm cho tư thế nằm ngủ nửa đứng. Tư thế này giữ cho việc kích
thích AND và hệ thống rénine-angiotensine được hằng định trong đêm; nó cũng
làm cho thể tích máu toàn phần (volémic) chỉ giảm không đáng kể.
Tránh nằm lâu
Tránh nằm nghỉ lâu trên
giường, cần cho ngồi dậy sớm trong ghế bành để sớm quen với tư thế thẳng
đứng mà tránh được HHAKĐ và làm cho bàn chân tiếp xúc với mặt đất, rèn luyện
cảm thụ bản thể (pro-prióceptivite).
3. Vai trò của thuốc
chữa bệnh
Không có thuốc nào có tác
dụng hữu hiệu cả. Có thể dùng Fludrocortisone, Dihydroergotamine nhưng kết
quả điều trị không rõ ràng.
