ĐIỀU TRỊ THOÁI HÓA KHỚP Ở NGƯỜI CÓ TUỔI
PTS. BS LÊ ANH THƯ
Bệnh viện Chợ Rẫy TPHCM
Thoái hóa khớp là quá trình lão hóa của tổ chức sụn khớp, đầu xương và
các tổ chức phần mềm quanh khớp, đây là một quá trình tất yếu ở người có
tuổi. Việc điều trị tuy không đảo ngược quá trình này nhưng có thể làm quá
trình này chậm lại, giảm đau và duy trì chức năng vận động của khớp. Điều
này vô cùng có ý nghĩa với cuộc sống của người có tuổi. Để đạt được kết quả
điều trị cần có sự phối hợp hài hòa giữa điều trị bằng thuốc và các biện
pháp điều trị không dùng thuốc trong đó thuốc không phải là yếu tố quyết
định.
Với các tiến bộ của y học, tuổi thọ của con người đã đạt tới con số 70 ở
hầu hết các quốc gia và 80 ở nhiều quốc gia trên thế giới vì vậy tuổi 70,
trên 70, trên 75 không còn được coi là tuổi "cổ lai hy" nữa. Số người có
tuổi (trên 65) và lớn tuổi (trên 75) ngày càng gia tăng và chiếm một vị trí
quan trọng trong xã hội. Khi tuổi thọ của con người càng cao, tỷ lệ mắc bệnh
thoái hóa khớp sẽ càng cao vì cũng như mọi quá trình sống, con người vẫn
phải phát triển theo quy luật chung của tạo hóa: Sinh - Lão. Và?hi có tuổi,
mỗi chúng ta thường khó tránh khỏi hiện tượng đau nhức xương khớp và hạn chế
khả năng vận động do các khớp bị thoái hóa. Đây là nguyên nhân chính gây đau
đớn, giảm khả năng vận động và giảm chất lượng cuộc sống của con người khi
bước qua tuổi 70. Điều trị thoái hóa khớp ở người có tuổi là góp phần chăm
sóc sức khỏe và nâng cao chất lượng sống cho người có tuổi vì mục tiêu "Sức
khỏe cho người có tuổi" của ngành Y tế nước ta và của Tổ chức Y tế Thế giới.
ĐIỀU TRỊ THOÁI HÓA KHỚP Ở NGƯỜI CÓ TUỒI
Con người vẫn được coi là một cỗ máy hoàn hảo nhất của tạo hóa và dù hoàn
hảo đến mấy, dù con người có cố gắng đến mấy thì các bộ phận trong cơ thể
cũng bị thay đổi theo thời gian. Tỷ lệ bị thoái hóa khớp tăng theo tuổi, nếu
dưới 35 tuổi tỷ lệ bệnh là 30% thì trên 65 tuổi tỷ lệ bệnh là 60%, trên 75
tuổi tỷ lệ bệnh là trên 70% và trên 80 tuổi tỷ lệ bệnh lên tới蠸5%. Các tiến
bộ khoa học kỹ thuật về gen, di truyền đã cho phép con người thực hiện thành
công nhiều trường hợp ghép các cơ quan như thận, phổi, tim, khớp, xương, da,
giác mạc....để thay thế các bộ phận, cơ quan bị hư hỏng, cứu nhiều người
thoát khỏi những căn bệnh hiểm nghèo. Tuy nhiên việc thay thế các cơ quan
của con người nói chung hay thay thế các khớp bị thoái hóa và mất chức năng
vận động nói riêng còn gặp nhiều khó khăn, tốn kém và chưa thể thực hiện
rộng rãi đặc biệt trong hoàn cảnh nước ta. Mặc dù chưa có một biện pháp nào
thật hữu hiệu để "cải lão hoàn đồng" nhưng với những kiến thức y học ngày
càng hoàn thiện chúng ta có thể làm quá trình thoái hóa chậm lại, giữ gìn và
bảo vệ các tổ chức, cơ quan trong đó có sụn khớp nhờ đó có thể?uy trì được
chức năng vận động của con người cho đến cuối cuộc đời.
Điều trị thoái hóa khớp ở người có tuổi nhằm hai mục đích chính là: Giảm
đau và Giữ gìn, duy trì chức năng vận động của khớp.
1. Giảm đau: Hiện tượng đau do thoái hóa khớp ở
người có tuổi có thể được kiểm soát bằng thuốc và các biện pháp không dùng
thuốc.
·
Giảm đau bằng thuốc:
Chúng ta đã biết tuổi tác là một yếu tố thuận lợi dễ xảy ra các phản ứng có
hại của thuốc nên việc sử dụng thuốc ở người có tuổi cần rất thận trọng, cần
có sự chỉ dẫn và theo dõi của thầy thuốc và cần hết sức tránh việc lạm dụng
thuốc đặc biệt là các thuốc kháng viêm. Việc sử dụng thuốc tuỳ tiện, thiếu
chỉ dẫn, thiếu theo dõi sẽ khó tránh khỏi những tai biến đáng tiếc, ảnh
hưởng xấu tới sức khỏe làm giảm chất lượng sống, giảm tuổi thọ đồng thời làm
tăng các chi phí y tế liên quan. Các thuốc dùng để giảm đau gồm:
- Các thuốc giảm đau đơn thuần: Paracetamol, Aspirin,
Idarac, Tramadol...
- Các thuốc kháng viêm giảm đau không có Steroid:
Diclofenac, Ibuprofen, Meloxicam, Tenoxicam... được dùng khi cần thiết,
trong những giai đoạn cụ thể.
- Corticosteroid chích vào khớp hoặc tại chỗ (khi có chỉ
định)
- Chất thay thế dịch khớp (Hyaluronic acid) chích vào
khớp gối (khi có chỉ định)
(Lưu ý việc chích thuốc và khớp hoặc tại chỗ nhất thiết phải do các bác
sỹ chuyên khoa thực hiện trong điều kiện bảo đảm vô trùng)
·
Giảm đau bằng các biện pháp không dùng thuốc:
các biện pháp này vừa làm giảm đau vừa là biện pháp tốt nhất để hạn chế việc
sử dụng thuốc giảm đau vì vậy có vai trò rất quan trọng trong điều trị thoái
hóa khớp ở người có tuổi:
- Giáo dục sức khỏe để người bệnh hiểu căn bệnh của mình
và các nguyên tắc cơ bản để tự luyện tập, chăm sóc, bảo vệ và duy trì chức
năng vận động của khớp, tránh quá tải khớp ( béo phì, mang vác nặng), tránh
các động tác xấu (ngồi xổm, ngồi bó gối, đi lên xuống thang bộ, đứng
lâu...), tránh "lãng phí" khớp.
- Có chế độ sinh hoạt đúng mức và phù hợp với tình trạng
của khớp, giảm sự tỳ đè lên khớp (giảm cân nặng, có gậy chống hoặng nạng để
giảm bớt lực tỳ đè lên khớp gối khi đi lại, có ghế ngồi vừa tầm và chỗ vịn
để tránh chịu lực cho khớp gối khi đứng lên hay ngồi xuống, có giầy, dép phù
hợp với tình trạng bàn chân, có đồ dùng phù hợp với tình trạng bàn tay để
thực hiện các công việc hàng ngày...).
- Các biện pháp: xoa bóp, châm cứu, nhiệt, kích thích
các đầu mút thần kinh bằng điện (TEN), yoga, đi bộ, đạp xe...
- Sự hỗ trợ tinh thần, sự khuyến khích, động viên và cảm
thông của thầy thuốc, của người thân, của bạn bè, của các tổ chức xã hội...
là những nguồn lực tinh thần quí báu làm cho người bệnh giảm bớt đau đớn,
buồn nản, bi quan, có ý thức cố gắng vượt lên các hạn chế của bệnh tật.
2. Giữ gìn, duy trì chức năng vận động của khớp
·
Tập luyện để tăng cường sức cơ và khối lượng cơ,
đặc biệt cơ tứ đầu đùi, cơ lưng, cơ quanh vai... để tăng cường hoạt động của
các khớp gối, cột sống, vai...
·
Duy trì một chế độ tập luyện và phục hồi chức
năng đều đặn, hết sức tránh việc bất động khớp (trừ giai đoạn đang viêm cấp)
vì khi không vận động khớp sẽ dễ dàng bị cứng, giảm tiết dịch khớp, xơ hóa
các dây chằng, teo cơ, loãng xương và mất dần chức năng của khớp.
·
Thực hiện chế độ "Tiết kiệm khớp". Sụn khớp là
một tổ chức bao bọc các đầu xương của khớp, có tác dụng điều chỉnh sự đàn
hồi và chịu lực cho khớp, nhờ sụn khớp mà hai đầu xương tách rời và khớp có
thể vận động được. Tổn thương cơ bản của thoái hóa khớp là tổn thương sụn
khớp do hiện tượng lão hóa và do bị chịu lực kéo dài. Sụn khớp là một tổ
chức rất khó tái tạo, giống như "vốn liếng" Trời cho chỉ có chừng đó nếu sử
dụng lãng phí sụn khớp sẽ mòn hết, hai đầu xương sẽ không bị ngăn cách và
vận động của khớp sẽ bị cản trở. Chế độ "Tiết kiệm khớp" sẽ giúp mỗi người
biết cách sử dụng khớp hợp lý, tránh các động tác xấu, tránh các động tác
không cần thiết, tránh sử dụng hết "vốn liếng" trước thời hạn.
·
Bồi dưỡng sụn khớp, xương và các tổ chức quanh
khớp bằng chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, vitamin và khóang chất (protein,
calcium, vitamin D, vitamin nhóm B ...)
·
Phẫu thuật thay khớp (thường là khớp háng và
khớp gối) là một tiến bộ lớn của y học, tiến bộ này đã giúp cho nhiều người
có tuổi thoát khỏi tàn phế. Tuy nhiên các phẫu thuật này thường được thực
hiện ở các nước Âu, Mỹ (ở Mỹ: 5 triệu người thay khớp háng/năm, đa số do
thoái hóa khớp háng. Ở Pháp: 50.000 người thay khớp háng/năm, do thoái hóa
khớp háng) vì những điều kiện về kỹ thuật và kinh tế (Chi phí thay khớp háng
là 50.000 - 60.000 USD/một khớp, khớp gối là 25.000 - 30.000 USD/một khớp.
KẾT LUẬN
Tuổi thọ của con người càng cao, tỷ lệ mắc bệnh thoái hóa khớp sẽ càng
cao. Vấn đề quan trọng nhất trong điều trị thoái hóa khớp ở người có tuổi là
sự kết hợp chặt chẽ giữa điều trị bằng thuốc và các biện pháp không dùng
thuốc. Việc giáo dục sức khỏe và hướng dẫn các nguyên tắc để phòng bệnh cần
được quan tâm hơn và thực hiện sớm, ngay trong các chương trình giáo dục phổ
thông và các phương tiện thông tin đại chúng. Rèn luyện cả thể chất và tinh
thần là những yếu tố rất cần đối với sức khỏe. Chúng ta cần cố gắng hết sức
mình để giúp cho người có tuổi "sống vui, sống khỏe, sống có ích" (Xin tham
khảo thêm mục Người cao tuổi Báo SK&ĐS số 42, 43, 44 "Bài Thoái hóa
khớp").
