PHỤ NỮ VÀ TUỔI MÃN KINH

PTS. BS Lê Anh Thư

Bệnh viện Chợ Rẫy TPHCM

Dù không bao giờ muốn chị em phụ nữ vẫn phải chấp nhận một thực tế phũ phàng và không công bằng của tạo hóa, chỉ đến tuổi 50 buồng trứng đã ngưng hoạt động, trong khi hoạt động của tinh hòan ở nam giới lại chẳng có bất cứ một giới hạn nào. Mong muốn "Mãi mãi là phụ nữ" và ứớc vọng về "một sắc đẹp không tàn phai theo năm tháng? của mọi phụ nữ đều rất chính đáng. Tuổi già là một thách thức của nhân loại, càng là một thách thức của phụ nữ. Với sự nỗ lực không ngừng của biết bao thế hệ, tuổi thọ của con người, của phụ nữ ngày càng tăng lên rõ rệt và đặc biệt người ta đã có thể làm chậm lại sự già nua cả về thể chất lẫn tinh thần cho con người, cho phụ nữ, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người, đặc biệt cho phụ nữ khi sống 1/3 cuộc đời trong thời kỳ mãn kinh.

Từ bao đời nay, phụ nữ luôn là biểu tượng của cái đẹp, vẻ đẹp phụ nữ luôn gắn liền với sự tươi tắn, trẻ trung, duyên dáng và dịu dàng. Có thể coi phụ nữ giống như một món quà vô giá của thượng đế trao tặng cho loài người. Đúng như nhà đại văn hào Nga M. Gorki đã viết: "Đời thiếu mẹ hiền, không phụ nữ. Anh hùng, thi sỹ hỏi còn đâu ?".?ũng chính vì lẽ đó sự già nua, xấu xí, thô kệch luôn là kẻ thù số một của mọi phụ nữ. Nhưng dù không bao giờ muốn chúng ta vẫn phải chấp nhận một thực tế phũ phàng của tạo hóa đó là những thay đổi của tuổi tác.

Mãn kinh đến với phụ nữ quanh độ tuổi 50 là một hiện tượng tất yếu mang tính quy luật trong đời sống của mọi phụ nữ. Hiện nay tuổi mãn kinh trung bình của phụ nữ là 50 tuổi. Đặc điểm quan trọng nhất của thời kỳ này là sự ngưng hoạt động của buồng trứng. Ngoài việc mất đi chức năng sinh con, việc buống trứng ngưng hoạt động còn kéo theo một loạt vấn đề khác như: các thay đổi tâm lý, những xáo trộn vận mạch, những bệnh lý tiết niệu-sinh dục, các bệnh lý tim mạch, các bệnh lý xương khớp đặc biệt là loãng xương... do sự thiếu hụt oestrogen, một nội tiết tố sinh dục nữ quan trọng, gây ảnh hưởng nhiều tới chất lượng cuộc sống của số đông phụ nữ.

Phụ nữ thời xưa

Với các quan niệm trước đây, người phụ nữ - được gọi là phái yếu, thường có bản chất mềm yếu, phụ thuộc và không có cá tính. Họ luôn gắn chặt với cuộc sống gia đình và dường như chỉ để thực hiện chức năng thiên bẩm là làm vợ, sinh con và nuôi con. Ở một đất nước phong kiến lạc hậu như nước ta điều này càng nặng nề khiến cho người phụ nữ không được bình đẳng với nam giới, đặc biệt trong cuộc sống xã hội.

Cho đến những năm 1950, tuổi thọ của phụ nữ toàn thế giới mới chỉ đạt bình quân là 46 tuổi, số phụ nữ sống đến tuổi mãn kinh không có nhiều vì vậy cuộc sống của phụ nữ sau mãn kinh ít được quan tâm, người phụ nữ sau mãn kinh thường bị coi là đồ phế thải, tuổi sau mãn kinh bị coi là tuổi vô tích sự... Vì những hiểu biết của con người về hiện tượng mãn kinh còn hạn chế nên nhiều giai thoại, nhiều chuyện hoang đường về tuổi mãn kinh đã được thêu dệt, thổi phồng... làm cho nhiều phụ nữ lo lắng, sợ hãi, mặc cảm, bối dối, thiếu tự tin khi bước vào lứa tuổi này. Mặt khác, khi phải đương đầu với những thay đổi cả về sinh lý, cả về tâm lý, cả về bệnh lý của thời kỳ mãn kinh, người phụ nữ lại rất đơn độc, họ không nhận được một sự trợ giúp nào cả từ gia đình và xã hội vì vậy họ lại càng dễ dàng bị gục ngã và suy sụp.

Và phụ nữ thời nay

Với quan niệm hiện nay, người phụ nữ - không còn được coi là phái yếu mà là phái đẹp, với tính cách dịu dàng, tinh tế, thông minh, nhạy cảm, tự lập, có cá tính và... tràn đầy nữ tính. Người phụ nữ không còn bị trói buộc với cuộc sống gia đình, với chức năng thiên bẩm là làm vợ, sinh con và nuôi con như trước đây mà còn bị lôi cuốn vào các công việc xã hội. Vai trò của người phụ nữ trong xã hội ngày càng được khẳng định, họ đã chứng tỏ không thua kém nam giới, họ đã đóng góp một phần đáng kể trong sự phát triển của xã hội.

Theo dự đoán của nhiều nhà khoa học, thế kỷ 21 sắp tới, nhiều vị trí quan trọng hàng đầu của các quốc gia trên thế giới sẽ do phụ nữ đảm nhiệm. Rõ ràng đây là một tin mừng đồng thời là niềm tự hào cho phụ nữ và cho những ai đang có nhiều con gái!

Ngày nay, tuổi thọ của nhân loại nói chung và của phụ nữ ngày càng tăng lên. Ướ? tính, tuổi thọ trung bình của phụ nữ vào năm 2000 là 77 tuổi. Với tuổi mãn kinh trung bình là 50, mỗi người phụ nữ sẽ phải sống khoảng 27 năm (tương đương với trên 1/3 cuộc đời) ở tuổi mãn kinh. Nói cách khác họ phải sống trên 1/3 cuộc đời không có buồng trứng, trên 1/3 cuộc đời không còn là phụ nữ (mà chắc chắn họ không thể là đàn ông). Đây chính là một khó khăn lớn, một thách thức lớn mà mọi phụ nữ sẽ gặp phải và họ rất cần được giúp đỡ cả về thể chất và tinh thần. Mong muốn "Mãi mãi là phụ nữ" là nguyện vọng sâu kín của mọi phụ nữ bởi vì chắc chắn không phụ nữ nào muốn mình xấu xí, già nua, chậm chạp, nặng nề, thô kệch và bị coi là vô tích sự.

Hiểu biết về mãn kinh là nhu cầu cấp bách của mọi phụ nữ đặc biệt phụ nữ nước ta

Chiếm trên 50% dân số cả nước, phụ nữ nước ta luôn có vai trò và vi trí quan trọng trong lực lượng lao động (cả lao động giản đơn và lao động trí óc), xây dựng và phát triển đất nước. Chức năng sinh con và nuôi con là chức năng thiên bẩm, không thể thay thế của người phụ nữ vì vậy mỗi người phụ nữ thường bị chức năng này chi phối khoảng 20 năm (từ 25 đến 45 tuổi), quãng đời đẹp nhất của mình. Sau tuổi 45, người phụ nữ mới có điều kiện tập trung cho công việc xã hội vì lúc này con cái đã khôn lớn, gia đình đã ổn định, kiến thức và kinh nghiệm công tác đã được tích lũy tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, cũng chính lúc này người phụ nữ lại phải chuẩn bị để bước vào thời kỳ mãn kinh, phải đương đầu với những thay đổi cả về sinh lý cả về tâm lý cả về bệnh lý do thiếu hụt các nội tiết tố sinh dục nữ quan trọng.

Nếu có đầy đủ thông tin và hiểu biết về mãn kinh, chị em phụ nữ sẽ đón nhận thời kỳ này một cách bình tĩnh, tự tin, có sự chuẩn bị chu đáo, biết tìm đến các thầy thuốc khi có những khó chịu cần giúp đỡ. Ngược lại, nếu không có kiến thức, không đủ thông tin hoặc bị đè nặng bởi những quan niệm phong kiến lạc hậu... chị em thường có tâm trạng chán nản, mặc cảm, lo âu, thiếu tự tin... ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, đến hạnh phúc gia đình, đến hiệu quả công tác và dễ dàng bị suy sụp cả về thể chất và tinh thần.

Những thay đổi gì xảy ra trong thời kỳ mãn kinh?

Điều gì dẫn đến mãn kinh?

Đó là việc buồng trứng ngưng hoạt động dẫn đến sự thiếu hụt các hormon của buồng trứng đặc biệt là oestrogen. Đây là hormon sinh dục nữ có tác dụng:

o        Tạo khả năng sinh con cho phụ nữ.

o        Tạo nữ tính cho phụ nữ (hình dáng, giọng nói, cơ quan sinh dục nữ, khả năng tình dục cho phụ nữ).

o        Ngoài ra oestrogen còn có tác dụng:

- Cản trở hoạt động của các hủy cốt bào (Osteoclasts) làm chậm quá trình hủy xương dẫn tới loãng xương ở phụ nữ có tuổi.

- Loại bỏ các chất mỡ có hại trong máu, bảo vệ cho người phụ nữ tránh khỏi các bệnh lý tim mạch.

Nói cách khác oestrogen không chỉ có vai trò rất quan trọng tạo nên nữ tính (còn oestrogen người phụ nữ còn là phụ nữ và ngược lại hết oestrogen người phụ nữ sẽ không còn là phụ nữ ), mà còn là yếu tố tích cực bảo vệ cho người phụ trước các nguy cơ bị loãng xương và các bệnh lý tim mạch.

Điều gì sẽ xảy ra khi mãn kinh ?

1. Hết khả năng sinh con, điều này có lẽ không còn quan trọng cho cả cá nhân và xã hội vì đại đa số chị em và xã hội đều không muốn phụ nữ sinh con vào lứa tuổi này.

2. Các rối loạn mang tính cá thể hay các triệu chứng ngắn hạn của mãn kinh:

o        Rối loạn vận mạch: là các dấu hiệu thường gặp nhất của thời kỳ tiền mãn kinh (trước khi mãn kinh) do lượng oestrogen trong máu giao động, không ổn định. Biểu hiện dưới 4 hình thức:

- Các cơn bốc hỏa hay còn gọi là cơn nóng phừng mặt.

- Toát mồ hôi đêm.

- Chóng mặt, nhức đầu.

- Hồi hộp.

Các rối loạn này, nhiều khi rất nặng nề ảnh hưởng nhiều tới cuộc sống nhưng có thể hòan toàn mất đi khi người phụ nữ bước vào thời kỳ mãn kinh thực sự và thường không gây tác hại lâu dài.

o        Các biểu hiện ở da, cơ

- Da mỏng, khô và mất tính đàn hồi do mất chất collagen ở mô liên kết của da.

- Lông nách, lông mu thưa, tóc thưa và rụng.

- Cơ kém rắn chắc nên vú nhẽo và mất hình dáng, mông, đùi nhỏ và nhẽo.

- Các lớp mỡ dưới da ở bụng, vai, hông dày lên và sệ xuống.

- Đau nhức khớp xương do giảm mất khối lượng xương, do thoái hóa sụn khớp và thoái hóa các tổ chức cạnh khớp. Các thay đổi này làm mất đi sự thon thả, gọn gàng, cân đối, hài hòa và duyên dáng vốn có của người phụ nữ.

o        Các rối loạn hệ niệu - dục

- Giao hợp đau.

- Tiểu nhiều lần, tiểu són, tiểu không tự chủ.

Do lớp tế bào bề mặt âm đạo, các tổ chức ở đường niệu giảm tiết chất nhầy nên bề mặt các tổ chưc này khô và mỏng đi.

o        Các rối loạn tâm lý

- Căng thẳng, bồn chồn, khó ngủ, mệt mỏi, trầm cảm, hay quên, hay cáu gắt, hay lo lắng, hay hoảng hốt... làm cho người phụ nữ lúc này luôn luôn trong một tình trạng bất ổn, thiếu tự tin, không tự kiểm soát được các cảm súc của mình.

o        Khả năng tình dục, ham muốn tình dục suy giảm do cả hai yếu tố tinh thần (do các rối loạn về tâm lý) và thể chất (do các rối loạn hệ tiết niệu - sinh dục).

Các rối loạn nêu trên chủ yếu ảnh hưởng đến cá nhân người phụ nữ, làm giảm đi chất lượng cuộc sống của đa số chị em. Tuy nhiên phụ nữ chiếm trên 50% dân số của xã hội và là những thành viên quan trọng trong mọi gia đình nên các "rối loạn mang tính cá thể" này cũng ít nhiều ảnh hưởng tới các gia đình và xã hội.

3. Các ảnh hưởng tới cộng đồng hay các hậu quả dài hạn của mãn kinh

o        Các bệnh lý tim mạch (Thiếu máu cơ tim, thiếu máu não và xuất huyết não...). Trước tuổi mãn kinh phụ nữ ít bị các bệnh lý tim mạch vì chị em đã được oestrogen bảo vệ, oestrogen đã rất hữu hiệu trong việc loại bỏ các chất mỡ có hại trong máu, giữ tính đàn hồi, mềm mại của thành mạch. Thiếu oestrogen, mất yếu tố bảo vệ quý giá nên phụ nữ sau mãn kinh đã trở thành một yếu tố nguy cơ tim mạch độc lập. Tỷ lệ mắc các bệnh lý tim mạch ở phụ nữ sau mãn kinh cao gần tương đương với nam giới.

o        Loãng xương đây là hậu quả lâu dài và nghiêm trọng nhất của mãn kinh (sẽ đề cập kỹ trong một bài riêng). Thiếu oestrogen xương trở nên xốp, mỏng và giòn nên rất dễ gãy. Sau mãn kinh tốc độ mất xương của phụ nữ lên tới 2 - 4% khối lượng xương mỗi năm. Hậu quả cuối cùng của hiện tượng loãng xương là làm gia tăng tỷ lệ gãy xương. Đây cũng chính là nguyên nhân phải nằm bệnh viện, gây tàn phế và gây tử vong cho phụ nữ cao tuổi và là một vấn đề lớn, rất cần quan tâm đối với sức khỏe cộng đồng.

Các vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân người phụ nữ mà đã trở thành các vấn đề lớn của xã hội, của cộng đồng đặc biệt khi xã hội càng phát triển, khi tuổi thọ của con người ngày càng được nâng cao.

Kỳ sau xem tiếp: Làm thế nào để giải quyết các vấn đề liên quan đến mãn kinh?