LÀM THẾ NÀO ĐỂ GIẢI QUYẾT CÁC VẦN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN MÃN KINH CHO PHỤ NỮ?

(Tiếp theo và hết)

PTS. BS Lê Anh Thư

Bệnh viện Chợ Rẫy TP. Hồ Chí Minh

Liệu pháp hormon thay thế cho phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh là biện pháp hữu hiệu nhất nhưng không phải là biện pháp duy nhất có hiệu quả, cũng không phải là điều có thể áp đặt, dập khuôn cho mọi phụ nữ. Việc áp dụng các biện pháp điều trị tùy thuộc vào từng cá thể và với sự cân nhắc thận trọng giữa lợi ích và những nguy cơ có thể của từng biện pháp. Điều đặc biệt quan trọng là nhận thức của chị em đối với vấn đề này.

Tuy những thay đổi về hormon - nguồn gốc của các biến đổi trong thời kỳ mãn kinh đã được khẳng định rõ nhưng vẫn có những quan niệm khác nhau về hiện tượng này, vì vậy cũng có những cách nhìn nhận khác nhau về việc giải quyết các vấn đề liên quan đến mãn kinh cho người phụ nữ. Một trong những khác biệt chính là: Nên coi mãn kinh là một bệnh lý trong một giai đoạn của đời sống người phụ nữ, gây ra do sự thiếu hụt hormon (oestrogen) cần được can thiệp, hay chỉ nên coi đây là một giai đoạn chuyển tiếp bình thường trong sự phát triển của người phụ nữ. Trên thực tế hai quan niệm này không hoàn toàn mâu thuẫn mà còn bổ sung cho nhau. Có thể coi mãn kinh là một giai đoạn chuyển tiếp mang tính quy luật trong đời sống của người phụ nữ. Song song với những thay đổi về nội tiết là những thay đổi về sức khỏe (thể chất) và tâm lý xã hội. ảnh hưởng của những thay đổi này đối với mỗi người phụ nữ rất khác nhau, tùy thuộc vào nhiều yếu tố mang tính cá thể như: Tình trạng hôn nhân, quan hệ gia đình, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, tình trạng sức khỏe, khả năng thích ứng hoặc giao tiếp, tài năng cá nhân, thái độ lạc quan hay bi quan đối với thời kỳ mãn kinh và tuổi tác... Vì vậy việc điều trị hormon thay thế cho phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh là cần thiết nhưng không phải là điều có thể áp đặt, dập khuôn cho mọi phụ nữ và cũng không phải là biện pháp duy nhất có hiệu quả. Việc áp dụng các biện pháp điều trị tùy thuộc vào từng cá thể và với sự cân nhắc thận trọng giữa lợi ích và các nguy cơ có thể của từng biện pháp.

ảnh hưởng của các vấn đề liên quan đến mãn kinh

1.       Các rối loạn mang tính cá thể hay các triệu chứng ngắn hạn của mãn kinh chủ yếu ảnh hưởng đến cá nhân người phụ nữ, làm giảm đi chất lượng cuộc sống của đa số chị em. Tuy nhiên phụ nữ chiếm trên 50% dân số của xã hội và là những thành viên quan trọng trong mọi gia đình nên các "rối loạn mang tính cá thể" này cũng ít nhiều ảnh hưởng tới các gia đình và xã hội.

2.       Các hậu quả dài hạn của mãn kinh (gia tăng tỷ lệ mắc bệnh tim mạch và tăng nhanh tốc độ loãng xương) không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân người phụ nữ mà đã trở thành các vấn đề lớn của xã hội, của cộng đồng đặc biệt khi xã hội càng phát triển, khi tuổi thọ của con người ngày càng được nâng cao.

Như vậy, các vấn đề liên quan đến mãn kinh không phải là vấn đề riêng của chị em phụ nữ mà là của xã hội và của cộng đồng.

Các biện pháp để giải quyết các vấn đề liên quan đến mãn kinh:

1.       Các biện pháp về tâm lý xã hội là những biện pháp rất quan trọng, không thể thiếu, có thể áp dụng cho mọi phụ nữ, giúp cho người phụ nữ vượt lên những khó khăn trở ngại về cả sức khỏe, tinh thần và tâm lý trong giai đoạn mãn kinh.

·         Thay đổi quan niệm và thái độ của người phụ nữ đối với thời kỳ mãn kinh và tuổi già là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến các thể hiện bên ngoài của thời kỳ mãn kinh.

- Để có thể thay đổi quan niệm và thái độ đối với thời kỳ mãn kinh và tuổi già, người phụ nữ cần có đầy đủ thông tin và hiểu biết về mãn kinh.

- Khi có đầy đủ thông tin và hiểu biết về mãn kinh chị em phụ nữ sẽ đón nhận thời kỳ này một cách bình tĩnh, tự tin, có sự chuẩn bị chu đáo, biết tìm đến các thầy thuốc khi có những khó chịu cần giúp đỡ hay những thắc mắc cần được giải đáp.

·         Thay đổi cách sống, duy trì một phong cách sống lành mạnh

- Tập thể dục đều đặn, tăng cường các hoạt động ngoài trời và các sinh hoạt nhóm, hội. Điều này giúp cho cơ thể khỏe mạnh, thanh tao, tinh thần vui vẻ, thoải mái, lạc quan, yêu đời và năng động. Đồng thời việc vận động giúp cơ thể cứng cáp, khỏe mạnh và dẻo dai, tăng khối lượng xương, tăng khả năng hoạt động của khớp, giúp các cơ săn chắc, giúp tim và hệ mạch máu hoạt động tốt. Các hoạt động trong giai đoạn này bao gồm: đi bộ, chạy nhẹ, tập dưỡng sinh, khí công, thể dục thẩm mỹ, đạp xe, bơi lội... Lưu ý rằng việc tập luyện cần thường xuyên, đều đặn, cường độ và thời gian tập phải phù hợp với thể chất của mỗi người.

- Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng. Tránh ăn nhiều, tránh các chất béo, tránh tăng cân, tránh uống rượu và hút thuốc. Đồng thời cần bổ sung đầy đủ các vitamin và khoáng chất cần thiết, đặc biệt là calci và vitamin D theo nhu cầu của cơ thể trong từng giai đoạn cụ thể.

·         Vai trò của công việc ảnh hưởng rất nhiều đến thái độ và khả năng tự chủ của người phụ nữ đặc biệt là phụ nữ thời nay. Với một công việc ổn định, với sự say mê nghề nghiệp người phụ nữ sẽ tự tin hơn, lạc quan hơn, cảm thấy trẻ trung hơn, cảm thấy có ích hơn... và họ sẽ dễ dàng đạt được hạnh phúc hơn những người chỉ lấy việc nội trợ làm bầu bạn. Đặc biệt ở lứa tuổi này khi các mối quan tâm của phụ nữ về gia đình và con cái đã được giảm nhẹ thì việc gánh vác các công việc xã hội vừa là trách nhiệm của mỗi phụ nữ vừa là giải pháp giúp người phụ nữ giảm nhẹ các khó khăn của bản thân và vượt lên chính mình.

·         Vai trò của gia đình cũng rất quan trọng. Một cuộc sống gia đình đầm ấm, hạnh phúc, sự thương yêu, chăm sóc, cảm thông của mọi thành viên trong gia đình, đặc biệt của người chồng là một sự trợ giúp tinh thần rất lớn giúp người phụ nữ thoát bỏ mặc cảm, có niềm tin, có nghị lực để tiếp tục sống vui khỏe và có ích cho bản thân, cho gia đình và xã hội.

·         Vai trò của xã hội: Xã hội và những tổ chức xã hội có vai trò tích cực trong việc giúp người phụ nữ vượt qua giai đoạn khó khăn này. Các hoạt động Hội (Hội phụ nữ, Hội phụ lão...), nhóm, đoàn thể... lôi cuốn người phụ nữ vào các hoạt động xã hội, tạo việc làm, tạo nguồn thu nhập ổn định, giúp nhau giải quyết những khó khăn riêng, đồng thời tạo điều kiện phát huy những khả năng, năng lực và trí tuệ giúp ích cho xã hội.

2. Liệu pháp hormon thay thế (Hormone Replacement Therapy - HRT)

Là biện pháp hữu hiệu nhất để giải quyết tận gốc các vấn đề liên quan đến mãn kinh. Như chúng ta đều biết mãn kinh hay sự ngưng hoạt động của buồng trứng là một hiện tượng tất yếu, mang tính quy luật trong đời sống của mọi phụ nữ khi đến quanh độ tuổi 50, các rối loạn quanh thời kỳ này đều do thiếu oestrogen, một hormon của buồng trứng. Quan niệm mãn kinh như là một bệnh lý cần được điều trị bằng hormon thay thế đã được nhiều sự tán đồng và áp dụng với một ý nghĩa rất nhân bản, đây cũng là nguyện vọng thầm kín của đa số phụ nữ. Họ luôn luôn mong muốn "mãi mãi là phụ nữ", luôn mong muốn giữ lại những gì có thể giữ.

Từ thập niên 80, sau một thời gian sử dụng liệu pháp hormon thay thế, người ta lại nhận thấy rằng liệu pháp hormon thay thế không chỉ giải quyết các vấn đề quanh thời kỳ mãn kinh, mà còn giải quyết tốt cả những hậu quả lâu dài của việc mãn kinh như các bệnh lý tim mạch, bệnh lý xương khớp và đặc biệt làm tăng đáng kể khối lượng xương, chống lại hiện tượng loãng xương cho phụ nữ sau mãn kinh. Nói cách khác liệu pháp hormon thay thế có thể ngăn ngừa chứng loãng xương và các bệnh lý tim mạch cho các phụ nữ sau mãn kinh. Những nghiên cứu gần đây còn cho thấy với liệu pháp hormon thay thế, oestrogen có thể cải thiện được trí nhớ, cải thiện được một số bệnh thoái hóa thần kinh ở phụ nữ trong đó có bệnh Alzheimer, một bất hạnh của những người lớn tuổi. Sự gia tăng tuổi thọ của con người làm cho tỷ lệ người có tuổi ngày càng tăng một cách đáng kể. Điều này cũng có nghĩa là ngày càng có nhiều phụ nữ có thời gian sống dài sau khi mãn kinh. Một phần ba cuộc đời, đoạn đường khó khăn nhưng không kém phần quan trọng này của mỗi phụ nữ rất cần được cải thiện.

Tuy vậy, vẫn còn một số quan niệm cho rằng, sử dụng liệu pháp hormon thay thế cho phụ nữ mãn kinh là điều trái với quy luật, là điều không cần thiết và thậm chí có thể gây nguy hiểm. Quan niệm này hiện còn khá phổ biến ở nước ta.

Giải quyết các vấn đề liên quan đến mãn kinh cho phụ nữ là chức năng của:

·         Các bác sĩ chuyên khoa phụ sản, khi người phụ nữ có các rối loạn ở hệ niệu, sinh dục.

·         Các bác sĩ chuyên khoa nội, khi người phụ nữ có các rối loạn vận mạch.

·         Các bác sĩ chuyên khoa tâm thần kinh, khi người phụ nữ có các rối loạn tâm lý, tình cảm.

·         Các bác sĩ chuyên khoa tim mạch, khi người phụ nữ có các bệnh lý tim mạch.

·         Các bác sĩ chuyên khoa xương khớp, khi người phụ nữ có các rối loạn ở hệ thống xương khớp, loãng xương.

Rõ ràng đây không thể là việc của riêng ai, không thể chỉ của một chuyên khoa, cũng không thể chỉ của riêng ngành y tế.

Những quan niệm nêu trên về mãn kinh nói chung còn khá mới mẻ đối với số đông phụ nữ nước ta, đặc biệt là phụ nữ lao động ở nông thôn, vì vậy làm sao để chị em hiểu, tin tưởng vào chuyên môn và hợp tác tốt với thầy thuốc là trách nhiệm của nhiều thầy thuốc, nhiều chuyên khoa, của ngành y tế, của các đoàn thể và của toàn xã hội.

Quyết định điều trị bằng liệu pháp hormon thay thế?

·         Chỉ có thầy thuốc mới có quyền quyết định điều trị bằng liệu pháp hormon thay thế cho chị em sau khi:

- Khám bệnh, chẩn đoán bệnh, tìm hiểu các yếu tố liên quan, các chống chỉ định... các bệnh phối hợp.

- Giải thích cho chị em hiểu rõ về lợi ích và nguy cơ có thể của liệu pháp.

- Bàn bạc và cân nhắc trên cơ sở lợi ích/nguy cơ của điều trị để chị em tự   nguyện điều trị, hợp tác tốt với thầy thuốc nhằm hạn chế tối đa các nguy cơ.

·         Không ai khác ngoài bản thân chị em phụ nữ sẽ là người quyết định sự thành công hay thất bại của liệu pháp hormon thay thế, vì chị em là người thực hiện quyết định của thầy thuốc, hợp tác với thầy thuốc để theo dõi điều trị cho chính mình.

Các nguy cơ chính của liệu pháp hormon thay thế:

·         Huyết khối tĩnh mạch.

·         Tăng sản nội mạc tử cung.

Không có một thuốc nào hoàn toàn không độc vì thế thuốc tốt phải có thầy hay.

Thầy thuốc hay sẽ cho chỉ định đúng, tôn trọng các chống chỉ định của thuốc, chọn lựa thuốc phù hợp, sử dụng đúng lúc, đúng liều lượng và theo dõi sát sao. Khi đó các nguy cơ hay các tác dụng không mong muốn của thuốc sẽ được giảm thiểu tới mức thấp nhất, có thể chấp nhận. Nếu xem xét chung mối tương quan giữa lợi ích và nguy cơ thì liệu pháp hormon thay thế này đã mang lại cho con người, cho phụ nữ những lợi ích vô cùng đáng giá, giảm nhẹ đi sự bất công từ ngàn đời nay của tạo hóa.