NHỚ VÀ GIẢM TRÍ NHỚ
Tác giả : Thạc sĩ, BS. PHAN HỮU PHƯỚC - (Trưởng khoa Lão - BV. Nguyễn Trãi)
Suy giảm trí nhớ mà hậu quả cuối cùng là sa sút trí tuệ là bệnh lý
ít được quan tâm tại các nước đang phát triển. Điều này xuất phát từ
quan điểm sai lầm cho rằng tuổi già là phải quên, phải lẫn - đã và
đang ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống người cao tuổi. Ở
Mỹ, để điều trị cho bệnh nhân suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, hàng
năm người ta đã phải tiêu tốn 50 tỷ đô-la, và tỷ lệ sa sút trí tuệ
là 10% ở người trên 70 tuổi, 20-40% ở người trên 85 tuổi.
Trước khi bị sa sút trí tuệ, người bệnh thường trải qua giai đoạn suy giảm trí nhớ. Việc phát hiện và điều trị sớm suy giảm trí nhớ sẽ giúp ích rất nhiều trong vấn đề phòng ngừa sa sút trí tuệ.
NHỚ LÀ GÌ?
Nhớ là tiến trình hoạt động của hệ tâm, thần kinh có chức năng lưu trữ thông tin ghi nhận trong quá trình sống. Để thực hiện chức năng này, não bộ phải trải qua các tiến trình lưu trữ sau đây:
- Sự ghi nhận thông tin (thu nhận, mã hóa).
- Sự duy trì, lưu giữ (lưu trữ, củng cố).
- Sự ổn định bền vững.
- Sự phục hồi (giải mã hoặc nhớ lại).
Quá trình thu giữ thông tin của trí nhớ theo thời gian có thể phân thành 4 loại như sau:
- Trí nhớ trực giác.
- Trí nhớ ngắn hạn.
- Trí nhớ gần.
- Trí nhớ xa (trí nhớ dài hạn).
a. Trí nhớ trực giác:
- Kéo dài khoảng 250 ms bằng cách nhìn.
- Kéo dài khoảng 1-2s bằng cách nghe.
b. Trí nhớ ngắn hạn: có thể kéo dài khoảng 30s và có khả năng nhớ 5-10 chủ đề.
c. Trí nhớ gần: thời gian nhớ kéo dài vài phút đến vài tuần. Nó biểu lộ khả năng dự trữ thông tin lớn hơn trí nhớ tức thì. Để đi vào vùng nhớ này, thông tin phải trải qua tiến trình củng cố trong một thời gian nhất định.
d. Trí nhớ dài hạn: thời gian lưu trữ vài tuần đến một thời điểm nào đó trong cuộc sống. Nó chứa hầu hết những kinh nghiệm và kiến thức. Có những thông tin được lưu trữ chính xác trong một thời gian không giới hạn. Tuy nhiên cũng có những thông tin trở nên mờ nhạt hay méo mó.
Tóm lại, việc ghi nhận thông tin và phục hồi lại thông tin là một tiến trình của nhận thức. Những thử nghiệm trên động vật cho thấy trí nhớ dài hạn đòi hỏi tiến trình thiết lập bền vững thông tin, liên quan đến những thay đổi về mặt vật lý và hoạt động của các hóa chất trung gian tại nơi giao tiếp của tế bào thần kinh.
SUY GIẢM TRÍ NHỚ LÀ GÌ?
Quá trình phát triển của hệ thần kinh bắt đầu từ khi trẻ còn là phôi thai cho đến năm 25 tuổi thì hoàn chỉnh. Sau lứa tuổi này, mỗi ngày có khoảng 3.000 nơron bị hủy đi (nơron không sinh sản thêm); và càng lớn tuổi, cơ thể càng ít tạo ra các hóa chất trung gian cần thiết cho não hoạt động. Do đó người cao tuổi luôn có vấn đề về trí nhớ và thường gặp khó khăn trong việc lưu trữ thông tin, khó nhớ thông tin cũ.
Những dấu hiệu của suy giảm trí nhớ
Nguyên nhân gây suy giảm trí nhớ có thể là do tuổi tác hoặc do bệnh lý với những biểu hiện khác nhau.
Biểu hiện của suy giảm trí nhớ do tuổi là:
- Trí nhớ gần luôn bị ảnh hưởng như khó nhớ tên người vừa mới gặp, quên một việc vừa dự định làm.
- Trí nhớ xa ít bị ảnh hưởng, thường vẫn nhớ chuyện đã xảy ra từ lâu.
Biểu hiện của suy giảm trí nhớ bệnh lý là:
- Quên những đồ vật đã từng dùng rất thường xuyên.
- Quên cách sử dụng những đồ vật đã từng dùng rất nhiều lần.
- Gặp nhiều khó khăn khi tiếp nhận thông tin mới.
- Hay lặp lại một câu hay một câu chuyện trong cùng một buổi trò chuyện.
- Gặp khó khăn trong việc chọn và giữ tiền.
- Không thể giữ nếp sinh hoạt thường ngày.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ PHÁT HIỆN SỚM SUY GIẢM TRÍ NHỚ?
Có thể phát hiện sớm suy giảm trí nhớ, suy giảm nhận thức nhẹ qua các dấu hiệu sau:
- Có than phiền về trí nhớ.
- Trí nhớ có giảm so với tuổi.
- Các hoạt động đời sống hàng ngày vẫn bình thường.
- Chức năng nhận thức chung vẫn bình thường.
- Không có sa sút trí tuệ.
Cần lưu ý là người thân đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm những dấu hiệu suy giảm trí nhớ ở người bệnh. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ, người thân nên nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế chuyên khoa để khám và điều trị.
TIẾN TRIỂN CỦA SUY GIẢM TRÍ NHỚ
Suy giảm trí nhớ nếu không được điều trị sớm có thể tiến triển nặng thành sa sút trí tuệ nhiều năm sau đó. Theo các nghiên cứu ở nước ngoài thì có khoảng 50% trường hợp bị suy giảm trí nhớ, suy giảm nhận thức nhẹ và sẽ chuyển thành sa sút trí tuệ trong 3 năm sau đó.
Sa sút trí tuệ là tình trạng bị suy giảm mức trí tuệ đã đạt được từ trước. Bệnh nhân sa sút trí tuệ sẽ bị suy giảm trí nhớ, khả năng xét đoán, định hướng không gian và thời gian, ngôn ngữ, tư duy trừu tượng. Mức độ sa sút trí tuệ này đủ để gây nên những ảnh hưởng không tốt đến các hoạt động xã hội, nghề nghiệp và sinh hoạt thường ngày của bệnh nhân.
ĐIỀU TRỊ SUY GIẢM TRÍ NHỚ RA SAO?
a. Suy giảm trí nhớ do tuổi là một tiến trình tự nhiên của sự lão hóa nên chưa đến mức phải điều trị bằng thuốc, mà chỉ cần áp dụng tích cực các biện pháp điều trị không dùng thuốc sau đây để làm giảm ảnh hưởng của việc suy giảm trí nhớ trong sinh hoạt thường ngày, đồng thời cũng là cách để giúp rèn luyện hoạt động trí não:
Liệt kê danh sách các công việc cần làm
- Lập thời gian biểu cho công việc hàng ngày.
- Làm theo thời gian biểu đã lập.
- Đề ra những mục quan trọng cần chú ý thực hiện. Ví dụ luôn đặt chìa khóa ở một chỗ nhất định.
- Lặp lại tên của người vừa mới gặp.
- Tạo những thú vui giúp cho bạn luôn bận rộn như chơi cây cảnh, chim, sưu tầm tem...
- Vận động trí óc, giữ những tài liệu lưu trữ thông tin, sự kiện như sổ ghi chép, album ảnh...
b. Khi nào bệnh nhân đã được thầy thuốc chuyên khoa khám và định bệnh là suy giảm trí nhớ bệnh lý (không phải suy giảm trí nhớ do tuổi) thì mới có thể được điều trị bằng thuốc. Cần lưu ý là việc điều trị bằng thuốc luôn luôn phải theo đúng sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa và người bệnh phải đi tái khám định kỳ.
Hiện nay có các loại thuốc điều trị sau:
- Các thuốc điều trị kinh điển:
+ Thuốc hỗ trợ thần kinh: Ginkobiloba, Almitrine, Piracetam, Naftidrofuril...
+ Estrogen thay thế.
+ Thuốc chống oxy hóa: vitamine C, E...
- Nhóm thuốc ức chế men acetylcholine sterase là một tiến bộ trong điều trị, đã được chứng minh bởi nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới như: Donepezil, Rivastigmine, Tacrine. Nhóm galantamine ngoài tác dụng ức chế men acetylcholinesterase còn có thêm tác dụng gia tăng hoạt động của thụ thể nicotinic, hỗ trợ thần kinh, mang lại nhiều hiệu quả trong điều trị.
PHÒNG NGỪA SUY GIẢM TRÍ NHỚ
1. Thường xuyên hoạt động trí não.
2. Tránh uống rượu:
Vì uống rượu quá nhiều sẽ làm tăng triglyceride trong máu và làm tăng nguy cơ nhũn não.
3. Tập thể dục:
- Giúp làm giảm huyết áp.
- Hạ thấp tần suất bệnh tim mạch
- Giúp giảm trọng lượng cơ thể.
- Lợi ích khác: giảm fibrinogen huyết tương, giảm hoạt động tiểu cầu, tăng hoạt hóa plasminogen huyết tương và tăng nồng độ HDL-c.
Lưu ý: Tập thể dục quá mức sẽ làm tăng nguy cơ chấn thương cơ xương và nhồi máu cơ tim cấp, vì vậy nên tập ở mức độ nào là tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe mỗi người.
4. Chế độ ăn:
Nên ăn nhiều trái cây, chất xơ, rau cải, hạn chế chất béo và chất ngọt. Chất đạm nên ăn vừa đủ theo nhu cầu. Chế độ ăn giảm muối sẽ làm giảm đáng kể huyết áp và do đó làm giảm tỷ lệ tai biến mạch máu não.
Như vậy, suy giảm trí nhớ là bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi, có thể do tuổi tác hoặc do bệnh lý. Suy giảm trí nhớ do tuổi là hiện tượng bình thường và thường không cần dùng thuốc điều trị mà chỉ cần áp dụng tích cực các biện pháp điều trị không dùng thuốc. Đối với những bệnh nhân đã được thầy thuốc chuyên khoa chẩn đoán là suy giảm trí nhớ bệnh lý thì có thể được điều trị bằng thuốc, nhưng phải theo đúng sự hướng dẫn của bác sĩ và tái khám định kỳ. Cần lưu ý là người thân đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm suy giảm trí nhớ ở người bệnh, vì nếu người bệnh được phát hiện sớm và điều trị đúng mức thì có thể tránh khỏi bị sa sút trí tuệ. Bên cạnh đó, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa cũng có tác dụng làm chậm tiến trình lão hóa, góp phần nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi.
