PHÒNG NGỪA TAI BIẾN MẠCH NÃO

GS. VŨ ĐÌNH HẢI

Tai biến mạch não là những bệnh rất phổ biến, ở nước ta cũng như trên thế giới. Nó còn là bệnh rất đáng sợ, vì tỷ lệ tử vong rất cao và đã bị tai biến này thì dù có sống mà đeo tật liệt nửa người suốt đời, chắc đâu đã may mắn hơn chết!

Cách chữa tai biến mạch não lại rất khó khăn, ngay cả ngày nay khi đã có những tiến bộ lớn của y học. Các bác sĩ còn chưa nhất trí được nên làm gì và không nên làm gì cho bệnh nhân tai biến. Lại phải chuyển bệnh nhân rất sớm, trước 3 giờ, đến những trung tâm có trang bị và kỹ thuật cao. Do đó, phòng bệnh vẫn là cơ bản.

Nhưng phòng bệnh bằng cách nào? Người thì khuyên đừng ra lạnh, đừng làm việc nhiều, đừng lo nghĩ căng thẳng, đừng ăn no, đừng uống rượu, đừng chơi thể thao... và nhiều cái "đừng" khác nữa. Có người lại còn rỉ tai: cần nhất là kiêng "cái chuyện ấy" (tính giao), kẻo lại "thượng mã phong". Nhưng kinh nghiệm của các nghiên cứu gần đây, qua theo dõi những con số rất lớn tai biến mạch não, trong những thời gian dài, cho thấy những lời khuyên đó ít có giá trị; tất cả những cái "đừng" nói trên không giảm được tai biến này.

Như vậy muốn phòng ngừa tai biến mạch não phải làm gì? Nên biết rằng tai biến mạch não có hai dạng chính là: chảy máu não do vỡ một động mạch trong hộp sọ, và nhồi máu não (trước đây gọi là nhũn não) do tắc nghẽn một động mạch nuôi não. Ở các nước kinh tế cao, nhồi máu não chiếm đa số, 80-85%; nhưng ở nước ta, hai dạng ngang nhau. Cả hai dạng đều xảy ra trên những động mạch bị vữa xơ, nên phòng bệnh tốt nhất là ngăn chặn phát triển của vữa xơ động mạch.

Mặc dù tai biến mạch não hay xảy ra ở những người lớn tuổi, 50 tuổi trở lên; các động mạch bắt đầu bị vữa xơ từ khi còn trẻ, 20-30 tuổi. Cho nên phòng ngừa tai biến mạch não phải bắt đầu từ tuổi thanh niên.

Nội dung phòng ngừa tai biến mạch não gồm những điểm chính như sau:

1. Bỏ thuốc lá là việc đầu tiên phải làm. Các thống kê cho thấy người hút thuốc bị tai biến mạch não nhiều gấp rưỡi người không hút. Bỏ được thuốc lá một năm, giảm được nguy cơ tai biến mạch não xuống bằng người chưa hút thuốc bao giờ.

Xin nhắc lại rằng thuốc lá còn gây ung thư (30% ung thư là do thuốc lá); gây hẹp hoặc tắc động mạch vành đưa đến đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim. Không những thế, người không hút thuốc nhưng sống chung với người hút thuốc, cũng bị nguy cơ chết do bệnh tim tăng 30% so với người không bị "đầu độc" bằng khói thuốc của người khác.

2. Cần phải biết huyết áp mình là bao nhiêu milimet thủy ngân, chứ không phải chỉ biết huyết áp cao hay thấp. Biết như vậy mới thấy cần phải phòng và chữa tăng huyết áp như thế nào (xin xem thêm sách "Tám lời khuyên để phòng và chữa tăng huyết áp" của Nhà xuất bản Y học).

Muốn vậy, đi khám sức khỏe hoặc đi chữa bệnh cũng nên yêu cầu bác sĩ cho biết con số huyết áp. Vì huyết áp cao là nguyên nhân quan trọng số một của các tai biến mạch não, kể cả chảy máu não lẫn tắc mạch não: 40% tai biến mạch não là do tăng huyết áp, nghĩa là huyết áp tâm thu cao hơn 140 hoặc huyết áp tâm trương cao hơn 90 milimet thủy ngân.

3. Ắn nhiều rau và quả, ngày nào cũng ăn, mùa nào thức nấy. Thời gian hiếm rau quả tươi thì ăn rau quả khô cũng tốt. Rau và quả cung cấp cho cơ thể các muối khoáng như kali, các chất xơ, và cả các chất chống oxy hóa tức là chống lão hóa nữa.

Ngoài ra, hạn chế ăn các loại mỡ, nhất là bơ và mỡ bò, mỡ lợn... Hạn chế thức ăn có nhiều cholesterol như: óc, gan, bầu dục, lòng đỏ trứng, trứng cá.

Nếu huyết áp tăng cao thì ăn ít muối, và kiêng rượu.

4. Tập thể dục hàng ngày, và nên chơi thể thao 2-3 lần mỗi tuần, giữ sao cho đừng béo quá. Người ta thấy rõ ràng tai biến mạch não hay xảy ra ở người béo hơn người gầy hoặc cân bình thường. Muốn giữ cho khỏi béo, ngoài việc tập thể thao, cần ăn đúng mức, ngay cả cơm cũng không nên ăn nhiều quá. Nên theo dõi cân đều đặn, nếu thấy tăng cân nhanh là nên hỏi ý kiến bác sĩ để giảm bớt ăn cho thích hợp. Các thuốc "làm gầy" hiện nay đều có hại cho sức khỏe và không nên dùng.

5. Nếu thấy hiện tượng cơn thiếu máu não thoáng qua, cần đến bác sĩ khám, vì 20% người bị tai biến mạch não có những cơn đó báo trước. Phải cảnh giác với những hiện tượng: yếu hoặc tê nửa người; nói khó; nói ngọng; nhìn mờ; nhìn đôi; mù một mắt; loạng choạng. Trong cơn thiếu máu não thoáng qua, những hiện tượng đó xuất hiện đột ngột và cũng hết nhanh chóng "thoáng qua" trong vòng 24 giờ.

6. Cũng cần đi khám bệnh nếu tim đập không đều, thấy tróng ngực, hồi hộp, có khi khó thở. Đó là triệu chứng của loạn nhịp hoàn toàn, nó hay gây tai biến mạch não. Những trường hợp này, bác sĩ thường cho uống Aspirin liều thấp để phòng ngừa nghẽn mạch, nếu không có chống chỉ định.

Cần đi khám tim nếu có bệnh van tim, hoặc có đặt van nhân tạo, suy tim... Những bệnh này cũng có thể gây tai biến mạch não như loạn nhịp hoàn toàn.