Hẹp động mạch cảnh gây tai biến mạch máu não
Hệ động mạch cảnh là những mạch máu lớn tưới máu cho não bộ. Tình trạng hẹp hoặc tắc mạch này sẽ khiến não không được cung cấp đủ máu, tế bào não bị tổn thương, tai biến mạch máu não xuất hiện. Tại Mỹ, khoảng một nửa trường hợp tai biến này do bệnh động mạch cảnh đoạn ngoài sọ gây nên.
Thủ phạm chính gây tắc hẹp động mạch cảnh là các mảng xơ vữa. Theo năm tháng, dưới ảnh hưởng của các yếu tố bệnh lý như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, béo phì..., chất cholesterol lắng đọng ở thành động mạch cảnh, làm xuất hiện những mảng vữa xơ tại chỗ, gây hẹp dần lòng mạch hoặc tạo thành những cục máu đông, gây tắc nghẽn dòng máu nuôi não.
Hẹp động mạch cảnh (HĐMC) là bệnh của người cao tuổi nhưng gần đây, nó xuất hiện cả ở lứa tuổi trung niên. Theo một số nghiên cứu ở Việt Nam, tỷ lệ HĐMC ở người già mắc 1 hay nhiều bệnh lý ở trên là 40-50%; nghĩa là cứ 2 người cao tuổi lại có 1 người bị HĐMC.
HĐMC có thể hoàn toàn không có biểu hiện lâm sàng nào. Người bệnh sống hoàn toàn bình thường cho tới khi đi khám bệnh khác hoặc khám định kỳ và tình cờ phát hiện ra; hoặc khi bệnh đã quá nặng, có biến chứng như liệt nửa người.
Triệu chứng thường gặp nhất của HĐMC là tai biến mạch máu não (TBMMN) thoáng qua, chứng tỏ tình trạng thiếu máu nuôi não tạm thời đã tương đối nặng. Bệnh nhân có thể bị mù mắt đột ngột một bên, rối loạn cảm giác hoặc tê nửa người, liệt nửa người thoáng qua, rối loạn ngôn ngữ, cứng lưỡi, nói ngọng. Các triệu chứng này sẽ mất đi hoàn toàn trước 24 giờ. Nhiều người có tình trạng này sẽ bị TBMMN thực sự trong vòng 2 tuần sau đó.
Đến nay, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu nào khi TBMMN đã xảy ra. Vì vậy, cách duy nhất để cứu sống và tránh tình trạng bại liệt cho người bệnh là phòng ngừa tai biến này. Một trong những cách phòng ngừa hữu hiệu là phát hiện sớm bệnh HĐMC bằng phương pháp siêu âm Doppler. Bạn nên đi siêu âm Doppler động mạch nếu thuộc một trong những trường hợp sau:
- Tuổi từ 45 trở lên. Từ 60 tuổi trở lên, phương pháp xét nghiệm này là chỉ định bắt buộc.
- Béo phì, hút thuốc lá.
- Bị một trong các bệnh tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, xơ vữa động mạch, đã bị TBMMN hay TBMMN thoáng qua, thiếu máu cơ tim, có bệnh động mạch chi dưới, thiểu năng tuần hoàn não.
- Trong gia đình có người bị TBMMN hoặc nhồi máu cơ tim.
Hầu hết bệnh nhân HĐMC phải uống thuốc chống kết tụ tiểu cầu như aspirin nhằm phòng ngừa và giảm biến chứng của mảng xơ vữa. Việc mổ lấy mảng vữa xơ cho kết quả khả quan. Cách điều trị này cho kết quả rõ rệt ngay cả khi các mảng đóng bám làm giảm 70% lưu lượng máu hoặc bệnh nhân đã trên 80 tuổi. Trường hợp có nhiều khối tắc nghẽn thì việc mổ lấy chúng đi là bắt buộc. Ca mổ kéo dài khoảng một giờ và bệnh nhân sẽ hồi phục hoàn toàn sau vài tuần lễ.
BS Bùi Nguyên Kiểm, Sức Khoẻ & Đời Sống
