BƯỚC ĐỘT PHÁ TRONG ĐIỀU TRỊ BỆNH SỐT RÉT
Tác giả : DS. TRƯƠNG TẤT THỌ
Hiện nay, sốt rét vẫn là một căn bệnh khó tiêu diệt. Đặc biệt, hai
loại muỗi Anopheles Gambiae và Anopheles
Funesus được xem là “vô địch” trong lĩnh vực truyền bệnh cho người ở
châu Phi, làm tiêu tốn hàng năm khoảng 12 tỷ USD trong việc phòng và
trị bệnh. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 1 triệu ca sốt rét, trong
đó có 85% là do Plasmodium falciparum đã đề kháng với chloroquine và
Fansidar. Vì thế, các nhà khoa học vẫn không ngừng nghiên cứu nhằm
tìm ra một loại thuốc mới điều trị sốt rét hiệu quả hơn.
BỆNH SỐT RÉT VẪN ĐANG HOÀNH HÀNH
Bệnh sốt rét quay trở lại từ đầu thập niên 70 với các ký sinh trùng đã đề kháng nhiều loại thuốc cổ điển giá rẻ như chloroquine. Bệnh đã gây thiệt hại khoảng 12 tỷ USD hàng năm cho các nước châu Phi, chiếm đến 40% ngân sách phục vụ sức khỏe cộng đồng.
Theo báo cáo gần đây của Viện Y học IOM thì bệnh sốt rét đang tái phát ở mức độ cao, từ đó nhấn mạnh đến việc cần thiết phải bổ sung nguồn thuốc cấp bách có thể thay thế các thuốc trị sốt rét cũ đã bị đề kháng với giá thành rẻ hơn.
Hiện nay, liệu pháp kết hợp ACT (Artemisinine based Combination Therapies) là phương pháp điều trị sốt rét hiệu quả nhất, nhưng do chi phí cao nên việc cung cấpï cho bệnh nhân nghèo tại các địa phương có dịch sốt rét còn gặp khó khăn (mỗi năm cần tới khoảng 300-500 triệu phương thuốc điều trị).
GỢI Ý TỪ CÂY THANH HAO HOA VÀNG
Cây
thanh hao hoa vàng đã được y học Đông phương biết đến từ lâu trong
điều trị bệnh sốt rét. Tên khoa học của cây là Artemisia annua. Tại
Việt Nam, hai danh y Tuệ Tĩnh và Hải Thượng Lãn Ông cũng xác nhận
thanh hao hoa vàng có khả năng trị được bệnh sốt rét, đổ mồ hôi
trộm. Hoạt chất chính của cây thanh hao hoa vàng là artemisinine
(tiếng Hoa gọi là qinghaosu) được phân lập và có cấu trúc xác định
vào năm 1972 - là một chất sesquiterpenee lactone với một cầu nối
peroxide bên trong. Lá thanh hao được tán nhuyễn, xay thành bột để
chiết xuất hoạt chất artemisinine. Năm 1993, Vonwiller và cộng sự đã
báo cáo một phương pháp mới ly trích các hợp chất của cây thanh hao
hoa vàng giúp gia tăng hàm lượng artemisinine.
Việc kết hợp các dẫn xuất của artemisinin như artesunate, artemether tỏ ra có hiệu quả trong việc chống lại ký sinh trùng sốt rét đã đề kháng với thuốc cổ điển. Artemether đã được phép đăng ký sử dụng tại châu Phi với tên Paluther. Tuy nhiên do chi phí sản xuất thuốc còn quá cao, thời gian bán hủy ngắn nên gây nhiều khó khăn cho việc điều trị vì bệnh nhân phải dùng thuốc liên tục sau mỗi 4 giờ. Thời gian điều trị theo phác đồ kéo dài thường dễ thất bại nếu bệnh nhân không thường xuyên dùng thuốc. Mặc dù artemisinin được xem là chất căn bản trong liệu pháp kết hợp ACT, nhưng khả năng điều trị còn giới hạn do giá thành cao cũng như phương pháp ly trích tốn nhiều thời gian. Vì thế, việc nghiên cứu sản xuất một loại thuốc hữu hiệu chống sốt rét với giá thành hạ tỏ ra cần thiết hơn bao giờ hết.
BƯỚC ĐỘT PHÁ VỀ THUỐC MỚI CHỐNG SỐT RÉT
Việc phát minh thuốc mới chống sốt rét phải đạt được các yêu cầu:
- Hiệu quả hơn liệu pháp ACT.
- Không phụ thuộc vào cây thanh hao hoa vàng.
- Giá thành hạ.
Một
sản phẩm mới ra đời với mã số Oz 277/Rbx 11160 đã được xem là bước
đột phá lớn nhất trong điều trị sốt rét hiện nay. Đây là thành quả
của một nỗ lực hợp tác quốc tế được tiến hành từ cuối thập niên 90
thế kỷ 20 giữa các nhà khoa học thuộc các Viện Đại học Monash (Úc),
Trung tâm Y khoa Nebraska (Mỹ), Viện Bệnh Nhiệt đới (Thụy Sĩ) và
Viện Dược phẩm Hoffmann-La Roche (Thụy Sĩ). Kết quả của các công
trình nghiên cứu đã được phổ biến trên tạp chí khoa học Nature.
Oz 277/Rbx 11160 là một chất tổng hợp có cấu trúc tương tự artemisinin, sẽ là vũ khí chính trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét đa kháng thuốc và có thể đáp ứng được nhu cầu điều trị trong vòng 3 năm tới. Thuốc tác động bằng cách dùng các gốc tự do tấn công vào protein và enzyme của ký sinh trùng Oz 277/Rbx 11160 hiện đang được thử nghiệm về tính an toàn trên người với kết quả rất hứa hẹn.
GS. Bill Charman thuộc trường Đại học Dược Victoria cho biết Oz 277/Rbx 11160 vừa rẻ vừa dễ sản xuất, mở ra tiềm năng có thể cứu sống hàng triệu bệnh nhân sốt rét trên khắp thế giới. Theo thống kê năm 2003, mỗi ngày tại châu Phi có đến 3.000 trẻ em tử vong vì sốt rét, nghĩa là cứ mỗi 30 giây lại có một trẻ em châu Phi tử vong vì căn bệnh này. Sốt rét cũng là mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe của phụ nữ có thai và trẻ sơ sinh ở châu Phi. Hiện hàng năm có khoảng 20% dân số thế giới sống ở những nước nghèo nhất phải đối diện với nguy cơ nhiễm sốt rét.
Cũng theo GS. Charman: “Chúng tôi đã thật sự xúc động về sự tiến bộ và tốc độ phát triển của thuốc. Hiện thuốc đang được thử nghiệm tại châu Âu, nếu tiến độ diễn ra tốt đẹp thì chỉ trong vòng 3 năm tới, đây sẽ là vũ khí mới giúp con người chống lại bệnh sốt rét một cách hiệu quả”.
Mục đích chính của công trình nghiên cứu là cho ra đời được một loại thuốc hữu hiệu với giá thành thấp nhằm có thể cung cấp cho các quốc gia nghèo. Khả năng của Oz 277/Rbx 11160 là dùng điều trị các ký sinh trùng sốt rét đã đề kháng nhiều loại thuốc. Thử nghiệm trên chuột cho thấy 95-100% ký sinh trùng biến mất trong vòng 3 ngày. Như thế chỉ với một đợt điều trị 3-4 ngày đã có thể chữa khỏi bệnh. Với giá thành điều trị 1 USD/ngày thì chương trình điều trị 3 ngày có thể dễ dàng được thực hiện. Loại thuốc mới này hứa hẹn sẽ giữ vai trò then chốt trong việc điều trị bệnh sốt rét, thay thế các thuốc cũ đã giảm hiệu quả.
TIẾN ĐỘ SẢN XUẤT
Từ tháng 5/2003, công ty dược phẩm hàng đầu của Ấn Độ Ranbaxy đã ký một thỏa ước với MMV (Geneve-Thụy Sĩ) để cùng phát triển sản phẩm peroxyde trong cuộc chiến toàn cầu chống lại bệnh sốt rét. MMV (Medicines for Malaria Venture) là tổ chức phi lợi nhuận chuyên khám phá, phát triển và phân phối các phương tiện chống sốt rét. Ngày 19/8/2004, Ranbaxy và MMV đã thông báo việc đưa thuốc vào thử nghiệm lâm sàng trên người. Cả hai đơn vị này đã được cơ quan MHPRA (Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency) cho phép theo đuổi việc thử nghiệm lâm sàng trên người tại Anh. Đây là bước thử nghiệm thuốc mới đầu tiên sau khi đã đạt được độ an toàn và hiệu quả trên các bước thử nghiệm tiền lâm sàng. Oz 277/Rbx 11160 đã được lượng giá trong pha I nghiên cứu về độ an toàn, sự dung nạp cũng như hiệu lực dược lý trên người tại Anh.
Như vậy, trong vòng vài năm tới, hy vọng con người sẽ có thêm một vũ khí hữu hiệu để ngăn chặn bệnh sốt rét - hiện vẫn là nỗi lo của những quốc gia chậm hoặc đang phát triển.
Chú thích ảnh:
- Muỗi Anopheles.
- Ký sinh trùng sốt rét Plasmodium - Falcipurum - gameto 100x.
- Cây thanh hao hoa vàng.
