NGUYỄN THIỆN HÙNG

Trung tâm Y khoa MEDIC

Thành phố Hồ Chí Minh

Gan thấm mỡ (hepatic steatosis) nằm trong nhiều bệnh cảnh lâm sàng, nhưng bệnh gan do rượu là nguyên nhân gan thấm mỡ thường gặp nhất tại Bắc Mỹ. Gan thấm mỡ cũng được ghi nhận trong hơn 50% bệnh nhân tiểu đường.

ÐỊNH NGHĨA

Gan thấm mỡ được định nghĩa do ứ đọng triglycerid quá nhiều trong sinh chất tế bào gan dưới dạng không bào lớn hay nhỏ. Gan thấm mỡ diễn tả cả đáp ứng không chuyên biệt của tế bào gan bị tổn thương lẫn một mặt của xáo trộn chuyển hóa tổng quát.

Là quá trình có thể phục hồi được.

THỂ LÂM SÀNG

Gan thấm mỡ có nhiều biểu hiện lâm sàng.

Thoạt đầu gan thấm mỡ "câm" có thể biểu hiện như gan lớn nhẹ không triệu chứng khi khám thường quy bệnh nhân béo phì hay tiểu đường hay bệnh nhân đang điều trị corticoid hay hóa trị. Trong nhóm này chức năng gan thường là bình thường. Kế đến, đau hạ sườn phải mơ hồ và cảm giác tức kèm theo gan to giúp xác định gan thấm mỡ của bệnh nhân uống rượu hoặc không uống rượu, men gan transaminase và dự trữ kiềm có thể tăng trong nhóm này. Cuối cùng gan thấm mỡ cấp có thể gây vàng da tuy hiếm, tổn thương gan cấp và bệnh não (do hepatotoxins, gan thấm mỡ cấp ở người có thai).

HÌNH ẢNH SIÊU ÂM

Gan thấm mỡ sinh echo rất nhiều trên siêu âm B-mode. Các dấu hiệu siêu âm gồm: tăng sinh echo chủ mô gan, vách mạch máu mờ, tăng giảm âm và khó thấy các phần sâu và sát cơ hoành, và gan lớn.

Có 3 mức độ: nhẹ, tăng echo nhẹ lan tỏa, còn thấy cơ hoành và vách mạch máu trong gan; trung bình, tăng echo trung bình và mờ cơ hoành và vách mạch máu; nặng, tăng echo rõ ràng, xuyên thấu kém ở các phân thùy sau gan phải và kém hay không còn thấy vách mạch máu và cơ hoành.

Gan thấm mỡ khu trú là mỡ khu trú trong gan có echo, có thể có dạng khối nhưng thường có đường viền dạng bản đồ, và không làm dời chỗ mạch máu đi qua.

Gan thấm mỡ không hoàn toàn thường là những vùng echo poor quanh tĩnh mạch cửa, thùy đuôi và quanh hố túi mật, đôi khi cần CT xác định lại.

 Siêu âm thường không nhạy đối với gan thấm mỡ hạt nhỏ.

Khó phân biệt về siêu âm giữa gan thấm mỡ và xơ gan phản ánh các tiêu chuẩn siêu âm bị trùng nhau và cùng có các tiến trình trên cùng bệnh nhân.

 VẤN ÐỀ:

1. Gan thấm mỡ độ nhẹ thường bị bỏ sót.

2. Viêm gan mạn cũng có giảm âm phần sâu.

3. Không phân biệt được bằng siêu âm các nguyên nhân của gan thấm mỡ.

4. Không phân biệt được bằng siêu âm gan thấm mỡ và các loại viêm gan khi có tăng men gan.

 ÐỐI TƯỢNG:

2 nhóm:

a) Nhóm 1: Gồm 101 bệnh nhân (46 nam và 55 nữ), từ 30 - 79 tuổi.

b) Nhóm 2: Gồm 199 ca, có 127 ca (72 nữ, 55 nam) có làm histogram cường độ siêu âm gan thận.

 PHƯƠNG PHÁP:

              1/ Khảo sát tiền cứu= chẩn đoán siêu âm trước rồi thử triglycerids (TG), cholesterol (CT), và theo dõi men gan AST và ALT (GOT và GPT). Cùng một người khám siêu âm, đầu dò sector 5 MHz, máy KONTRON SIGMA 1.

2/ Lô 127 ca (72 nữ, 55 nam) có làm histogram cường độ siêu âm gan và thận.

3/Tiêu chuẩn chẩn đoán siêu âm:

- gan to (gan trái lớn hơn 10cm qua mặt cắt dọc qua động mạch chủ bụng, gan phải lớn hơn 15cm qua mặt cắt gian sườn ở bình diện thận phải).

- vách tĩnh mạch cửa, chỉ chọn các vách giảm echo nhánh xa (gan thấm mỡ độ nhẹ) và giảm echo vách các nhánh chính (độ vừa).

KẾT QUẢ

1/ Thành phần bệnh nhân gan thấm mỡ:

béo phì (25,74%), tiểu đường (18,81%), rượu (06,93%), thuốc corticoid và tương tự (0,99%), ăn chay (02,97%)

2/ Ða số gan thấm mỡ độ nhẹ (76,24%) còn lại độ vừa (19,8%).

3/ Ða số đều tăng TG (59,40% và 66,39%) và có tăng CL (66,33% và 72,27%)

Một số có tăng men gan (gấp 3 trị số bình thường) (41,79%)

Một số dương tính giả (22/101 và 4/67)

5/ Bình quân độ chênh lệch histogram cường độ siêu âm gan thận 101 ca gan thấm mỡ là 730/101 = 7,22.

 KẾT LUẬN:

1/ Siêu âm chẩn đoán gan thấm mỡ đối chiếu với kết quả sinh hóa có độ chính xác là 78,21%.

2/ Ða số nguyên nhân gan thấm mỡ của 2 lô nghiên cứu là béo phì và tiểu đường. Nhưng khó xác định được nguyên nhân vì có nhiều yếu tố ảnh hưởng cùng lúc (nội tiết, dinh dưỡng, rượu, viêm nhiễm.).

3/ 41,79% có tăng men gan kèm theo tăng TG và CL gợi ý quá trình gan thấm mỡ diễn biến đã lâu, và cần thiết phân biệt với viêm gan do nhiều nguyên nhân khác nhau (viêm gan mỡ, SteatoHepatitis).

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH

1. IRWING, HC.: Diffuse Liver Disease, pp. 295 - 307, Clinical Ultrasound (Vol. 1), Churchill Livingstone, 1^st ed., 1993.

2. KURTZ: Ultrasound, ACR, CD-ROM, 1994.

3. LAUFER I, MESSMER JM: Gastroenterology, ACR, CD-ROM, 1990.

4. NGUYỄN THIỆN HÙNG - PHAN THANH HẢI: ?Siêu âm khảo sát Gan thấm mỡ. Siêu âm ngày nay số 11/1997.

5. Radiology On Line

6. Medscape Gastroenterology On Line.

7. WITHERS CE: The Liver, Ultrasound Categorical Course Syllabus, RSNA 1991.