SIÊU ÂM
Là một kỹ thuật chẩn đoán bằng sóng âm có tần số cao từ 1 triệu đến 15 triệu Hz (tai người không nghe thấy được). Sóng này được đưa xuyên qua cơ thể, phần sóng dội lại sẽ được ghi lại và phân tích, để cho đưa ra một hình ảnh cuả các cơ quan nội tạng hoặc của một bào thai trong tử cung. Phương pháp này vô hại và không gây đau.
Ứng dụng từ siêu âm có nguồn gốc từ hải quân (dùng tìm tàu ngầm trong thế chiến thứ II). Siêu âm được sử dụng đầu tiên trong y khoa là vào những năm 1950. Những máy siêu âm đầu tiên cho ra hình ảnh bất động; những máy hiện đại cho ra hình ảnh chuyển động giúp dễ phân tích hơn.
LÝ DO LÀM SIÊU ÂM
Các máy siêu âm xuyên qua dễ dàng các mô mềm và dịch, là phương pháp đặc biệt hữu dụng trong khảo sát các cơ quan có chứa dịch (như tử cung trong thai kỳ, túi mật) và các cơ quan có mật độ mềm (như gan). Nhưng sóng siêu âm không xuyên qua được xương và không khí nên phương pháp này bị hạn chế khi khảo sát các cơ quan có xương bao chung quanh (não người lớn) hoặc các cơ quan có chứa nhiều hơi (như phổi hoặc ruột).
ỨNG DỤNG CỦA SIÊU ÂM TRONG SẢN KHOA
Siêu âm được dùng phổ biến để khảo sát tử cung và trong thai kỳ.
Thường làm siêu âm trong tuần lễ thứ 16 đến 18 của thai kỳ. Nhưng cũng có thể làm siêu âm trong bất kỳ thời gian nào. Nếu đã biết ngày thụ thai, siêu âm sẽ cho biết các kích thước thai có phù hợp với tuổi thai hay không. Ngược lại, nếu biết các kích thước của thai, có thể xác định được ngày thụ thai và dự đoán được ngày sinh. Siêu âm còn giúp phát hiện đa thai, các dị tật lớn của thai như thai vô sọ, hoặc cột sống chẻ đôi. Cũng có thể phát hiện được các bệnh tim bẩm sinh, giúp bé khi sinh ra có thể được điều trị ngay trong các bênh viện chuyên khoa. Siêu âm còn cho thấy vị trí của bánh nhau. Nếu bánh nhau nằm ở vị trí gây cản trở cuộc sinh ngã âm đạo bình thường (như nhau tiền âm đạo), có thể có chỉ định mổ lấy thai.
Có thể siêu âm sớm trong thai kỳ nếu nghi ngờ có thai ngoài tử cung, thai trứng, doạ sẩy thai hoặc thai chết lưu.
Siêu âm có vai trò quan trọng trong thủ thuật chọc dò ối và sinh thiết nhau. Siêu âm cho thấy vị trí bánh nhau và thai, giúp cho việc định hướng kim khi làm thủ thuật.
Trong các giai đoạn sau cũa thai kỳ, tiến hành siêu âm khi có tình trạng thai chậm phát triển, thai ngưng cử động hoặc tăng cử động quá mức hoặc khi mẹ bị xuất huyết âm đạo. Đối với các thai kỳ có nguy cơ cao hoặc các thai quá ngày làm siêu âm trước khi chấm dứt thai kỳ để kiểm tra kích thước thai, mức độ phát triển và vị trí thai trong tử cung, lượng nước bối và vị trí của bánh nhau.
TRONG CÁC CHUYÊN KHOA KHÁC
- Trẻ sơ sinh: siêu âm não của trẻ sơ sinh qua thóp trước để phát hiện bệnh não ứng thuỷ, u não hoặc xuất huyết não.
- Tim: siêu âm tim giúp chẩn đoán các bệnh tim bẩm sinh và bệnh lý van tim.
Siêu âm gan phát hiện các bệnh lý gan như xơ gan, nang gan, áp xe hoặc u gan.
Siêu âm phát hiện sỏi túi mật hoặc sỏi ống mật. Ở các bệnh nhân vàng da. Siêu âm giúp khẳng định vàng da do tắc ống mật hay vàng da do bệnh lý gan. Siêu âm tuỵ giúp phát hiện u và viêm. Tại thận, siêu âm tìm các bất thường bẩm sinh, nang, u hoặc thận ứ nước. Siêu âm còn dùng trong chẩn đoán các nang, khối u hoặc dị vật ở các khối u như tuyến giáp, vú, bàng quang, tinh hoàn, buồng trứng, lách và mắt.
Trong sinh thiết siêu âm hướng dẫn đường đi của kim sinh thiết đến đúng vị trí.
Siêu âm Doppler là một dạng siêu âm biến đổi, ứng dụng hiệu hiệu ứng Dopler (sự thay đổi tần số xảy ra khi nguồn âm di chuyển tương đối so với đầu dò) để quan sát các đối tượng đang chuyển động. Siêu âm Doppler dùng trong khảo sát tim thai, nghiên cứu tốc độ dòng máu đi qua các mạch máu. Kỹ thuật này giúp phát hiện những chỗ hẹp hoặc xoáy của dòng máu.
CÁCH TIẾN HÀNH
Khi siêu âm trong những tháng đầu thai kỳ. Sản phụ cần phải nhịn tiểu vài giờ trước đó. Bàng quang đầy nước tiểu sẽ giúp quan sát tử cung dễ dàng hơn vì nó đôn các quai ruột ra xa tử cung. Khi siêu âm gan mật, cần nhịn đói vài giờ trước đó.
Tại vùng muốn làm siêu âm, phủ lên da một lớp dầu hoặc gel giúp làm đầu dò tiếp xúc tốt hơn. Khi siêu âm, bệnh nhân cần được đặt nằm ngửa và xem các hình ảnh xuất hiện trên màn hình. Thời gian siêu âm thường kéo dài khoảng 15 phút.
Bệnh nhân không cảm nhận được sóng âm. Nếu siêu âm kết hợp với chọc kim thì cần gây tê tại chỗ, và cũng thường không gây khó chịu gì.
SIÊU ÂM, LIỆU PHÁP
Là sử dụng sóng âm tần số cao để điều trị các tổn thương mô mềm (ví dụ: tổn thương ở dây chằng, gân, cơ). Điều trị bằng sóng âm giúp giảm viêm nhiễm và mau lành vết thương, có lẽ làm tăng lưu lượng máu đến các mô dưới da. Sóng siêu âm cũng được dùng trong điều trị sỏi. (Xem siêu âm tán sỏi).
Trong khi điều trị có thể có cảm giác ấm và hơi tê. Đôi khi bị đau dữ dội nếu sóng âm chạm đến các bề mặt xương.
SIÊU ÂM TÁN SỎI
Là kỹ thuật dùng sóng siêu âm nghiền nát sỏi thành các hạt nhỏ như cát để có thể bài xuất theo nước tiểu ra ngoài. Kỹ thuật này cũng được dùng để nghiền nát các sỏi mật. Có hai cách siêu âm tán sỏi:
- Siêu âm tán sỏi ngoài cơ thể: sỏi được nghiền nát bằng một máy tán sỏi đặt bên ngoài cơ thể; cần dùng máy X-quang để định dạng sỏi cũng như theo dõi quá trình tán sỏi. Sỏi sau khi được nghiền nhỏ ra như cát sẽ được bài xuất ra ngoài cơ thể theo nước tiểu hoặc dịch mật trong vài tuần lễ sau đó. Kỹ thuật này đã tạo ra một bước ngoặt trong điều trị các bệnh sỏi niệu và sỏi mật, bởi vì nó đã giúp cho nhiều bệnh nhân thoát được một cuộc mổ xẻ lấy sỏi.
- Siêu âm tán sỏi xuyên da: qua một vết rạch nhỏ trên da vùng hông, một ống soi được nhét vào trong thận. Một đầu dò siêu âm được đưa vào thận qua ống soi để nghiền nát sỏi, các mảnh sỏi vụn sẽ được lấy ra cũng qua ống soi thận.
Trong vòng một giờ sau khi được siêu âm tán sỏi, bệnh nhân có thể thấy một chút máu trong nước tiểu. đối với kỹ thuật siêu âm tán sỏi ngoài cơ thể, bệnh nhân có thể bị bầm tím da tại điểm vào và ra của sóng siêu âm. Một số có thể bị những cơn đau quặn bụng do niệu quản bị tắc nghẽn bở các mạnh vụn sỏi. Tuy nhiên hầu hết bệnh nhân đều hồi phục hoàn toàn trong vòng một tuần lễ.
