STARRY SKY, CENTRILOBULAR PATTERN, PORTAL REACTION, DARK LIVER
NGUYỄN THIỆN HÙNG
Trung tâm Y khoa MEDIC
Thành phố Hồ Chí Minh
Một dạng siêu âm bệnh lý gan lan tỏa thường gặp là starry sky hay centrilobular pattern. Trong biểu hiện này chủ mô gan giảm âm rõ với hiện tượng tăng echo khoảng quanh cửa.
Starry sky, centrilobular pattern, hay portal reaction, dark liver là một số thuật ngữ mô tả vách các nhánh tĩnh mạch cửa trong gan có echo dày nổi bật lên trên nền gan echo kém.
Ở gan bình thường chỉ thấy vách các nhánh tĩnh mạch cửa có echo dày trong vùng tiêu điểm (focal zone) của đầu dò. Ngay khi vùng này thật rộng đi nữa các nhánh tĩnh mạch cửa cũng không dày đồng nhất nhau xuyên suốt trong mô gan.
Hiện tượng này được nghĩ là do phần trung tâm thùy gan phồng lên, phù nề và chừa lại đường mạch mật. Nói cách khác khi tế bào gan bị viêm, cuống mạch mật (đường mật, nhánh tĩnh mạch cửa, và nhánh động mạch gan) quanh vùng chủ mô gan này sẽ nổi bật lên (3).
Một báo cáo khác thấy dấu hiệu trên xuất hiện ở 13/16 bệnh nhân viêm gan cấp. Theo Giogio và cs dấu hiệu trên có ở 32% các trường hợp viêm gan cấp nhưng cũng gặp ở 31% người bình thường.
Dấu hiệu trên gặp trong viêm gan cấp, bạch cầu cấp, hoại tử, phù nề, bệnh tim ứ huyết, AIDS, do xạ trị, thâm nhiễm lan tỏa trong gan và hiếm hơn là hội chứng sốc nhiễm độc. Giảm dự trữ glycogen cũng đã được chứng minh là làm giảm echo gan trên siêu âm, như trường hợp các trẻ sơ sinh bị giảm dự trữ glycogen ngay sau khi sanh làm cho gan có echo rất kém khi so sánh với lúc khám trước khi sanh. Ngược lại bệnh nhân bị các bệnh rối loạn dự trữ glycogen lại có echo gan rất dày (1).
Một số bệnh nhân có dấu hiệu rối loạn tiêu hóa (đau thượng vị, bệnh lý dạ dày, tiêu chảy, tắc ruột), ngộ độc thuốc, viêm ruột hoại tử, thủng tạng rỗng, viêm tụy cấp...cũng có dấu hiệu starry sky hay portal reaction (4).
Tiêu chảy cấp + Rối loạn tiêu hóa = 80 ca (n=170) (4)
Viêm gan cấp......... = 40 ca
Ðau thượng vị........ = 36 ca
Thuốc lao và thuốc không rõ loại = 11 ca
Như vậy, dấu hiệu starry sky không chuyên biệt cho viêm gan cấp, có thể gặp trong một số trường hợp khác cũng như ở 2% các cá thể hoàn toàn bình thường (2). Do vậy cần đối chiếu với lâm sàng để có trả lời siêu âm thích hợp.
Tài liệu tham khảo:
1. CAZIER PR, SPONAUGLE DW: Starry Sky Liver with Fasting: Variations in Glycogen Stores J Ultrasound Med., 1996, 15:405-407.
2. IRVING HC: Diffuse Liver Disease trong Abdominal and General Ultrasound (edited by Cosgrove D), Vol.1, Longman Group UK Limited, 1993.
3. KURTZ AB: ACR Ultrasound, CD-Rom, 1994.
4. NGUYỄN THIỆN HÙNG: Starry Sky or Portal Reaction Pattern, Sinh hoạt KHKT Siêu âm tháng 6/2001, Trung Tâm Y khoa MEDIC.
5. RAK K, HOPPER KD, PARKER SH: The Starry Sky Liver with Burkitts Lymphoma, J Ultrasound Med., 1988, May 7 (5), 279-81.
Chú thích hình minh họa:
H1: Starry sky (trời sao) trong vàng da không do tắc mật ngày 3.
H2: Starry sky trong tiêu chảy cấp ngày 2.
H3: Starry sky ở bệnh nhân Burkitts lymphoma.
