CÂY BA ĐẬU

Tác giả : GS. ĐỖ TẤT LỢI

Hỏi: Vừa qua có người mách tôi một bài thuốc Đông y chữa bệnh viêm dạ dày, trong đó có vị ba đậu. Tuy nhiên trước đây tôi có nghe nói đây là vị thuốc rất độc nên không dám sử dụng. Xin bác sĩ cho biết cách dùng và liều dùng ra sao để bảo đảm an toàn?(Hà Văn Tâm - Bình Dương)

Trả lời: Cây ba đậu còn gọi là mắc vát, cóng khói, bã đậu, giang tử, mãnh tử nhân, lão dương tử, ba nhân, mần để, cây để, cây đết, phổn (Hòa Bình).

Tên khoa học Croton tiglium L.

Thuộc họ Thầu dầu Euphorbiaceae.

Cây ba đậu cho ta các vị thuốc sau:

1. Hạt ba đậu (Semen Tiglii) là hạt ba đậu phơi khô.

2. Dầu ba đậu (Oleum Tiglii) là dầu ép từ hạt ba đậu.

3. Ba đậu sương là hạt ba đậu sau khi đã ép hết dầu.

a. Mô tả cây

Ba đậu là một cây nhỡ cao 3-6m, cành nhẵn. Lá mọc so le, nguyên, hình trứng, đầu nhọn, mép có răng cưa nhỏ, dài 6-8cm, rộng 4-5cm, cuống nhỏ, dài 1-2cm. Trông toàn thân cây thường thấy một số lá màu đỏ nâu. Hoa mọc thành chùm dài 10-20cm ở đầu cành, hoa cái ở phía dưới, hoa đực ở đỉnh, cuống nhỏ dài 1-3mm. Quả nang, nhẵn, màu vàng nhạt, cao 2cm, có 3 mảnh vỏ khi chín tách ra. Hạt hình trứng dài 10mm, rộng 4-6mm, ngoài có vỏ cứng, mờ, màu nâu xám (khác hạt thầu dầu bóng và có vân).

b. Phân bố, thu hái và chế biến

Ba đậu mọc hoang và được trồng ở nhiều tỉnh miền Bắc nước ta, nhiều nhất tại các tỉnh miền núi như Hà Giang, Tuyên Quang, Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên, miền Trung Bộ cũng có. Còn mọc ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Đông, Quảng Tây, Tứ Xuyên, Hồ Nam, Hồ Bắc).

Vào tháng 8-9, quả chín nhưng chưa nứt các mảnh vỏ, lúc đó hái về phơi khô đập lấy hạt, rồi phơi khô lần nữa là được. Cũng có khi để bảo quản dễ dàng hơn, người ta để nguyên cả quả, khi dùng mới đập lấy hạt.

c. Tác dụng dược lý

Dầu ba đậu là một chất gây phồng rất mạnh: cho tác dụng trên da, người ta thấy da nóng bỏng và phồng lên, mọng nước, sau đó tạo thành mụn tróc da.

Tác dụng chậm (thường 24 giờ trước khi có mủ) và bao giờ cũng chỉ tác dụng trên bề mặt. Sau khi khỏi mụn, không có sẹo, trừ phi tại cùng một chỗ làm lại nhiều lần. Nếu da đã có sẹo cũ thì dầu không có tác dụng.

Uống trong, dầu ba đậu là một loại thuốc tẩy rất mạnh, với liều rất nhỏ (1/2 đến 2 giọt) đã gây tác dụng sau 1/2 đến 1 giờ. Đi ngoài 5-10 lần, lúc đầu đặc, sau lỏng, bụng đau nhiều hay ít, nóng ở hậu môn.

Với liều cao hơn 2 giọt, gây viêm ruột và có triệu chứng ngộ độc: Nôn mửa, đi ngoài nhiều, toát mồ hôi và có thể dẫn đến tử vong, 10-20 giọt đủ giết một con ngựa.

Dùng liều nhỏ, liên tiếp cũng gây ngộ độc và tử vong.

d. Công dụng và liều dùng

Thuốc dùng cả trong Đông y và Tây y nhưng cách dùng có khác nhau.

Theo tài liệu cổ, ba đậu vị cay, tính nóng, rất độc, vào 2 kinh vị và đại tràng. Có tác dụng tả hàn tích, trục đờm, hành thủy.

Tây y chỉ dùng dầu ba đậu làm thuốc lùa bệnh trong những trường hợp tê thấp, viêm phổi, đau ruột, viêm phế quản. Nếu dùng trên da bụng, cần bảo vệ rốn bằng một miếng thuốc dán. Còn nếu làm thuốc tẩy, dùng trong những trường hợp táo khó chữa, sau khi dùng những loại thuốc khác không có tác dụng. Nhưng thuốc rất độc (xếp vào loại độc bảng A). Dùng ngoài với liều 6-7 giọt trộn với dầu khác như dầu lạc, dầu thầu dầu rồi dùng bút lông mà bôi để tránh phồng tay, thường bôi trên một diện tích nhỏ hơn diện tích định gây phồng. Uống trong với liều 1 giọt trộn với dầu hay ruột bánh mì. Liều tối đa một lần 0,05g, trong 24 giờ 0,10g. Gần đây ít dùng trong Tây y vì nhiều nguy hiểm.

Trong nhân dân, người ta thường dùng dưới hình thức ba đậu sương, nghĩa là hạt ba đậu ép bỏ hết dầu rồi dùng với liều 0,01-0,05g, thường phối hợp với nhiều vị thuốc khác nên đỡ nguy hiểm hơn.

Đơn thuốc có dầu ba đậu

Đơn tam vật bạch thang (của Trương Trọng Cảnh)

Ba đậu sương 1g, cát cánh 3g, bối mẫu 3g. Tất cả tán bột, trộn đều. Mỗi lần uống 0,2g, dùng nước ấm mà chiêu. Chữa bệnh viêm niêm mạc dạ dày cấp tính, đau bụng.

Đơn thứ 2 chữa đau bụng viêm dạ dày (Diệp Quyết Tuyền).

Ba đậu sương 0,5g, nhục quế 3g, trầm hương 2g, đinh hương 3g. Tất cả tán nhỏ, trộn đều. Mỗi lần dùng 0,5g đến 1g, dùng nước chiêu thuốc.

Chữa thủy thũng:

Ba đậu 200mg, hạnh nhân 3g. Chế thành viên bằng hạt đậu xanh. Ngày uống 3-6 viên. Uống đến khi lợi tiểu, đi ngoài nhuận thì thôi.

Kinh nghiệm nhân dân chữa ngộ độc do ba đậu: Uống nước hoàng liên, nước đậu đũa, nước lạnh.  

 

THẢO DƯỢC
1. Thào dược với thuất cải lão hoàn đồng
1. Thảo dược cũng có thể gây hại cho sức khỏe
Bí đỏ có lợi cho sức khỏe
Bông hoa làm thuốc
Bưởi - loại quả nhiều lợi ích
Bưởi giúp giảm béo
Bạc hà chống ung thư
Bạch quả trong điều trị rối loạn tuần hoàn
Bị bệnh về mằt nên kiêng ắn hành tỏi
Cam chống viêm khớp
Cam quýt giúp ngăn ngừa ung thư
Cam thảo chống ung thư
Cam thảo làm giảm sinh lực của nam giới
Cam thảo đất chữa mề đay
Chiếu xạ lương thực để loại bỏ chứng trướng bụng
Chua me đất hoa đỏ chữa các chứng viêm nhiễm
Chuối vàng giúp trẻ tinh mắt
Cháo hoa cúc chữa đau mắt
Cà chua chống ung thư tuyến tiền liệt
Cà chua làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch
Cà rốt phòng chống ung thư
Các phương thuốc từ cây dâm bụt
Cách ngâm rượu thuốc
Cái "chột nưa" trong thơ tố hữu còn là một vị thuốc quý
Cây a năng - Tránh thai bằng cách đeo lá cây a năng
Cây ba đậu
Cây bo bo làm thuốc
Cây bạch hoa xà - Thuốc từ cây bạch hoa xà
Cây bầu đất
Cây bồ công anh làm thuốc
Cây chân vịt chữa được nhiều bệnh
Cây chè chữa bệnh
Cây chó đẻ chữa bệnh
Cây câu đằng
Cây cỏ ngọt
Cây cỏ ngọt hay “chất ngọt hoàng gia”
Cây cỏ sữa - thuốc hay chữa kiết lị
Cây cỏ sữa chữa bệnh lỵ
Cây dành dành chữa bong gân
Cây Dành Dành chữa bệnh và làm sạch môi trường
Cây dâm bụt
Cây dâm bụt có thể chữa bệnh tim
Cây dâu
Cây dền gai chữa viêm da mủ
Cây dừa cạn
Cây dừa nước và các công dụng chữa bệnh của nó
Cây hoa gạo
Cây hoa hiên chữa bệnh
Cây hoa hướng dương tất cả các bộ phận ðều là thuốc quý
Cây hoa đào - sắc xuân và vị thuốc
Cây huyết dụ làm thuốc
Cây húng chanh làm thuốc
Cây hương nhu tía chữa cảm
Cây hẹ làm thuốc bổ thận tráng dương
Cây khế - Thuốc hay từ cây khế
Cây ké hoa đào làm thuốc
Cây lô hội - Các ứng dụng khác của cây lô hội
Cây lô hội - Thuốc từ cây lô hội
Cây lô hội dùng làm thuốc 
Cây mía
Cây na - vị thuốc dễ kiếm
Cây nhàu
Cây quất chữa bệnh
Cây rau khúc làm thuốc
Cây ráy gai chữa ho
Cây sen
Cây sung chữa mụn nhọt
Cây sơn tra trong ðông và tây y
Cây sắn dây chữa bệnh
Cây sống đời (cây chữa bỏng)
Cây sống đời chữa bệnh
Cây tai tượng đỏ chữa bệnh
Cây thanh hao có thể phòng ung thư
Cây thanh hao hoa vàng
Cây thạch lựu chữa sán
Cây thổ phục linh làm thuốc
Cây thủy tiên - Thuốc từ cây thủy tiên
Cây trâu cổ chữa bệnh
Cây trắc bá diệp và các công dụng chữa bệnh
Cây vòi voi chữa bệnh
Cây vối chữa bệnh
Cây xuyên tâm liên chữa viêm đường hô hấp
Cây xấu hổ làm thuốc
Cây đơn buốt
Cây đơn buốt - vị thuốc nam phòng trị cảm, cúm, tiêu viêm, chống đau nhức
Cây đơn kim chữa viêm họng
Cây đại - vị thuốc chữa bệnh
Cây ổi
Cây ớt, vị thuốc quý trong y học cổ truyền
Cây ớt, vị thuốc quý trong y học cổ truyền
Có thể chữa ung thư xương bằng thuốc nam
Cùi và hạt bưởi
Cơm cháy chữa bệnh
Cải thiện sức khỏe người nhiễm HIV bằng thảo dược
Cần sa ngừa bệnh Alzheimer
Cỏ mực
Cỏ seo gà chữa viêm đường tiết niệu
Củ gừng chữa bệnh
Củ gừng vàng chữa bệnh
Củ hành vị thuốc dân gian
Củ khoai tây
Củ mã thầy
Củ riềng làm thuốc
Diệp hạ châu - Câu chuyện về cây diệp hạ châu
Dây tơ hồng - Thuốc từ dây tơ hồng
Dùng gừng chữa cảm giác buồn nôn
Dưa bớ - Thuốc từ dưa bở
Dưa chuột
Dưa hấu chữa bệnh
Dược liệu Việt Nam dùng trong điều trị bệnh tim mạch
Dược phẩm từ biển cả
Dược thảo trong điều trị đái tháo đường
Dược thảo trong điều trị đái tháo đường type 2
Dược thảo Trung Quốc giúp chữa sốt rét
Dược thảo trị bệnh gan
Dược thảo điều trị chấn thương
Dầu mù u. một dược liệu dân gian quý
Dứa cũng chống béo
Giá đỗ - Xấu thành đẹp nhờ giá đỗ
Gạo nếp chữa bệnh
Gừng có tác dụng chống nghén
Gừng làm dịu cảm giác buồn nôn ở thai phụ
Gừng tươi thường xuyên kéo dài tuổi thọ và phòng ngừa sỏi mật
Gừng và bạc hà làm chậm sự phát triển của bệnh ung thư
Gừng vàng - vị thuốc quý
Gừng, dùng mỗi ngày, khỏi cần bác sĩ
Hoa cúc - vị thuốc thần tiên của đất trời
Hoa cứt lợn - Thuốc từ cây hoa 'cứt lợn'
Hoa hiên
Hoa hoè cầm máu và phòng chống bệnh tim mạch
Hoa kim trâm
Hoa kim trâm - nữ hoàng vitamin
Hoa lăng tiêu làm thuốc
Hoa mào gà đỏ chống viêm và cầm máu
Hoa mào gà đỏ làm thuốc
Hoa phù dung cũng là vị thuốc
Hoa đào với vẻ đẹp dung nhan
Huyền sâm
Hà thủ ô - Cách dùng hà thủ ô khi không uống được rượu
Hà thủ ô bổ máu
Hà thủ ô: chữa tóc, râu bạc sớm và chữa viêm xoang
Hành củ ngừa ung thư đường ruột
Hành, táo có tác dụng tốt cho tim
Húng chanh
Hương hoa có lợi cho sức khỏe
Hạt Bí Ngô
Hạt gấc làm thuốc
Hạt tiêu chữa bệnh
Hải sâm - thực phẩm và vị thuốc quý
Khoai lang - một vị thuốc quý
Khoai mài - vị thuốc bổ quý
Khoai tây chữa bệnh
Khổ qua chữa bệnh
Lan tai cáo - cây cảnh và cây thuốc
Lá mơ tam thể
Lá trầu không
Lá xương sông làm thuốc
Lạc - vũ khí chống lao hữu hiệu
Mâm ngũ quả - mâm thuốc
Mã thầy chữa viêm đường hô hấp
Mã thầy có công dụng gì?
Mía chữa các bệnh do nhiệt
Mía với tác dụng dụng bảo vệ sức khỏe và bổ dưỡng
Mía, nguồn dinh dưỡng và chữa bệnh
Móng lưng rồng trị viêm gan
Măng cụt - vị thuốc chữa bệnh
Mơ vị thuốc giải khát kỳ diệu
Mướp chữa được nhiều bệnh
Mười đối tượng kiêng dùng nhân sâm
Mẫu đơn, một dược thảo quý
Mặt trái của đậu nành
Mộc nhĩ đen
Mộc nhĩ đen
Mộc nhĩ đen có thể chữa bệnh sỏi
Một số loại nước lá chữa bệnh kiết lỵ
Nga truật, vị thuốc rất tốt cho các bệnh lý đường tiêu hóa
Nghệ
Nghệ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh máu trắng
Ngũ gia bì vừa làm cảnh, vừa làm thuốc
Ngưu bàng - cây thuốc quý
Ngải cứu - cây thuốc quý dễ trồng
Ngọc bình phong ẩm - một loại trà dược quý
Ngộ độc dứa
Ngộ độc nấm và cách chữa trị
Ngửi vỏ cam chanh chặn đứng hen suyễn
Nha đam - một dược liệu quý
Nho đỏ và cà chua giúp phòng bệnh ung thư
Nước đá chữa bệnh
Nấm hương - vị thuốc quý
Nấm hương - vị thuốc quý
Nấm rơm chữa bệnh
Phấn hoa chữa bệnh
Phấn hoa có công dụng gì
Phất thủ liệu pháp
Phẫu thuật cho bệnh nhân cách xa... 7.500 cây số
Quả bí đao
Quả bưởi chữa bệnh
Quả cà - vị thuốc chống xuât huyết và ung thư
Quả lê - Thuốc chữa bệnh từ quả lê
Quả mâm xôi đen - vũ khí mới chống ung thư
Quả mướp
Quả phật thủ - Các phương thuốc từ quả phật thủ
Quả sung
Quả trám chữa bệnh
Quả trám chữa bệnh mùa đông
Quả vải chữa bệnh
Quả xoài chữa bệnh
Quả xoài, vị thuốc
Quất hồng bì giải cảm
Quế có lợi cho bệnh nhân tiểu đường
Rau chân vịt ẩn giấu thuốc trị mù loà
Rau dền làm thuốc
Rau hẹ - vị thuốc tiện dụng và rẻ tiền
Rau họ cải chống ung thư ruột kết
Rau muống
Rau má - Vài bài thuốc từ rau má
Rau má chữa cảm sốt
Rau má thanh nhiệt giải độc
Rau ngót
Rau ngót
Rau ngót chữa bệnh
Rau quả - 10 thứ rau quả giúp trẻ lâu
Rau sam
Rau sam - Thuốc kinh nghiệm từ rau sam
Rau sam chữa bệnh
Rau thơm - những vị thuốc quý
Rau và trái cây tốt hơn thuốc bổ
Rau và trái cây tốt hơn thuốc bổ
Sage - thảo mộc kích thích trí nhớ
Sen - vị thuốc chữa nhiều bệnh
Sâm chén hay đơn thuốc làm đẹp da mặt
Sơn tra - Cách dùng sơn tra phòng chống rối loạn lipid máu
Sơn tra - Cách dùng sơn tra phòng chống rối loạn lipid máu
Sắn dây - vị thuốc giải độc rượu
Tam thất
Thanh hao hoa vàng
Thanh hao hoa vàng
Thài lài trắng - vị thuốc hay dễ kiếm
Thực liệu cổ truyền phương Ðông
Tinh dầu hoa hồng - loại thuốc lý tưởng
Tiền hồ
Toán học - Dưỡng sinh
Trà tâm sen
Trà xanh - Thêm một công dụng của trà xanh
Trái chanh
Trái gấc chữa bệnh
Trái man việt quất trị bệnh mụn giộp
Trái táo
Trái xoài chữa bệnh
Trần bì & đờm vướng họng
Tác dụng của một số rau quả đắng chát
Tám bài thuốc quí từ quả dừa
Táo - một vị thuốc quý
Táo bảo vệ tim mạch
Táo mèo chống tăng huyết áp
Tâm thất, vị thuốc vàng không đổi được
Tía tô chữa bệnh
Tỏa dương - vị thuốc cho nam giới 
Tỏi - Ăn tỏi sống lâu
Tỏi chữa bệnh
Tỏi trị bệnh đường tiêu hóa
Tỏi tây thải độc
Tỏi, tác dụng kỳ diệu
Văcxin 'khoai tây' phòng viêm gan B
Vỏ cam quýt giảm cholesterol
Ðan sâm trong điều trị bệnh tim mạch
Ðu đủ, thức ăn và vị thuốc
Đan sâm trong điều trị bệnh tim mạch
Đan sâm trị bệnh gì
Đinh hương
Đinh lăng
Đu đủ chữa bệnh và bồi dưỡng cơ thể
Đu đủ dùng trong chữa bệnh nội - ngoại khoa & bồi dưỡng cơ thể
Đôi điều cần biết khi dùng quế
Đậu Hà Lan dinh dưỡng
Đậu Hà Lan làm thuốc
Đậu nành dinh dưỡng
Đậu nành và sức khỏe phụ nữ
Đậu nành và trà giúp bảo vệ tuyến tiền liệt
Đậu sị - vị thuốc chữa cảm sốt
Đậu xanh chữa bệnh

 

THƯ MỤC Y HỌC CỔ TRUYỀN
Bài thuốc Đông Y
Bình luận Đông Y
Dược thiện
Thảo Dược
Trang Võ Hà
Trà dược
Tài dược
Tự chữa bệnh
Xoa bóp trị liệu
Điều trị Đông Y