Cây thanh hao hoa vàng
 |
| Cây thanh hao hoa vàng. |
Loại cây này còn có tên là thanh cao, thảo cao, ngải si, ngải hôi, ngải đắng... Ngoài tác dụng nổi bật là chữa sốt rét, nó còn được dùng chữa đau trong xương, chữa ung thư và tiêu diệt tế bào bạch cầu bị bệnh.
Y học Trung Quốc đã biết
dùng cây thanh hao hoa vàng để trị sốt rét từ thế kỷ 2 trước công
nguyên. Năm 1972, các nhà khoa học nước này đã chiết được
artemisinin trong cây thanh hao và thử nghiệm dùng nó chữa sốt rét
cho hơn 2.350 người, đạt kết quả tốt.
Ở Việt Nam, từ thế kỷ
14, Tuệ Tĩnh đã dùng thanh hao hoa vàng để chữa sốt rét. Năm 1989,
nhà nghiên cứu Đinh Huỳnh Kiệt cùng cộng sự đã công bố kết quả phân
tích thành phần hóa học của Thanh hao hoa vàng mọc hoang và chiết
suất artemisinin để chữa sốt rét cho bộ đội. Từ đó, phong trào
nghiên cứu trồng và chiết xuất artemisinin từ loại cây này bùng
phát:
Thanh hao là loại cây thảo, gốc hóa gỗ, sống lâu năm,
thường cao 1,5-4 m, toàn thân có mùi thơm nhẹ. Lá mọc cách, phiến lá
xẻ lông chim 2 lần thành những dải hẹp, có lông mềm bao phủ. Lá già
vàng rồi chết khô, không rụng vì cuống lá rất dai. Mỗi cành nhỏ có
3-7 cụm hoa. mỗi cụm có 25-35 hoa, với 20-25 hoa lưỡng tính ở giữa.
Hoa cái ở xung quanh. Kích thước hoa rất nhỏ, vỏ có rãnh dọc với các
tuyến tinh dầu (1 gam hạt khô có 20-22.000 hạt).
Chất
artemisinin trong thanh hao có tác dụng diệt ký sinh trùng sốt rét
thể vô tính trong hồng cầu (đây là giai đoạn ký sinh trùng sốt rét
hủy diệt hồng cầu, gây phản ứng rét run ở người bệnh). Chất này cũng
có khả năng chữa ung thư vú và bệnh bạch cầu. Chỉ cần cho bệnh nhân
ung thư uống hoặc tiêm artemisinin hay dẫn chất của nó. Với ung thư
vú, 8 h sau khi dùng artemisinin, 75% tế bào ung thư đã bị tiêu
diệt, sau 16 h thì hầu hết các tế bào ung thư bị tiêu diệt. Các tế
bào bình thường không bị ảnh hưởng. Với bệnh bạch cầu, artermisinin
tiêu diệt các bạch cầu bị bệnh mà không ảnh hưởng đến tế bào lành.
Ở liều điều trị, artemisinin và các dẫn chất của nó không độc hại, kể cả với phụ nữ có thai và người suy gan, thận. Nhược điểm của artemisinin là bán phân hủy nhanh (sau 4 giờ). Vì vậy, bệnh nhân phải dùng thuốc liên tục sau mỗi 4 giờ.
Theo Đông y, thanh hao vị đắng, tính hàn, có tác dụng trừ nhiệt, trị đau trong xương, cắt cơn sốt rét, chống nắng. Các bài thuốc:
- Trị đau trong xương do nhiệt, ngày nhẹ đêm nặng: Thanh
hao, sơn chi tử nhân, miết giáp, hoàng kỳ, tang bạch bì, bạch truật,
tri mẫu mỗi thứ 10 g, hoàng liên 4 g, sài hồ, long đởm thảo, cam
thảo mỗi thứ 7 g. Sắc nước uống mỗi ngày một thang cho đến khi khỏi.
- Chống sốt, nhức đầu, miệng khát do nắng nóng: Thanh hao,
bạch phục linh, bạch biển đậu, liên kiều, dưa hấu mỗi thứ 10 g (dưa
tươi 50 g), sinh cam thảo 6 g, thông thảo 6 g, hoạt thạch (tán nhỏ)
12 g. Sắc nước uống mỗi ngày 1 thang.
- Cắt cơn sốt rét:
Thanh hao 40 g, cắt nhỏ ngâm nước 1 giờ rồi sắc uống. Mỗi ngày 1
thang.
DS Trần Xuân Thuyết, Sức Khoẻ & Đời Sống
