THANH HAO HOA VÀNG
Tác giả : DS. TRẦN XUÂN THUYẾT
THANH HAO HOA VÀNG TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN
Thanh hao hoa vàng còn được gọi là: Thanh cao hoa vàng, thanh hao, thanh cao, thảo cao, ngải si, ngải hôi, ngải đắng v.v...
Tên khoa học: Artemisia annua L. Họ Cúc.
Y học Trung Quốc đã biết dùng cây Thanh hao hoa vàng để trị sốt rét từ đời Hán. Trong tập đơn thuốc chữa 52 loại bệnh viết vào năm 168 trước Công nguyên đã ghi bài thuốc chữa sốt rét bằng Thanh hao (dùng một nắm to lá Thanh hao ngâm trong 1 bát nước rồi sắc lấy nước uống).
- Năm 1972 các nhà khoa học Trung Quốc đã chiết được Artemisinin trong cây Thanh hao hoa vàng và thử nghiệm dùng Artemisinin để chữa sốt rét cho 2.353 người đạt kết quả tốt.
Ở Việt Nam từ thế kỷ XIV Tuệ Tĩnh và thế kỷ XVIII Hải Thượng Lãn Ông đã dùng Thanh hao hoa vàng để chữa sốt rét.
- Năm 1989 Đinh Huỳnh Kiệt và cộng sự công bố kết quả phân tích thành phần hóa học của Thanh hao hoa vàng mọc hoang và chiết suất Artemisinin để chữa sốt rét cho bộ đội.
- Cũng từ năm 1989 một phong trào nghiên cứu trồng và chiết suất Artemisinin từ Thanh hao hoa vàng bùng phát:
- Viện Dược liệu. Viện Khoa học Việt Nam. Viện Y học quân sự đều nghiên cứu phương pháp và máy móc chế tạo trong nước để chiết suất Artemisinin từ Thanh hao hoa vàng. Bán tổng hợp Artesunat Artemether...
- Công ty Dược liệu TW I nghiên cứu nhân giống A. annua L và phát triển trồng đại trà cây Thanh hao hoa vàng ở nhiều tỉnh miền Bắc từ Cao Bằng đến Nghệ An và chiết suất Artemisinin ở quy mô công nghiệp, sản xuất thuốc Artemisinin chống sốt rét cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu.
ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Cây thuộc thảo, gốc hóa gỗ, sống lâu năm. Mọc hoang thường cao từ 1,5-2m. Cây trồng được chăm bón tốt cao từ 3-4m. Toàn thân có mùi thơm nhẹ. Lá mọc cách, phiến lá xẻ lông chim 2 lần, thành những dải hẹp, có lông mềm bao phủ. Lá già vàng rồi chết khô, không rụng vì cuống lá rất dai. Cụm hoa hợp thành 1 chùy kép. Mỗi cành nhỏ có 3-7 cụm hoa. Mỗi cụm hoa có 25-35 hoa, trong đó có 20-25 hoa lưỡng tính ở giữa. Hoa cái có 5-8 hoa ở xung quanh. Kích thước hoa rất nhỏ, vỏ có rãnh dọc có các tuyến tinh dầu (1 gam hạt khô có 20-22.000 hạt).
Trong 15 loài thuộc chi Artemisia ở Việt Nam, có 4 loài rất giống nhau về ngoại hình là: Artemisia apia ceae, A. capillaris, A. campetris và A. annua; trong đó chỉ có A. annua có Artemisinin.
Thanh hao hoa vàng là cây ưa ẩm, ưa sáng, chịu hạn nhưng kém chịu úng ngập. Phát triển tốt trên đất từ cát pha đến đất thịt nhẹ. Lượng mưa trung bình hàng năm từ 1.400 - 1.600mm. Nhiệt độ không khí thấp nhất không dưới 100C, cao nhất không quá 400C. Chu kỳ sinh trưởng từ khi nẩy mầm đến khi hạt chín từ 240-300 ngày (cây gieo hạt tháng giêng, hai ở miền Bắc và miền Trung).
BỘ PHẬN DÙNG - MÙA THU HOẠCH
Bộ phận dùng: lá Thanh hao. Thu hoạch vào thời kỳ bắt đầu có nụ là lúc hàm lượng Artemisinin cao nhất (1,6% trong lá khô). Trong khi nếu thu lá trên cây còn xanh hàm lượng Artemisinin chỉ có 0,6%. Cây đã nở hoa hàm lượng Artemisinin còn 1%.
Sản lượng lá khô cao nhất là phương pháp thu hoạch lá nhiều lần. Bắt đầu từ lúc lá chuyển màu vàng là thu ngay lá vàng, đến khi ngọn chớm có nụ là cắt toàn bộ cây rồi tuốt lấy lá phơi, sấy khô.
THÀNH PHẦN HÓA HỌC - TÁC DỤNG DƯỢC LÝ
(Xem tiếp kỳ sau)
Chú thích ảnh:
Cây Thanh hao hoa vàng trên chậu (sắp ra nụ). Ảnh: Trần Xuân Thuyết.
src="IMAGES/
