NHA ĐAM - MỘT DƯỢC LIỆU QUÝ
DS. NGUYỄN BÁ HUY CƯỜNG
Theo truyền thuyết Ai Cập thì nữ hoàng Cléopâtre đã sử dụng Nha đam để tạo ra một làn da mịn màng, tươi tắn. Còn đại đế Hy Lạp Alexandra đã dùng Nha đam để chữa vết thương cho binh lính của mình trong những cuộc viễn chinh. Những dòng chữ tượng hình và những hình vẽ còn lưu lại trên những bức tường ở những đền đài Ai Cập cho thấy cây Nha đam đã được biết đến và sử dụng cách đây hơn 3.000 năm. Cho đến tận ngày hôm nay con người đã chứng minh và khẳng định được vai trò của cây Nha đam trong cuộc sống con người. Cụ thể hơn là trong lĩnh vực dược phẩm, thực phẩm và mỹ phẩm.
CÂY NHA ĐAM Ở VIỆT NAM
Vào cuối thế kỷ XIII. Một du khách người Ý tên là Macro Polo (1254-1323) đã thực hiện một chuyến đi thám hiểm toàn châu Á. Đến Trung Hoa Polo đã giới thiệu cho người dân bản xứ một dược thảo mà sau này chúng ta gọi là Nha đam.
Từ Trung Hoa cây Nha đam được di thực sang Việt Nam. Nha đam thuộc chi Aloe - họ Huệ Tây (Liliaceae) cũng có sách phân vào họ Agavaceae. Trong khoảng 180 loài thì chỉ có 4 loài được sử dụng để làm thuốc. Hai loài được chú ý nhiều nhất là Aloe ferox Mill và Aloe vera L (hoặc Aloe barbadensis Mill). Theo sách "Cây cỏ Việt Nam" của Phạm Hoàng Hộ thì chi Aloe ở nước ta chỉ có một loài là Aloe barbadensis Mill. var. sinensis Haw tức là cây Nha đam (có nơi gọi là Lô hội, Lưu hội, Long thủ...). Ở nước ta Nha đam mọc nhiều ở các vùng Phan Thiết, Phan Rang, Phan Rí thuộc các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận. Chúng chịu hạn hán và khô nóng rất giỏi. Vì thế chúng được trồng rãi rác khắp nơi trên nước ta để làm thuốc hoặc làm cây cảnh.
Chi Aloe gồm những cây sống được nhiều năm, thân có thể hóa gỗ, phần trên lá tập trung thành hình hoa thị. Khi ra hoa thì trục hoa nhô lên ở giữa bó lá. Lá có hình mũi mác dày, mọng nước. Trong lá có chứa nhiều chất nhầy vì thế có thể giữ nhiều nước làm cho cây thích ứng được nơi khô hạn.
CÁC THÀNH PHẨN HIỆN DIỆN TRONG LÁ NHA ĐAM
Rạch một đường giữa lá Nha đam tươi rồi dùng thìa nạo ở giữa lá Nha đam ra, ta sẽ có một chất gel trong suốt. Gọi là Lô hội vì lô là đen, hội là tụ lại, tức là nhựa của Nha đam khi cô đặc lại sẽ có màu đen (còn gọi là Aloès). Phân tích thành phần gel lấy từ lá Nha đam. Các nhà nghiên cứu tìm thấy các chất sau:
1. Hợp chất Anthraquinon: Đây là thành phần có tác dụng của Nha đam bao gồm:
- Aloe Emodin (chất này không có trong dịch tươi Nha đam). Trong nhựa khô, Aloe Emodin chiếm 0,05%-0,5% chất này tan trong Ether, Cloroform, Benzen.
- Barbaloin: Chiếm 15-30% thành phần nhựa của Nha đam. Chất này sẽ tan dần khi để ngoài không khí và ánh sáng. Tan trong nước, cồn, Aceton, rất ít trong Benzen và Chloroform.
- Aloinosid A, Aloinosid B, Anthranol...
2. Glycosid, Aloezin, Aloenin...
3. Chất nhựa: Esther của acid Cinnamic.
4. Chất hữu cơ: Monosaccharide, Polysacharide, Cellulose, Mannose, L-Rhamnose...
5. Các vitamin: gồm B1, B2, B6 và acide folic.
6. Các Enzym: Oxydase, Lipase, Amilase, Catalase, Allnilase...
7. Các nguyên tố khoáng vi lượng: Zinc, Potassium, Magnesium, Chromium, Manganese, Calcium...
NHỮNG TÁC DỤNG THẨN KỲ CỦA NHA ĐAM
1. Trong dược phẩm và thực phẩm
a. Tác dụng kháng khuẩn
Những nghiên cứu gần đây đã chứng minh gel Nha đam có tính sát khuẩn và gây tê. Dùng để sát trùng, thanh nhiệt, thông tiểu. Làm êm dịu vết thương khi bị phỏng nhẹ, khi bị côn trùng châm chích hay da bị chai cứng khi bị rám nắng. Gel Nha đam cũng có tác dụng làm tăng vi tuần hoàn (giúp máu ngoại vi lưu thông tốt). Nhũ dịch được bào chế từ Nha đam dùng để chế các loại thuốc trị Eczema hay các mụt chốc lỡ, làm mau kéo da non ở vết thương. Dịch tươi Nha đam có tính kháng khuẩn lao (in vitro).
b. Tác dụng xổ, nhuận trường
Thời xa xưa. Từ Hypocrate đến Hải Thượng Lãn Ông đã biết đến đặc tính nhuận trường, nhuận gan, điều kinh của Nha đam.
- Liều thấp: 20-50mg nhựa Aloe khô có tính bổ đắng, kiện tỳ vị, nhuận gan.
- Liều vừa: 100mg (3-5 lá tươi): Sát trùng đường ruột, điều kinh, nhuận trường, xổ.
- Liều cao: 200-500mg (10-20 lá): xổ mạnh.
Tại Pháp hiện có khoảng vài chục biệt dược có tác dụng nhuận trường, xổ mà thành phần có chứa Aloès.
c. Những tác dụng tuyệt vời
- Trị viêm loét dạ dày: Uống gel tươi của lá Nha đam. Cứ vài giờ uống một muỗng canh gel tươi lúc bụng không có thức ăn sẽ làm lành vết viêm loét dạ dày (không được quá 400mg gel tươi/ngày).
- Trị bệnh ngoài da: Dịch Nha đam tươi có tác dụng làm săn da, làm nhỏ lỗ chân lông. Bôi gel tươi hàng ngày lên mặt có tác dụng ngừa nám, làm mịn da, ngừa mụn...
- Phòng ngừa sỏi niệu: Các Anthraquinon sẽ kết hợp các ion Calcium trong đường tiểu thành hợp chất tan được để tống ra ngoài theo nước tiểu.
Trong thực phẩm, lá Nha đam dùng để ăn tươi với đường hoặc nấu chè. Có nơi còn dùng lá Nha đam để nấu canh. Ngoài ra gel Nha đam còn được làm chất đông kết cho rất nhiều món ăn.
2. Trong mỹ phẩm
Do những đặc tính kỳ diệu trên. Các nhà y dược học đã nghĩ đến những loại mỹ phẩm được chế tạo từ gel Nha đam để tạo ra những loại kem dưỡng da, do pH của gel Nha đam gần giống với pH của da cho nên chúng làm cho da tươi tắn và điều hòa được độ acid của da.
Hiện nay trên thị trường, nhiều hãng mỹ phẩm đã lấy ngay chính tên Aloe vera làm tên thương mại cho những loại kem chống nắng, dưỡng da, các loại dầu gội, dầu khử mùi hôi, chất có tác dụng chống mốc, xà phòng, dầu cạo râu...
Không những được làm mỹ phẩm, cây Nha đam cũng đóng góp một phần đáng kể trong lĩnh vực... mỹ thuật. Giữa muôn ngàn hoa khoe sắc thắm. Cây Nha đam tràn đầy sức sống, mọc sừng sững hiên ngang trông chẳng khác nào "Gươm lạc giữa rừng hoa".
