Vấn đề đo lường melamine
VNN có đưa tin về việc “Bộ Y tế cơ bản đã kiểm soát được sữa nhiễm melamine!” (họ dùng chấm thang). Chúng tôi chú ý đến khâu kĩ thuật qua câu phát biểu này của một quan chức y tế:
“Hỏi: Một vấn đề đang khiến nhiều doanh nghiệp kinh doanh sữa đau đầu là kết quả xét nghiệm trái ngược nhau. Thứ trưởng giải thích sao về việc này, bởi nếu xét nghiệm không đồng nhất, chính xác sẽ rất thiệt hại cho doanh nghiệp?
Trả lời: Không
loại trừ yếu tố kỹ thuật trong quá trình kiểm tra. Tuy nhiên,
việc xét nghiệm phải có tính đồng nhất, nghĩa là phải lấy mẫu
trên cùng lô hàng, trên cùng sản phẩm, quy cách đóng gói, định
lượng bao gói... Để khâu kiểm nghiệm được khách quan, chính xác,
Bộ Y tế đã đề nghị 3 trung tâm là đơn vị trung gian thực hiện
lại các xét nghiệm khi có kết quả khác nhau.
Đó là Trung tâm kiểm nghiệm Vệ sinh an toàn thực phẩm thuộc Viện
Dinh dưỡng, Trung tâm Kỹ thuật đo lường chất lượng 3 (TT3) và
Viện Vệ sinh y tế công cộng (TP.HCM).
Nếu một trong 3 phòng thí nghiệm nói trên cho kết quả vẫn bị
khiếu nại thì 2 phòng thí nghiệm còn lại sẽ có nhiệm vụ kiểm tra
chéo.
Tôi cũng lưu ý, các doanh nghiệp khi lấy mẫu đi xét nghiệm phải theo đúng quy trình và có sự giám sát của cơ quan chức năng để đảm bảo tính trung thực, chính xác.”
Khái niệm chính xác và tin cậy ở đây rất quan trọng. Một phương pháp đo lường có thể có độ tin cậy rất cao, nhưng không chính xác; ngược lại có khi một phương pháp đo lường rất chính xác nhưng không có độ tin cậy cao. Thành ra, một phương pháp đo lường lí tưởng đòi hỏi phải vừa chính xác và tin cậy cao để không cho ra kết quả sai và làm hại doanh nghiệp.
Thế thì câu hỏi đặt ra là độ chính xác và tin cậy của phương pháp đo lường của 3 trung tâm trên là bao nhiêu? Chúng ta chưa có câu trả lời cho các câu hỏi quan trọng này. Chúng ta cũng chưa biết đã có nghiên cứu so sánh đo lường giữa các trung tâm hay chưa, và kết quả ra sao. Chúng ta cũng không biết họ sử dụng phương pháp đo lường gì. Nói chung, còn nhiều câu hỏi chung quanh kĩ thuật đo lường melamine.
Đo lường nitrogen
Phương pháp đo lường đắt tiền nhất hiện nay là Mass Spec (nhưng tôi nghĩ chắc VN mình chưa có máy móc và kĩ thuật để dùng MS). Nếu sử dụng phương pháp đo lường Kjeldahl và Dumas được sử dụng thì khó mà nói là hoàn toàn chính xác được. Tôi thấy trong y văn có một nghiên cứu so sánh hai phương pháp Kjeldahl và Dumas trong việc đo lường lượng nitrogen trong thịt heo, gà, trừu và bò. Kết quả xét nghiệm 21 mẫu thịt cho ra kết quả như sau:
| Mẫu |
Phương pháp Dumas |
Phương pháp Kjeldahl |
Dumas vs Kjeldahl |
||||
| Trung bình (%N m/m) | Độ lệch chuẩn | Hệ số biến thiên (%) | Trung bình (%N m/m) | Độ lệch chuẩn | Hệ số biến thiên (%) | ||
|
1 |
3.184 |
0.075 |
2.36 |
3.176 |
0.040 |
1.26 |
0.008 |
|
2 |
2.736 |
0.084 |
3.07 |
2.756 |
0.075 |
2.72 |
-0.020 |
|
3 |
2.402 |
0.069 |
2.87 |
2.419 |
0.052 |
2.15 |
-0.017 |
|
4 |
1.967 |
0.094 |
4.78 |
2.001 |
0.040 |
2.00 |
-0.034 |
|
5 |
1.682 |
0.044 |
2.62 |
1.688 |
0.024 |
1.42 |
-0.006 |
|
6 |
3.365 |
0.089 |
2.64 |
3.360 |
0.068 |
2.02 |
0.005 |
|
7 |
2.846 |
0.081 |
2.85 |
2.811 |
0.061 |
2.17 |
0.035 |
|
8 |
2.359 |
0.067 |
2.84 |
2.372 |
0.068 |
2.87 |
-0.013 |
|
9 |
1.844 |
0.044 |
2.39 |
1.855 |
0.035 |
1.89 |
-0.011 |
|
10 |
1.483 |
0.078 |
5.26 |
1.493 |
0.031 |
2.08 |
-0.010 |
|
11 |
3.958 |
0.048 |
1.21 |
3.924 |
0.058 |
1.48 |
0.034 |
|
12 |
3.442 |
0.062 |
1.80 |
3.432 |
0.041 |
1.19 |
0.010 |
|
13 |
2.966 |
0.067 |
2.26 |
2.947 |
0.047 |
1.59 |
0.019 |
|
14 |
2.411 |
0.055 |
2.28 |
2.395 |
0.032 |
1.34 |
0.016 |
|
15 |
2.151 |
0.051 |
2.37 |
2.129 |
0.029 |
1.36 |
0.022 |
|
16 |
3.121 |
0.079 |
2.53 |
3.100 |
0.052 |
1.68 |
0.021 |
|
17 |
2.765 |
0.063 |
2.28 |
2.734 |
0.074 |
2.71 |
0.031 |
|
18 |
2.467 |
0.070 |
2.84 |
2.466 |
0.049 |
1.99 |
0.001 |
|
19 |
2.178 |
0.064 |
2.94 |
2.175 |
0.089 |
4.09 |
0.003 |
|
20 |
1.873 |
0.049 |
2.62 |
1.864 |
0.051 |
2.74 |
0.009 |
Nguồn: M Thompson et al. Meat Science 2004; 68:631-4.
Thấy gì trong kết quả trên? Tính trung bình hệ số biến thiên của phương pháp Dumas là 2.7% và Kjeldahl là 2.1%. Tính trung bình độ khác biệt đo lường giữa hai phương pháp rất thấp (chỉ khoảng 0.2%). Như vậy, các dữ liệu trên đây cho thấy đo lường nitrogen trong thịt khá chính xác, nhưng độ tin cậy thì chưa cao mấy.
Đo lường melamine
Xin nhắc lại đó là kết quả đo lường nitrogen trong thịt, chúng ta chưa biết độ chính xác và tin cậy về đo lường melamine trong sữa nước và sữa bột là bao nhiêu. Để tìm câu hỏi này, chúng ta phải xem qua y văn về “reproducibility” của phương pháp ước lượng melamine trong thực phẩm. Theo công trình nghiên cứu mới công bố trên tập san Food Additives and Contaminants vào tháng 10/2008 (trang 1208–1215) thì sử dụng phương pháp MS, kết quả là:
"The method at the 100 mcg/kg level had a recovery in the range of 97–112% and 96–109% for melamine and for cyanuric acid, respectively. The coefficient of variation at this level for melamine was between 2% and 5% and that for cyanuric acid was 3–6%."
Như vậy, độ tin cậy của đo lường là khoảng 2-6%. Nhưng đó là
phương pháp MS (rất chính xác và chuẩn, nhưng cũng đắt tiền),
còn các phương pháp “thô sơ” hơn như Elisa (enzyme linked
immunosorbent assay) thì chắc độ tin cậy còn thấp hơn.
Hãy tạm giả định rằng hệ số biến thiên đo lường là 5%. Số liệu này có nghĩa là nếu một mẫu sữa có nồng độ melamine là 10 ppm, thì vẫn chưa kết luận rằng sữa bị “nhiễm”, bởi vì nồng độ thật của melamine có thể dao động từ 0 đến 20 ppm. Nói cách khác, việc diễn giải kết quả đo lường trong điều kiện liều lượng melamine rất thấp vẫn còn nhiều bất định.
Nói tóm lại, việc xác định nồng độ melamine trong thực phẩm vẫn còn sai sót, và diễn giải kết quả xét nghiệm càng không đơn giản, dù sai sót chỉ 2-6%. Có một phương pháp để diễn giải kết quả trong điều kiện đo lường bất định, nhưng đây là một vấn đề kĩ thuật khác.
Ykhoanet.com
